Ta đã biết rằng khái niệm đạo hàm riêng cho chúng ta biết được tốc độ thay đổi của hàm số khi cho 1 trong các biến số thay đổi giá trị. Bây gờ, chúng ta sẽ nghiên cứu sự thay đổi của hàm số 2 biến khi cho cả hai biến số thay đổi. Xét hàm số và là điểm thuộc miền xác định D. Ta cho x, y thay đổi 1 lượng tương ứng sao cho . Khi đó, giá trị của hàm số sẽ thay đổi một lượng: 1. Định nghĩa 1:
Ví dụ: Xét hàm số . Ta có: Hay: Do đó: Cho nên hàm số khả vi tại và Nhận xét: 1. Xét , Cho thì . Khi đó, áp dụng bất đẳng thức B.C.S và giới hạn kẹp ta có: Do đó, ε là VCB khi ρ → 0. Vì vậy, biểu thức (1) có thể viết dưới dạng: , 0(ρ) là vô cùng bé bậc cao hơn ρ. 2. Ta không thể dùng định nghĩa để xét sự khả vi của hàm số như ở ví dụ 1 được. Tổng quát, chỉ có thể áp dụng định nghĩa để xét sự khả vi cho những hàm số dạng đa thức, còn các hàm số khác thì không thể dùng định nghĩa để khảo sát sự khả vi tại 1 điểm. Vì vậy, ta cần phải tìm một công cụ khác để giải quyết vấn đề này. 3. Hàm số được gọi là khả vi trên miền D nếu nó khả vi tại mọi điểm thuộc D. 2. Định lý 1: (Điều kiện cần để hàm số khả vi)
Chứng minh: Vì hàm số khả vi, nên từ công thức (1) ta có: Vậy: Do đó, hàm số liên tục tại .♦ Nhận xét: 1. Nếu hàm số f(x;y) không liên tục tại thì sẽ không khả vi tại điểm đó. 2. Hàm số khả vi trên miền D thì liên tục trong miền đó. 3. Định lý 2:
Chứng minh: Thật vậy, từ công thức (1) ta cho , ta được: trong đó α →0 khi Δx → 0. Do đó: Vậy Hoàn toàn tương tự ta có: Nhận xét: 1. Như vậy, nếu hàm số f(x,y) khả vi tại thì vi phân toàn phần của hàm số tại được xác định bởi: 2. Khác với hàm số 1 biến (nếu hàm số có đạo hàm thì sẽ khả vi), nếu hàm số hai biến số f(x,y) có các đạo hàm riêng tại $latex(x_0;y_0) thì chưa chắc nó đã khả vi tại điểm đó. Ta xét hàm số sau: Theo định nghĩa đạo hàm riêng, ta có: Tương tự ta có: nhưng hàm số G(x;y) không liên tục tại (0; 0) (xem phần giới hạn hàm nhiều biến) nên không khả vi tại (0;0) 4. Định lý 3 (Điều kiện đủ để hàm số khả vi)
5. Các ví dụ: 1. Cho hàm: Tính và . Hàm có khả vi tại (0;0) hay không? Giải Để tính các đạo hàm riêng tại (0;0) ta phải dùng định nghĩa mà không thể thế giá trị (0;0) vào biểu thức đạo hàm Ta có: tương tự: = = Mặc dù, hàm số có 2 đạo hàm riêng tại (0;0) nhưng không khả vi tại điểm đó vì hàm số đã cho không liên tục tại (0;0). Thật vậy: xét điểm (x;y) tiến về điểm (0;0) theo đường thẳng y = kx ta có. Vậy giá trị giới hạn phụ thuộc vào hệ số k nện giới hạn không tồn tại. Do đó: Nên hàm số không liên tục tại (0;0) và do đó nó không khả vi tại (0;0) 2. Tìm vi phân của hàm số: Hàm số luôn xác định và liên tục với mọi nên khả vi tại mọi điểm . Khi đó ta có: Trang: 1 2 |
