Đèn kéo quân, hay còn gọi là đèn cù, là một loại đồ chơi bằng giấy có nguồn gốc từ Trung Quốc (giản thể: 走马灯; phồn thể: 走馬燈; bính âm: Zǒumǎdēng; Hán-Việt: tẩu mã đăng), ngày xưa phổ biến trong nhiều dịp lễ tết, nay chỉ còn xuất hiện trong dịp Tết Trung Thu. Đèn có đặc điểm khi thắp nến thì những hình ảnh được thiết kế bên trong sẽ hiện ra trên mặt đèn giống như rối bóng và xoay vòng theo cùng một chiều liên tục không dừng lại.
Cây đèn kéo quân có mục đích ban đầu là để trẻ em nhớ về lịch sử cũng như giáo dục lòng yêu nước. nên hình ảnh trên cây đèn thường nói về việc nghĩa, về những đoàn quân lính xung trận (nguồn gốc của tên gọi "kéo quân").Về sau người ta mở rộng nhiều đề tài khác như thêm ông quan trạng vinh quy bái tổ, cảnh tứ linh nhảy múa, bác nông dân làm ruộng, mục đồng chăn trâu,… và đến nay là các yếu tố hiện đại hoặc giải trí như Tôn Ngộ Không, mèo máy Đôrêmon, thủy thủ Mặt Trăng… Loại đèn này làm theo quy cách ngoài vuông trong tròn.
Do trục trơn và các hình nhẹ nên khi đốt đèn, lửa sẽ làm nóng không khí bên trong khiến không khí giãn nở và tăng thể tích, khiến trọng lượng riêng của khí giảm. Khí nóng nhẹ bay lên va vào vòng trụ sẽ làm cho đèn quay. Luồng không khí bên ngoài nặng hơn luồng vào tiếp tục được đốt nóng, bay lên tạo thành dòng đối lưu trong không khí làm đèn tiếp tục quay. Những đèn màu trắng sẽ như một tấm màn chiếu những hình ảnh bên trong. Ví dụ: trên trục quay gắn một con ngựa màu đỏ, thì trên mặt giấy trắng sẽ hiện hình một con ngựa đỏ; một bà quan mặc xiêm áo xanh, đỏ, tím, vàng cũng hiện lên xanh,đỏ,tím,vàng, từ mắt mũi, tóc tai, cúc áo, đồ vật kèm theo,... cũng thấy rõ. Nếu đèn dán giấy màu, các hình sẽ nhạt màu hơn hoặc đen thẫm. Một cây đèn kéo quân là một màn diễn rối bóng tự động, không cần người điều khiển. Có nhiều phiên bản về sự tích cây đèn kéo quân, văn bản sau chỉ là ví dụ:
Đèn kéo quân như một món đồ truyền thông được dân ta lưu tuyền từ rất lâu. Chiếc lồng đèn trung thu này là món quà vô cùng ý nghĩa cho các bạn nhỏ. Mỗi em cầm trên tay một chiếc đèn với tia sáng chiếu rọi, cùng bao tiếng cười. Những chiếc đèn lồng như đi cùng với những tuổi thơ, những mong ước.  Từ rất lâu, đèn kéo quân luôn xuất hiện trong những dịp trung thu và các dịp lễ tết khác. Không chỉ gây chú ý cho các bạn nhỏ mà đèn kéo quân còn được cả người lớn yêu thích. Với nguyên lý hoạt động đon giản, chuyển động rất sinh động. Thoạt nhìn, chúng ta sẽ thấy đèn kéo quân khá cầu kỳ. Tuy nhiên, cách làm không mấy phức tạp. Tất nhiên là bạn cần một chút tỉ mỉ, cẩn thận và khéo léo là sẽ có được hiếc đèn như mong muốn. Nguyên lý và cấu tạo của đèn kéo quânĐèn kéo quân được tạo thành với 3 phần chính: khung ngoài, lồng quay và cánh quạt. Khung ngoài: được làm từ bìa cứng, các-tông, nhựa,… Lồng quay bên trong được làm bằng giấy mềm, nhẹ: giấy can, giấy màu mỏng, giấy bóng mờ,.. để khi thắp đèn có thể nhìn thấy được. Ở phần này, chúng ta sẽ tiến hành trang trí để khi quay tạo thành hình ảnh chuyển động đẹp mắt. Phần cánh quạt được làm bằng bìa cứng, giấy cần dai và mỏng. Bạn có thể sử dụng tấm chụp X-quang để làm. Cách quạt được lắp cố định phía trên lồng quay. Khi đèn được thắp sáng, hơi nóng tỏa ra, luồn qua các khe quạt làm quạt quay dẫn đến kéo theo lồng quay hoạt động. Trong quá trính thắp đèn, chiếc đèn lồng chuyển động quay tròn. Những họa tiết được trang trí hiện lên cùng ánh sáng, chuyển động rất bắt mắt. Chiếc đèn kéo quân có cấu tạo 3 phần nên các bước thực hiện cũng chia thành nhiều giai đoạn. Tuy nhiên, cũng không quá phức tạp và cầu kỳ. Chuẩn bị dụng cụ:
Các bước thực hiệnBước 1: Làm khung đèn Vót tròn 6 nan tre dài 30 cm và 6 nan khác dài 20 cm. Bạn vót tre càng nhẵn thì đèn kéo quân của bạn càng đẹp. Buộc các nan tre lại với nhau thành khung đèn. Dùng kẽm để buộc thật chặt các mối giữ. Bước 2: Làm chao đèn quay Cắt giấy bìa thành 1 hình tròn với đường kính 18cm. Sử dụng bút chì để chia miếng giấy đó thành nhiều phần bằng nhau rồi dùng kéo cắt. Tiếp theo bạn cắt thêm 1 miếng bìa có chiều rộng là 3 cm và dài bằng chu vi hình cầu. Dán 2 miếng bìa lại với nhau để tạo thành cách quạt hút gió. Dùng cúc bấm dán ở giữa tâm để làm trục quay. Cắt 2 vòng tròn có đường kính khoảng 17 cm. Ở đây, bạn có thể tạo hình những họa tiết trang trí dính trên 2 hình tròn này. Bạn có thể trang trí tùy thích. Những hình ảnh này sẽ hiện lên và chuyển động khi đèn quay. Tiến hành ghép 3 hình tròn lại với nhau bằng dây chỉ và băng keo. Các sợi chỉ phải có độ dài bằng nhau và vị trí dán vào cách quạt tương xứng. Bước 3: Buộc chóng chóng vào phần khung đèn Sử dụng một chiếc đinh nhỏ để cố định phần chong chóng với điểm chính giữa của phần khung đèn. Không nên làm quá chặt vì đèn sẽ không quay được. Bước 4: Trang trí đèn kéo quân Bạn tiến hành dán giấy nến vào khung đèn, dán khéo léo để đèn được đẹp và bắt mắt. Ở đáy lồng đèn, dán một miếng bìa cứng. Sau đó gắn trục xoay và giá đỡ rồi cho nến vào giá đỡ. Bước 5: Hoàn chỉnh đèn lồng Thắp nến khoảng 1 phút, để cho không khí bên trong đèn ấm lên rồi mới cho lồng quay vào. Dùng tay tạp trớn cho cách quạt và lồng quạt xoay đều. Nếu đèn không quay thì di chuyển cây nến sát ra phía ngoài lồng quay để có thể tạo sức cho cách quạt. Có thể dùng nến lớn hơn, hoặc dùng 2 cây nên để 2 đầu để tăng sức nóng. Kê chân đèn cao hơn để đối lưu không khí tốt. Thế là chiếc lồng đèn kéo quân của bạn đã hoàn thành rồi. Bạn có thể làm lồng đèn theo kích thước mà bạn muốn. Lồng đèn kéo quân có thể được dùng để trang trí nhà cửa cho không khí thêm rộn ràng. rssletter.com chúc các bạn thành công. (Sưu tầm) |
