Sự khác nhau trong định nghĩaTrước tiên để xác định xem giữa cảm giác và tri giác khác nhau như thế nào thì chúng ta cùng xét định nghĩa của chúng. Show
• Cảm giác là quá trình tâm lý, nó phản ánh từng thuộc tính riêng lẻ của sự vật, hiện tượng mà đang trực tiếp tác động vào giác quan của ta. Con người chúng ta có thể phản ánh được các thuộc tính của sự vật cũng như hiện tượng là do có một hệ thống hết sức phức tạp của các cơ quan cảm giác có thể tiếp xúc các kích thích từ bên ngoài. Mỗi sự kích thích liên quan đến một sự vật, hiện tượng khác nhau.  Cảm giác là quá trình tâm lý, phản ánh thuộc tính riêng lẻ • Tri giác là một quá trình nhận thức, nó phản ánh chân thực, trọn vẹn dưới hình thức hình tượng của các sự vật và hiện tượng của những thực tế khách quan khi mà chúng có tác động trực tiếp lên những giác quan của chúng ta. Tri giác được nghiên cứu là có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng phân tích cũng như kết luận của con người khi quyết định đưa ra thông tin, những quyết định này có thể là đúng hoặc sai. Tri giác là quá trình nhận thức, phản ánh đầy đủ cấu trúc trọn vẹn Từ khái niệm, định nghĩa đưa ra có thể thấy được giữa cảm giác và tri giác có nhiều sự giống nhau như đều là những hiện tượng tâm lý của con người, xảy ra theo quá trình diễn biến tâm lý, được phản ánh một cách trực tiếp và cả hai đều xuất phát cũng như chịu sự kiểm nghiệm và đánh giá của quá trình thực tiễn. Còn về mặt khác nhau thì cảm giác, tri giác chính là 2 hiện tượng với hai mức độ cao thấp. Cảm giác chính là sự phản ánh riêng lẻ từng thuộc tính ở bề ngoài khi có các tác động trực tiếp đến con người thì tri giác lại là phản ánh đầy đủ trong một cấu trúc trọn vẹn của những sự vật, hiện tượng tác động trực tiếp lên chính con người. Cả hai thuật ngữ này có mối quan hệ liên kết với nhau, cảm giác có sự kết hợp giữa các giác quan còn tri giác lại phối hợp các giác quan theo thể thống nhất. Ở đây, cảm giác chính là cơ sở nền tảng cho tri giác còn tri giác cho phép và quy định các chiều hướng để lựa chọn cảm giác về mức độ cũng như tính chất. Sự khác nhau ở đặc điểmĐặc điểm của cảm giác• Cảm giác là một quá trình tâm lý và quá trình tâm lý này chính là những hoạt động diễn ra trong một thời gian tương đối ngắn, nhưng lại có mở đầu, các diễn biến, kết thúc tương đối rõ ràng. • Cảm giác chỉ thực hiện phản ánh từng thuộc tính riêng lẻ của sự vật, hiện tượng chứ không phản ánh được một cách trọn vẹn các thuộc tính của sự vật, hiện tượng. Con người chúng ta chỉ có thể phản ánh được một hoặc một vài thuộc tính nhất định, những thuộc tính căn bản nhất. • Cảm giác là sự phản ánh hiện thực khách quan một cách trực tiếp, tức là sự vật, hiện tượng phải đang trực tiếp tác động vào giác quan của ta, thì mới có thể tạo ra được cảm giác. • Cảm giác ở con người là mức độ định hướng đầu tiên đơn sơ nhất và nó khác xa so với cảm giác của các loài vật. Cảm giác ở con người chịu sự phân phối, ảnh hưởng của các hiện tượng tâm lý cao cấp, nó bị ảnh hưởng bởi các hoạt động giáo dục và đặc thù của xã hội. Cảm giác chịu sự phân phối của các hiện tượng tâm lý cao cấp • Cảm giác được chia làm 6 loại: Cảm giác nghe (thính giác); Cảm giác nhìn (thị giác); Cảm giác sờ (xúc giác); Cảm giác ngửi (khứu giác); Cảm giác vị (vị giác); Thần giao cách cảm (giác quan thứ 6). Đặc điểm của cảm giác• Tri giác là quá trình tâm lý chỉ phản ánh các thuộc tính bên ngoài của sự vật, hiện tượng đang tác động trực tiếp vào các giác quan của con người. • Khác với cảm giác thì tri giác phản ánh sự vật, hiện tượng một cách trọn vẹn nhất. Tính trọn vẹn này có được là do đặc điểm khách quan của bản thân sự vật, hiện tượng quy định. • Tri giác chính là quá trình tích cực gắn liền với các hoạt động của con người, nó mang tính tự giác trong việc giải quyết các nhiệm vụ cụ thể nào đó, là hành động tích cực có sự kết hợp các yếu tố cảm giác vận động. Tri giác mang tính tự giác trong việc giải quyết nhiệm vụ cụ thể • Phân loại theo cơ quan phân tích thì ta có tri giác nhìn, tri giác nghe, tri giác sờ mó. • Phân loại theo đối tượng phản ánh, tri giác chia thành tri giác không gian, tri giác thời gian, tri giác vận động, tri giác xã hội. Dựa vào đặc điểm của hai thuật ngữ trên, ta có thể thấy rõ tri giác là mức phản ánh cao hơn so với cảm giác. Tuy nhiên nó vẫn thuộc giai đoạn nhận thức cảm tính và tri giác cũng chỉ phản ánh thuộc tính bề ngoài của các sự vật, hiện tượng đang trực tiếp tác động vào con người. Với những thông tin về sự khác nhau giữa tri giác và cảm giác mà chúng tôi chia sẻ thông qua bài viết, hy vọng rằng bạn có thể nắm được những kiến thức hữu ích và phân biệt được sự hai khái niệm này một cách chính xác nhất. Tổng quan về cảm giácCảm giác chính là trạng thái tình cảm được tạo ra từ chính cảm xúc. Tuy nhiên, tất cả xảy ra có ý thức hơn vì bất cứ ai cũng có thể chọn duy trì tâm trạng đó trong thời gian dài. Nó khác biệt hoàn toàn với cảm xúc khi chỉ duy trì trong thời gian ngắn mà thôi. Như vậy, một cảm giác sẽ đi từ một thứ trong bản năng hơn là từ cảm xúc để tạo ra cảm giác. Chắc chắn cần có một lý do được tạo ra bởi một ý nghĩ rồi làm cho người đó nuôi dưỡng biến nó thành cái lâu dài. Cảm giác sẽ xảy ra khi con người bắt đầu hòa nhập cảm xúc. Khi nghĩ về điều gì đó rồi khiến nó ngấm vào tâm trạng của mình. Thường cảm giác sẽ thúc đẩy từ sự pha trộn cảm xúc rồi kéo dài hơn nhiều. Đặc điểm có ở cảm giác
Trên đây là những đặc điểm sẽ có ở cảm giác tác động một cách trực tiếp đến giác quan và não bộ. Vai trò của cảm giác
PHÂN BIỆT CẢM GIÁC VÀ TRI GIÁCBạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (364.73 KB, 11 trang ) ĐẠI HỌC HUẾ Đề ra : Phân biệt cảm giác và tri giác (Cho ví dụ minh họa) ? Bài làm 1. Khái niệm chung về cảm giác 1.1. 2. Khái niệm chung về tri giác Định nghĩa cảm giác Định nghĩa tri giác Cảm giác là một qúa trình tâm lý phản Tri giác là quá trình tâm lý phản ánh ánh thuộc tính riêng lẻ của sự vật hiện một cách trọn vẹn các thuộc tính của tượng khi chúng đang tác động trực sự vật hiện tượng khi chúng trực tiếp tiếp vào các giác quan của ta. tác động vào các giác quan ta. Một số ví dụ về cảm giác Tay đụng vào một vật nhọn thấy đau, sờ vào nước đá thấy lạnh Ví dụ về tri giác Nếu cho phép người bạn nắm chặt tay lại sờ và bóp sự vật thì người ta có thể Để một vật tròn trên tay, nhắm mắt lại nói được sự vật ấy là cái gì, tức đã tác cảm thấy vật đó là tròn , nhẵn Mùa đông gió thổi vào da cảm thấy động sự vật đang tác động một cách trọn vẹn lạnh buốt Trong trò chơi nốt nhạc vui, thí sinh 2 chỉ cần nghe vài nốt nhạc cũng có thể 2 Đi qua bờ kênh cảm thấy mùi bốc lên đoán rất khó chịu được tên bài hát. Tất cả những hiện tượng đó đều gọi là Tất cả những hiện tượng đó đều gọi là cảm giác tri giác Đặc điểm của tri giác Đặc điểm cảm giác Tri giác có những đặc điểm giống với - Cảm giác là một quá trình tâm lý, cảm giác như: nghĩa là có nảy sinh, diễn biến và kết - Là một quá trình tâm lý, có nảy sinh, thúc. Kích thích gây ra các cảm giác diễn biến và kết thúc. là bản thân các sự vật, hiện tượng trong thế giới khách quan. vật, hiện tượng. - Cảm giác phản ánh hiện thực khách quan một cách trực tiếp, nảy sinh diễn biến khi sự vật, hiện tượng của thế giới xung quanh trực tiếp tác động lên giác quan ta. Khi kích thích ngừng tác động thì cảm giác không còn nữa. tính riêng lẻ, bề ngoài của sự vật và hiện tượng như: hình dáng, đường nét, màu sắc chứ không phản ánh được các sự vật, hiện tượng trong tính trọn vẹn nó. Tuy là một hiện tượng tâm lý sơ đẳng, 3 - Phản ánh hiện thực khách quan một cách trực tiếp (đang tác động). Tuy vậy tri giác có những đặc điểm nổi bật như: - Tính trọn vẹn: Tri giác phản ánh sự - Cảm giác chỉ phản ánh từng thuộc của - Phản ánh thuộc tính bề ngoài của sự vật, hiện tượng một cách trọn vẹn, đem lại cho ta một hình ảnh hoàn chỉnh về một sự vật, hiện tượng. Tính trọn vẹn của tri giác do tính trọn vẹn khách quan của bản thân sự vật, hiện tượng quy định. Trên cơ sở kinh nghiệm, hiểu biết của mình, chỉ cần tri 3 có chung ở cả con người lẫn con vật giác một số thành phần riêng lẻ của sự nhưng cảm giác của con người khác vật ta cũng có thể tổng hợp được các xa về chất so với cảm giác của con vật thành phần riêng lẻ đó tạo nên hình vì ảnh trọn vẹn của sự vật, nó mang tính chất xã hội. hiện tượng. Tính chất xã hội thể hiện ở chỗ - Tính kết cấu: Tri giác phản ánh sự - Đối tượng phản ánh của cảm giác ở vật, hiện tượng theo những cấu trúc con người không phải chỉ là những sự nhất định. Cấu trúc này không phải vật, hiện tượng vốn có trong tự nhiên, tổng số các cảm giác, mà là sự khái mà còn bao gồm cả những sản phẩm quát đã được trừu xuất từ các cảm do con người sáng tạo ra, nghĩa là có giác đó trong mối liên hệ qua lại giữa bản chất xã hội. - Cơ chế sinh lý của cảm giác ở con người không chỉ giới hạn ở hệ thống tín hiệu thứ nhất (tín hiệu, thuộc tính của sự vật), mà nó còn bao gồm các cơ chế thuộc hệ thống tín hiệu thứ hai (ngôn ngữ) - Ở con người, cảm giác là mức độ định hướng đầu tiên, sơ đẳng nhất, nhưng nó không phải là mức độ duy nhất và cao nhất như ở một số động vật. - Cảm giác của con người được phát triển mạnh mẽ và phong phú dưới ảnh hưởng của hoạt động và giáo dục. Ví dụ do ảnh hưởng của hoạt động nghề nghiệp mà người thợ nhuộm có thể phân biệt được 60 màu đen khác nhau. 4 các thành phần của cấu trúc ấy trong suốt một khoảng thời gian nào đó. Sự phản ánh này không phải đã có từ trước mà nó diễn ra trong quá trình tri giác. - Tính tích cực: tri giác là một quá trình tích cực, gắn liền với hoạt động của con người. Tri giác mang tính tự giác, giải quyết một nhiệm vụ nhận thức cụ thể nào đó, là một hành động tích cực trong đó có sự kết hợp chặt chẽ của các yếu tố cảm giác và vận động. 4 Những tính chất chung của nhận thức cảm tính là: - Dù là phản ánh từng thuộc tính riêng lẻ (cảm giác) hay trọn vẹn của các thuộc tính (tri giác) thì đó đều là những thuộc tính bên ngoài của sự vật, hiện tượng, chứ chưa phải những thuộc tính bên trong, bản chất. - Cảm giác và tri giác đều phản ánh trực tiếp các sự vật và hiện tượng, phản ánh những cái trong hiện tại, đang tác động vào ta lúc đó. - Cảm giác và tri giác đều phản ánh sự vật, hiện tượng một cách cá lẻ, nghĩa là phản ánh từng thuộc tính hay trọn vẹn các thuộc tính của từng sự vật, hiện tượng riêng lẻ, cụ thể, chứ không phải một lớp, một loại hay một phạm trù khái quát nhiều sự vật, hiện tượng cùng loại. 1.3. Các loại cảm giác Các loại tri giác Căn cứ vào nguồn kích thích gây nên Phân loại theo cơ quan phân tích nào cảm giác ở ngòai hay ở trong cơ thể thì giữ vai trò chính trong số các cơ quan cảm giác được chia thành hai lọai: tham gia vào quá trình tri giác ta có : * Cảm giác ngoài gồm : - Tri giác nhìn - Cảm giác nhìn ( Thị giác): Cho ta biết - Tri giác nghe hình thù khối lượng, độ sáng, độ xa màu - Tri giác sờ mó sắc của sự vật. Nó giữ vai trò cơ bản Phân loại theo đối tượng phản ánh ta có trong sự nhận thức thế giới bên ngòi của - Tri giác không gian: là tri giác về hình con người nảy sinh do các sóng điện từ dáng, độ lớn, vị trí, độ xa và phương dài từ 380 đến 770 mi-li-mi-crông tác hướng của các sự vật đang tồn tại trong động vào mắt. không gian, tri giác này giữ vai trò quan - Cảm giác nghe ( thính giác): Phản ánh trọng trong sự tác động qua lại của con những thuộc tính về âm thanh, tiếng nói, người với môi trường xung quanh, nó là nảy sinh chuyển động của sóng âm điều kiện để con người định hướng 5 5 thanh có bước sóng từ 16 đến 20. 000 trong môi trường hec( tần số giao động trong một giây) - Tri giác thời gian: Lọai tri giác này tác động vào màng tai cho biết độ dài lâu, tốc độ, nhịp điệu và - Cảm giác ngưởi ( Khứu giác): cho biết tính liên tục khách quan của các hiện thuộc tính mùi của đối tượng tượng trong hiện thực . Nhờ tri giác thời - Cảm giác nếm ( vị giác): Cho ta biết gian mà những biến đổi xẩy ra trong thế thuộc tính vị của đối tượng có 4 lọai: giới chung quanh được ph Trong tri giác Cảm giác ngọt, cảm giác chua, mặn và thời gian cũng có những ảo giác, nghĩa đắng là những sai lầm trong việc nhận xét độ - Cảm giác da ( mạc giác): cho ta biết sự ngắn dài của khỏang thời gian , chẳng đụng chạm, sức ép của vật vào da cũng hạn khi chúng ta bận nhiều công việc, như nhiệt độ của vật. Cảm giác da gồm hoặc trạng thái phấn khởi thì thời gian 5 loại: Cảm giác đụng chạm, cảm giác hình như đi nhanh hơn, rút ngắn lại. Trái nén, cảm giác nóng, cảm giác lạnh, cảm lại những lúc nhàn rỗi hoặc trong trạng giác đau. thái chờ đợi hoặc buồn bực thì chúng ta * Cảm giác bên trong cảm thấy thời gian như đi chậm lại - Cảm giác vận động : ( còn gọi là cảm - Tri giác vận động: là sự phản ánh giác cơ khớp) là cảm giác về vận động những thay đổi về vị trí các sự vật trong và vị trí của từng bộ phận của thân thể không gian, lọai này cho ta biết phương phản ánh độ co duỗi của các cơ, dây hướng, tốc độ, thời gian chuyển động chằng, khớp xương của thân thể . Phần của đối tượng tri giác lớn các cơ quan thụ cảm vận động được - Tri giác con người (tri giác xã hội): Là phân bổ ở các ngón tay, lưỡi và môi vì quá trình nhận thức lẫn nhau của con đó là những cơ quan phải thực hiện người trong điều kiện giao lưu trực tiếp. những cử động lao động và ngôn ngữ Đây là lọai tri giác đặc biệt vì đối tượng tinh vi và chính xác. tri giác cũng là con người. quá trình này - Cảm giá thăng bằng Cho ta biết vị trí bao gồm tất cả các mức độ của sự phản và phương hướng chuyển động của đầu ánh tâm lý từ cảm giác cho đến tư duy ta so với phương của trọng lực. Cơ quan Quan sát và năng lực quan sát: 6 6 của cảm giác thăng bằng nằm ở thành ba - Quan sát là một hình thức tri giác cao của ống bán khuyên ở tai trong và liên nhất mang tính tích cực, chủ động, có quan chặt chẽ với nội quan . Cơ quan mục đích, có kế họach rõ rệt có sử dụng cảm giác thăng bằng bị kích thích quá những phương tiện cần thiết. quan sát mức sẽ gây mất thăng bàng ta cảm thấy diễn ra thường xuyên trong họat động. chóng mặt, có khi nôn mửa . - Năng lực quan sát là khả năng tri giác - Cảm giác cơ thể: Cho ta biết những nhanh chóng và chính xác những đặc biến đổi trong họat động của các cơ điểm quan trọng, chủ yếu và đặc sắc của quan nội tạng gồm cảm giác đói, no, sự vật hiện tượng cho dù những đặc khát, buồn nôn, và các cảm giác khác điểm đó khó nhận thấy hoặc có vẻ là thứ liên quan đến hô hấp và tuần hòan yếu. Năng lực quan sát ở mỗi người - Cảm giác rung: do các dao động của khác nhau và phụ thuộc vào những đặc không khí tác động lên bề mặt thân thể điểm nhân cách. tạo nên. Nó phản ánh sự rung động của Những người mắc bệnh thị giác hay các sự vật, cảm giác này đặc biệt phảt thính giác ( cận thị, lọan thị, nghễng triển mạnh ở người điếc, nhất là vừa ngãng ) thì khả năng quan sát bị hạn chế điếc vừa câm. 2.4.Các quy luật cơ bản của tri giác Quy luật về tính đối tượng của tri giác : Tính đối tượng của tri giác đó là hình 1.4. Các quy luật cơ bản của cảm giác Quy luật về ngưỡng của tri giác Không phải mọi kích thích nào cũng gây ra cảm giác: kích thích yếu hay quá mạnh đều không gây ra cảm giác. Giới hạn của cường độ mà ở đó kích thích ảnh trực quan mà tri giác đem lại bao giờ cũng là cũng thuộc về một sự vật, hiện tượng nhất định nào đó của thế giới bên ngoài. Tính đối tượng của tri giác có vai trò quan trọng - nó là cơ sở của chức năng định hướng hành vi và hoạt động của con người gây ra cảm giác thì gọi là ngưỡng của Ví dụ: trẻ nhỏ nhận thức được sự vật tồn cảm giác. tại độc lập với cơ quan cảm giác, trong Có hai loại ngưỡng : 7 7 - Ngưỡng tuyệt đối phía trên là cường giai đoạn hành động với đồ vật, trẻ phát độ kích thích tối đa vẫn gây cho ta cảm triển các chức năng tâm lý mới: biết giác. cách sử dụng đồ vật, hoạt động có mục - Ngưỡng tuyệt đối phía dưới là cường đích, sử dụng đồ vật theo những mục độ kích thích tối thiểu đủ gây cho ta cảm đích xác định. Quy luật về tính lựa chọn của tri giác : giác( còn gọi là ngưỡng tuyệt đối), nó tỷ Khi ta tri giác một sự vật hiện tượng nào lệ nghịch với độ nhạy cảm của cảm giác. đó tì có nghĩa là ta tách sự vật đó ra khỏi bối cảnh chung quanh lấy nó làm đối Trong phạm vi giữa ngưỡng dưới và ngưỡng trên là vùng cảm giác được trong đó có một vùng phản ánh tốt nhất Ví dụ:Chẳng hạn đối với cảm giác nhìn ngưỡng dưới của mắt là những sóng ánh sáng có bước sóng 390 milimicron và ngưỡng trên 780 milimicron, vùng phản ánh tốt nhất 565 milimicoron của cảm giác nghe là 1000hec - Ngưỡng sai biệt :Đó là mức độ chênh tượng phản ánh của mình .Vai trò của đối tượng và bối cảnh có thể hoán đổi cho nhau: Một vật nào đó lúc này là đối tượng của tri giác, lúc khác lại có thể trở thành bối cảnh và ngược lại. Tính lựa chọn của tri giác phụ thuộc vào yếu tố chủ quan và yếu tố khách quan ( đặc điểm của vật kích thích, ngôn ngữ của người khác, đặc điểm của hoàn cảnh tri giác...) lệch tối thiểu về cường độ hoặc tính chất Ví dụ: hoạt động kinh doanh, quảng cáo của hai kích thích đủ để cho ta phân biệt phải chú ý những đặc điểm này của hai kích thích đó. Ngưỡng sai biệt là khách hàng để tạo ra sản phẩm phù hợp một hắng sô. Cảm giác thị giác là 1/100. Quy luật về tính có ý nghĩa của tri giác. thính giác là 1/10 Những hình ảnh của tri giác mà con Ví dụ: Một vật nặng 1kg, phải thêm vào người thu được luôn luôn có một ý ít nhất là 34 gam nữa thì mới gây cảm nghĩa xác định. khi tri giác một sự vật giác về sự biến đổi trọng lượng của nó Quy luật về sự thích ứng của cảm giác Để đảm bảo cho sự phản ánh được tốt nhất và đảm bảo cho hệ thần kinh khỏi 8 hiện tượng nào đó ta gọi tên được sự vật hiện tượng đó trong óc, và xếp sự vật hiện tượng đó vào một nhóm, một lớp các sự vật hiện tượng nhất định, ngay cả 8 bị huỷ hoại, cảm giác của con người có tri giác sự vật không quen thuộc, chúng khả năng thích ứng vơí kích thích. Đó là ta cũng cố thu nhận trong nó một sự khả năng thay đổi độ nhạy cảm cho phù giống nhau nào đó vơí những đối tượng hợp vơí cường độ kích thích. mà mình đã biết, xếp nó vào một nhóm Có nhiều kiểu thích ứng của cảm giác: phạm trù nào đó . a) Cảm giác hòan tòan mất đi khi quá Ví dụ:Con người tiến hành nhiều hành trình kích thích kéo dài động trí tuệ (phân tích, so sánh, tổng Ví dụ: Ít ai có cảm giác về sức nặng của hợp ... ) để hình thành một hình ảnh đồng hồ đeo tay, kính đeo ở mắt, quần tương ứng về sự vật. Tính có ý nghĩa áo mặc trên người, của tri giác phụ thuộc vào vốn kiến b) Khi cường độ kích thích tăng thì thức, vốn kinh nghiệm, khả năng ngôn giảm độ nhạy cảm. ngữ và tư duy của chủ thể. Quy luật về tính ổn định của tri giác. Ví dụ: Từ chỗ tối bước qua chỗ sáng , Tính ổn định của tri giác là khả năng phải qua một thời gian đợi cho tính nhạy phản ánh sự vật hiện tượng một cách cảm của khí quan phân tích giảm xuống không thay đổi khi điều kiện tri giác ta mới phân biệt được các vật chung thay đổi . quanh . Người lái máy bay bị đền chiếu Tính ổn định của tri giác được hình dọi vào mắt ít nhất cũng qua từ 3 đến 6 thành trong hoạt động với đồ vật và là giây mới giảm được sự nhạy cảm để một điều kiện cần thiết của đời sống con nhìn rõ con số trên đồng hồ người. Tính ổn định của tri giác do kinh c) Khi cường độ kích thích giảm thì độ nghiệm mà có. nhạy cảm tăng Ví dụ: Vào ban đêm khi nhìn lên bầu Ví dụ: Từ nơi sáng bước vào bóng tối trời thì chung ta đều nhìn thấy mặt trăng Hai bàn tay, một ngâm vào nước nóng, to hơn các vì sao nhưng trên thực tế các một ngâm vào nước lạnh sau đó vì sao luôn to hơn trăng, điều đó là sự nhúng cả hai vào chậu nước bình ổn định tri giác của con người thường thì bàn tay ngâm ở châu nước Quy luật tổng giác. Hình ảnh tri giác không cảm thấy nước ở chậu lạnh hơn so với chỉ phụ thuộc vào tính chất, đặc điểm bàn tay kia 9 9 Mức độ thích ứng của các loại cảm giác của vật kích thích mà còn phụ thuộc vào khác nhau là không giống nhau. Khả bản thân chủ thể tri giác. Khi tri giác, năng thích ứng của các cảm giác là do con người không chỉ phản ánh thế giới rèn luyện bằng những giác quan cụ thể mà bằng Quy luật về sự tác động qua lại giữa các toàn bộ hoạt động của chủ thể.Tri giác cảm giác thế giới không có nghĩa là “chụp ảnh” Sự tác động qua lại giữa các cảm giác là thế giới một cách trực tiếp, mà là phản sự thay đổi tính nhạy cảm của một cảm ánh thế giới thông qua “lăng kính” đời giác này dưới ảnh hưởng của cảm giác sống tâm lý của chủ thể. kia. Sự tác động qua lại đó diễn ra theo Sự phụ thuộc của hình ảnh tri giác vào một quy luật chung như sau: sự kích nội dung của đời sống tâm lý con người, thích yếu lên một cảm giác này sẽ làm vào đặc điểm tâm lý nhân cách của họ tăng độ nhạy cảm của cảm giác kia. Sự được gọi là hiện tượng tổng giác. kích thích mạnh lên một cảm giác này sẽ Ví dụ: Sự tri giác cùng một đối tượng làm giảm độ nhạy cảm của cảm giác của nhiều người thường không giống kia. nhau do họ có mục đích, nhu cầu, hứng Ví dụ: Những âm thanh nhẹ làm tăng thú, tình cảm, kinh nghiệm, tâm thế thêm tình nhạy cảm nhìn khác nhau ... : Người buồn cảnh có vui Một mùi thơm dễ chịu làm cho mắt ta đâu nhìn tinh hơn Lúc bệnh ăn gì cũng không cảm thây ngon Sự tác động qua lại giữa các cảm giác có thể diễn ra đồng thời hay nối tiếp giữa các cảm giác cùng loại hay khác loại. Ví dụ: Sau một kích thích lạnh thì một kích thích ấm sẽ có vẻ nóng hơn- Đó là tương phản nối tiếp bao giờ (Nguyễn Du) Ảo ảnh tri giác - Ảo ảnh tri giác là sự phản ánh sai lệch các sự vật, hiện tượng một cách khách quan của con người. - Ảo ảnh là một hiện tượng có quy luật, xảy ra ở tất cả mọi người và có ở tất cả các loại tri giác, do ba nhóm nguyên nhân chính sau: + Nguyên nhân vật lý (do khúc xạ ánh sáng ...) 10 10 + Nguyên nhân sinh lý (mức độ tiêu hao năng lượng thần kinh, hay độ căng thẳng cơ bắp khác nhau) + Nguyên nhân tâm lý (do sự chi phối của quy luật trọn vẹn của tri giác, hay sự tương phản của cảm giác ...) Áp dụng hiện tượng ảo ảnh tri giác trong nghệ thuật quảng cáo, hội họa, trang trí, trang điểm hóa trang cho diễn viên khi lên sân khấu, nghệ thuật bán hàn. Cần phân biệt hiện tượng ảo ảnh với ảo giác. Ảo ảnh là hiện tượng xảy ra ở tất cả những người bình thường. Còn ảo giác là hiện tượng bệnh lý – xuất hiện trong đầu những hình ảnh không có trong thực tế. Ví dụ: người say rượu thường nhìn thấy mọi vật xung quanh không rõ mờ, nhìn gà hóa cuốc. Tóm lại, cảm giác và tri đều là một quá trình của nhận thức cảm tính, có vai trò quan trọng trong việc vận dụng vào cuộc sống. Cảm giác là hình thức định hướng đầu tiên của con người, là nguồn nguyên liệu để con người có nhận thức cao hơn Cảm giác là điều kiện quan trọng để đảm bảo trạng thái hoạt động của võ não, do đó đảm bảo hoạt động bình thường của con người Tri giác thực hiện chức năng điều chỉnh hành vi và hoạt động của con người trong thế giới chung quanh. 11 11 So Sánh Cảm Giác Và Tri Giác Qua Góc Nhìn Khoa Học2 Tháng Mười, 2021 0 Trần DiênChắc hẳn những ai đã từng học Sinh học hay những môn liên quan đến tâm lý học đều đã từng nghe đến “tri giác”. Thế nhưng hiểu rõ về khái niệm tri giác, so sánh cảm giác và tri giác còn vô cùng mơ hồ. Do đó trong bài viết dưới đây, chúng ta hãy cùng nhau đi tìm hiểu những nội dung liên quan. CÁC QUÁ TRÌNH NHẬN THỨCNhận thức cảm tính.Khái niệm:Mỗi sự vật, hiện tượng quanh ta đều được thể hiện ra bên ngoài hàng loạt các đặc điểm như màu sắc (xanh, đỏ...), trọng lượng (nặng, nhẹ...), khối lượng (to, nhỏ...). Chúng ta biết được những thuộc tính đó là nhờ bộ não. Biểu tượng của những thuộc tính bề ngoài của sự vật hiện tượng khi sự vật, hiện tượng đang trực tiếp tác động vào ta được gọi là các biểu tượng nhận thức cảm tính. Quá trình chúng ta nhận biết được các thuộc tính đó là quá trình nhận thức cảm tính. Ví dụ: khi ta nhắm mắt, người bạn đặt vào lòng bàn tay ta một vật gì đó. Nếu không sờ mó, nắm, bóp, ta chỉ có thể cảm nhận được vật đó nặng hay nhẹ, nóng hay lạnh. Chúng ta đang quan sát ngôi nhà. Trong đầu chúng ta khi đó xuất hiện hình ảnh ngôi nhà. Chúng ta có cảm giác nóng, lạnh, trong đầu có hình ảnh ngôi nhà… đó chính là biểu tượng nhận thức cảm tính. Khi chúng ta đang cảm thấy nóng hoặc khi chúng ta đang nhìn ngôi nhà thì đó là quá trình nhận thức cảm tính. Đặc điểm chung nhất của nhận thức cảm tính là chỉ phản ánh được những thuộc tính bên ngoài của sự vật, hiện tượng khi sự vật hiện tượng đang trực tiếp tác động vào giác quan chúng ta. Nhận thức cảm tính bao gồm 2 quá trình chính là cảm giác và tri giác. Cảm giác:Khái niệm:Cảm giác là quá trình tâm lí phản ánh từng thuộc tính riêng lẻ của sự vật hiện tượng đang trực tiếp tác động vào giác quan của ta. Cảm giác là hình thức phản ánh tâm lí, sơ đẳng, đơn giản nhất. Biểu tượng của nó chỉ là những thuộc tính riêng rẽ của sự vật. Tuy nhiên nó lại đóng vai trò khởi đầu cho các quá trình tâm lí khác như tưởng tượng, tư duy, trí nhớ… Cảm giác cũng là khâu đầu tiên trong sự nhận thức hiện thực khách quan của con người. Các loại cảm giác:Cảm giác bên ngoài: Cảm giác nhìn (thị giác): cho chúng ta biết thuộc tính ánh sáng, màu sắc, kích thước của đối tượng. Cảm giác nghe (thính giác): cho chúng ta biết những thuộc tính của âm thanh. Cảm giác ngửi (khứu giác): giúp con người nhận biết được mùi. Cảm giác nếm (vị giác): giúp chúng ta nhận biết các loại vị: mặn, nhạt, đắng, cay… Cảm giác da (mạc giác): cho ta biết về nhiệt độ. Cảm giác bên trong: Cảm giác vận động. Cảm giác thăng bằng. Cảm giác nội tạng. Các quy luật cơ bản của cảm giác:Quy luật ngưỡng cảm giác (quy luật về tính nhạy cảm): Muốn có cảm giác thì phải có kích thích. Tuy nhiên cường độ kích thích phải đạt đến độ nhất định mới có thể gây ra được cảm giác. Mức độ đó được gọi là ngưỡng cảm giác. Ngưỡng cảm giác là cường độ tối thiểu của kích thích để có thể gây ra được cảm giác. Quy luật này còn gọi là quy luật về tính nhạy cảm bởi lẽ khi nói đến tính nhạy cảm cao thì điều đó có nghĩa là chỉ cần cường độ kích thích nhỏ nhưng đã có thể có cảm giác. Ví dụ: người ta nói một người nào đó có đôi tai rất thính có nghĩa là với âm thanh khá nhỏ, trong khi người khác chưa nghe thấy thì người đó đã nghe thấy. Như vậy độ nhạy cảm càng cao thì có nghĩa là ngưỡng cảm giác càng thấp. Điểm đáng lưu ý ở đây là khi chúng ta nói đến ngưỡng cảm giác là chúng ta đề cập đến đại lượng vật lí, ví dụ như cường độ âm thanh, trọng lượng… còn khi ta nói độ nhạy cảm thì đó lại là “đại lượng” tâm lí. Do không đo được trực tiếp độ nhạy cảm của giác quan nên người ta phải đo nó một cách gián tiếp, thông qua việc đo các kích thích vật lí bên ngoài. Quy luật thích ứng cảm giác: Để phản ánh được tốt nhất và bảo vệ hệ thần kinh, cảm giác của con người có khả năng thích ứng với kích thích. Thích ứng là khả năng thay đổi độ nhạy cảm của cảm giác cho phù hợp với sự thay đổi của cường độ kích thích: khi cường độ kích thích tăng thì độ nhạy cảm giảm và ngược lại, độ nhạy cảm tăng khi cường độ kích thích giảm. Ví dụ: khi đang ở chỗ sáng (cường độ kích thích mạnh), đi vào chỗ tối (cường độ kích thích yếu) thì lúc đầu ta không nhìn thấy gì, sau đó dần dần mới nhìn rõ mọi vật. Điều này là do độ nhạy cảm tăng dần. Tất cả các giác quan đều tuân theo quy luật thích ứng. Tuy nhiên mức độ khác nhau. Cảm giác thị giác có khả năng thích ứng cao. Trong bóng tối tuyệt đối, độ nhạy cảm với ánh sáng tăng gần 200.000 lần sau 40 phút. Bên cạnh đó, cảm giác đau hầu như không thích ứng. Khả năng thích ứng của cảm giác cũng có thể được phát triển do rèn luyện. Ví dụ: công nhân luyện kim có thể chịu đựng được nhiệt độ cao tới 500 - 600C trong hàng giờ đồng hồ. Quy luật tác động lẫn nhau của cảm giác: Các cảm giác không tồn tại độc lập mà luôn tác động qua lại lẫn nhau. Do sự tác động qua lại như vậy, tính nhạy cảm của cảm giác bị thay đổi. Kích thích yếu lên cơ quan phân tích này lại làm tăng độ nhạy cảm của giác quan kia. Ngược lại, tác động mạnh lên giác quan này làm giảm độ nhạy cảm của cơ quan phân tích khác. Ví dụ: khi nghe nhạc, có ánh sáng mầu kèm theo thì các bản nhạc cũng được cảm nhận rõ nét hơn. Tri giác:Khái niệm:Tri giác là một quá trình tâm lí nhận thức cảm tính, phản ánh một cách trọn vẹn các thuộc tính bề ngoài của sự vật, hiện tượng đang trực tiếp tác động vào giác quan người ta. Cũng giống với cảm giác, tri giác là một quá trình nhận thức cảm tính. Là một quá trình vì có khởi đầu, diễn biến và kết thúc. Là quá trình nhận thức vì biểu tượng tri giác giúp cho con người nhận biết được hiện thực khách quan bên ngoài. Là cảm tính vì chỉ gọi là biểu tượng tri giác khi sự vật, hiện tượng đang trực tiếp tác động vào giác quan. Tuy nhiên biểu tượng tri giác là là một hình ảnh trọn vẹn về sự vật, hiện tượng. Biểu tượng này được cấu thành từ các cảm giác. Ví dụ: hình ảnh ngôi nhà mà chúng ta đang nhìn thấy bao gồm những cảm giác khác nhau về màu sắc, kích thước. Lẽ đương nhiên đó không phải là một tổng số học mà là một tổng thể các cảm giác. Các loại tri giác:Tri giác không gian: tri giác không gian giúp người ta nhận biết được kích thước, hình dạng, khoảng cách, phương hướng của đối tượng. Tri giác thời gian: tri giác thời gian là sự phản ánh độ lâu, vận tốc và tính kế tục của các hiện tượng. Tri giác vận động: phản ánh những thay đổi về vị trí của các sự vật trong không gian. Ngoài cách phân loại theo đối tượng tri giác như trên còn có cách phân loại theo giác quan. Theo cách phân loại này, người ta có các loại tri giác: thị giác, thính giác, khứu giác… Các quy luật cơ bản của tri giác:Quy luật về tính đối tượng của tri giác: Hình ảnh mà tri giác đem lại bao giờ cũng là biểu tượng của một sự vật, hiện tượng nhất định của thế giới bên ngoài. Tính đối tượng của tri giác nói lên cái mà tri giác đem lại. Trong quy luật này đã hàm chứa tính chân thực của tri giác. Quy luật về tính lựa chọn của tri giác: Tri giác không thể phản ánh được toàn bộ những kích thích đang tác động lên giác quan của con người ở tại một thời điểm. Do vậy để tri giác, con người phải tách đối tượng ra khỏi bối cảnh. Sự lựa chọn của tri giác cũng không mang tính cố định. Nó phụ thuộc vào nhiều yếu tố bên ngoài cũng như bên trong của chủ thể. Quy luật về tính lựa chọn của tri giác được ứng dụng nhiều trong thực tiễn: kiến trúc, quảng cáo, quân sự (nguỵ trang), trong giáo dục và dạy học. Quy luật về tính có ý nghĩa của tri giác: Tri giác của con người gắn chặt với tư duy, với bản chất của sự vật, hiện tượng. Chính vì lẽ đó, biểu tượng tri giác cho phép người ta gọi tên được sự vật hiện tượng, có thể sắp xếp chúng vào một nhóm, lớp nhất định. Quy luật về tính ổn định của tri giác: Tính ổn định của tri giác thể hiện ở chỗ trong các điều kiện khác nhau nhưng nội dung của biểu tượng tri giác vẫn không thay đổi. Ngôi nhà, dù có cách xa chúng ta hàng ngàn mét và hình ảnh của nó trên võng mạc nhỏ hơn hình ảnh của một người đang đứng trước mặt chúng ta thì ngôi nhà vẫn được tiếp nhận to hơn so với con người. Sự ổn định tri giác còn thể hiện ở cả về mầu sắc, kích thước... Quy luật tổng giác: Quy luật này thể hiện ở chỗ nội dung các biểu tượng tri giác còn phụ thuộc vào nội dung đời sống tâm lí của chủ thể: thái độ, nhu cầu, cảm xúc, động cơ... (Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ - Nguyễn Du). Tri giác nhầm: Trong một số trường hợp, hình ảnh của tri giác không phù hợp với thực tại. Cần phân biệt tri giác nhầm với ảo giác. Tri giác nhầm là quá trình chúng ta vẫn đang tri giác (sự vật, hiện tượng vẫn đang tác động vào giác quan) song biểu tượng tri giác không tương xứng với thực tiễn. Ví dụ: khi ta nhìn cái thìa đang để trong nửa cốc nước, ta thấy như cái thìa bị gãy ở chỗ mặt nước. Ảo giác là hiện tượng con người vẫn “nhìn” thấy, ví dụ: nhìn thấy rắn rết bò đầy trên giường nhưng thực tế không có, nghe thấy tiếng nói nhưng xung quanh không có ai. Tri giác nhầm là hiện tượng bình thường còn ảo giác là hiện tượng bệnh lí. Cảm giác và tri giác đều là quá trình nhận thức cảm tính. Trong thực tế, khi chúng ta quan sát sự vật hiện tượng thì sự xuất hiện của cảm giác và tri giác là đan xen nhau, có thể cái này xuất hiện trước cái kia. Ví dụ: “bắt mắt” là màu đỏ, sau đó chúng ta mới quan sát tổng thể ngôi nhà. Cũng có thể hình ảnh ngôi nhà xuất hiện trước, sau đó với xuất hiện các cảm giác. Tư duy.Tư duy là gì ?Cảm giác, tri giác đã giúp cho con người nhận biết được các của sự vật, hiện tượng. Tuy nhiên đó mới chỉ là các đặc điểm bên ngoài. Để nhận biết được cái bên trong, cái cốt lõi của các sự vật hiện tượng đó, con người cần đến tư duy. Tư duy là một quá trình nhận thức phản ánh những thuộc tính bản chất, những liên hệ, quan hệ có tính quy luật của sự vật hiện tượng khách quan mà trước đó ta chưa biết. Các đặc điểm tư duy:Tư duy xuất phát từ hoàn cảnh có vấn đề: Hoàn cảnh có vấn đề có thể là một bài toán, một nhiệm vụ cần phải giải quyết… Cùng một hoàn cảnh song đối với người này là hoàn cảnh có vấn đề nhưng đối với người khác lại không. Như vậy hoàn cảnh có vấn đề là hoàn cảnh kích thích con người suy nghĩ. Tính gián tiếp của tư duy: Tư duy nhận biết được bản chất của sự vật hiện tượng nhờ sử dụng công cụ (các dụng cụ đo đạc, máy móc…); các kết quả của nhận thức (quy tắc, công thức, quy luật…). Tính gián tiếp của tư duy còn thể hiện ở chỗ nó được thể hiện thông qua ngôn ngữ. Tính trừu tượng và khái quát của tư duy: Tư duy phản ánh cái bản chất, cái chung nhất cho một loại, một lớp hiện tượng sự vật và khái quát chung bởi khái niệm. Nhờ có tư duy, con người có thể đi sâu vào đối tượng, cho phép họ nhận thức được những vấn đề mà cảm giác, tri giác không tiếp cận được. Tư duy liên quan chặt chẽ tới ngôn ngữ: Tư duy trừu tượng không thể tồn tại nếu không có ngôn ngữ. Nhờ có ngôn ngữ, tư duy có được tính khái quát và gián tiếp. Cũng nhờ có ngôn ngữ, những sản phẩm của tư duy mới được truyền đạt cho người khác. Trong lâm sàng tâm thần, ngôn ngữ được coi là hình thức của tư duy và việc phân loại các rối loạn hình thức tư duy dựa trên ngôn ngữ. Tư duy liên hệ chặt chẽ với nhận thức cảm tính: Nhận thức cảm tính thu thập tư liệu. Các biểu tượng của nhận thức cảm tính là nguyên liệu cho tư duy. Tư duy phát triển cũng giúp định hướng nhận thức cảm tính. Các thao tác tư duy:So sánh:Dùng trí óc đối chiếu các đối tượng hoặc những thuộc tính, bộ phận... để xem xét sự giống nhau hay khác nhau, đồng nhất hay không đồng nhất. So sánh là cơ sở của mọi hiểu biết và của tư duy. Chúng ta nhận biết thế giới không ngoài cách thông qua so sánh và phân biệt với một vật gì khác thì chúng ta không thể có ý niệm nào và không thể nói lên một điểm nào về sự vật đó cả (Usinxki). Phân tích và tổng hợp:Phân tích: dùng óc phân chia đối tượng thành bộ phận, thuộc tính, quan hệ. Tổng hợp: kết hợp những đối tượng, thuộc tính quan hệ v.v.. thành tổng thể. Trừu tượng hoá và khái quát hoá:Trừu tượng hoá: gạt bỏ những bộ phận, thuộc tính, quan hệ thứ yếu, chỉ giữ lại những yếu tố cần thiết của đối tượng để tư duy. Khái quát hoá là dùng trí óc bao quát nhiều đối tượng khác nhau trên cơ sở một số thuộc tính, quan hệ, bộ phận giống nhau sau khi đã gạt bỏ những điểm khác nhau. Khái quát hoá là loại tổng hợp mới sau khi đã trừu tượng hoá. Trong tư duy, các thao tác được thực hiện theo một hệ thống nhất định. Các loại tư duy:Theo lịch sử hình thành:Tư duy trực quan - hành động: Đây là loại tư duy mà việc giải quyết nhiệm vụ được thực hiện nhờ sự cải tổ các tình huống bằng các hành động vận động có thể quan sát được. Loại tư duy này có ở cả động vật cao cấp. Tư duy trực quan - hình ảnh: Đây là loại tư duy mà việc giải quyết các nhiệm vụ được thực hiện bằng sự cải tổ tình huống chỉ trên bình diện hình ảnh mà thôi. Loại này đã phát triển mạnh ở trẻ nhỏ. Tư duy trừu tượng: Loại tư duy được thực hiện trên cơ sở sử dụng các khái niệm, kết cấu logic, được tồn tại trên cơ sở tiếng nói Ba loại tư duy trên tạo thành các giai đoạn của phát triển tư duy trong quá trình phát sinh chủng loại và cá thể. Theo hình thức biểu hiện của vấn đề (nhiệm vụ) và phương thức giải quyết vấn đề:Tư duy thực hành: Tư duy thực hành là loại tư duy mà nhiệm vụ của nó được đề ra một cách trực quan, dưới hình thức cụ thể, phương thức giải quyết là những hành động thực hành. Ví dụ: tư duy của người thợ sửa xe hơi khi xe hỏng. Tư duy hình ảnh cụ thể: Đây là loại tư duy mà nhiệm vụ của nó được đề ra dưới hình thức một hình ảnh cụ thể và sự giải quyết nhiệm vụ cũng được dựa trên những hình ảnh đã có. Ví dụ: suy nghĩ xem từ trường về nhà đi đường nào là tối ưu cho xe máy. Tư duy lí luận: Đó là loại tư duy mà nhiệm vụ được đề ra dưới hình thức lí luận và việc giải quyết nhiệm vụ đó đòi hỏi phải sử dụng hệ thống khái niệm trừu tượng, những tri thức lí luận. Ví dụ: giải quyết các bài toán về kinh doanh. Ngôn ngữ.Mặc dù ngôn ngữ không phải hoàn toàn là quá trình nhận thức song nó gắn bó một cách mật thiết với tư duy nên chúng ta đề cập sâu thêm về hiện tượng tâm lí này cũng là nhằm hiểu sâu sắc hơn lĩnh vực nhận thức. Khái niệm về ngôn ngữ:Con người có khả năng truyền đạt kinh nghiệm cá nhân cho người khác và sử dụng kinh nghiệm của người khác vào hoạt động của mình nhờ có ngôn ngữ. Ngôn ngữ là hiện tượng xã hội - lịch sử . Do sống và hoạt động cùng nhau nên con người có nhu cầu giao tiếp. Nói một cách chung nhất, ngôn ngữ là một hệ thống kí hiệu từ ngữ. Kí hiệu: Pavlov đã nói ngôn ngữ là tín hiệu của tín hiệu. Hệ thống: chỉ có ý nghĩa và thực hiện một chức năng nhất định trong hệ thống của mình. Ngôn ngữ - hệ thống kí hiệu từ ngữ gồm 3 bộ phận: Ngữ âm Từ vựng Ngữ pháp – hệ thống các quy tắc thành lập từ, cấu thành câu (từ pháp và cú pháp), sự phát âm (âm pháp). Các đơn vị của ngôn ngữ là âm vị, hình vị, từ, câu, ngữ đoạn, văn bản... Các chức năng của ngôn ngữ:Chức năng chỉ nghĩa:Ngôn ngữ để chỉ chính sự vật, hiện tượng, tức là thay thế chúng. Nói một cách khác, ý nghĩa của sự vật, hiện tượng có thể được khách quan hoá lần nữa và có thể di chuyển đi nơi khác, làm cho con người có thể nhận thức được chúng ngay cả khi chúng không xuất hiện trước mặt. Chức năng chỉ nghĩa còn được gọi là chức năng làm phương tiện tồn tại, truyền đạt và lĩnh hội kinh nghiệm xã hội - lịch sử loài người. Ngôn ngữ khác hẳn với những tiếng kêu của động vật. Về bản chất, động vật không có ngôn ngữ. Chức năng thông báo:Ngôn ngữ được dùng để truyền đạt, tiếp nhận thông tin, để biểu cảm và nhờ đó, điều chỉnh, thúc đẩy hoạt động của con người. Chức năng thông báo của ngôn ngữ còn được gọi là chức năng giao tiếp. Chức năng khái quát hoá:Ngôn ngữ không chỉ một sự vật, hiện tượng riêng rẽ mà cả một loại, lớp có chung một/một số thuộc tính: phạm trù, khái niệm, thuật ngữ... Nhờ vậy nó là phương tiện đắc lực cho hoạt động trí tuệ. Ngôn ngữ vừa là công cụ tồn tại của hoạt động trí tuệ, vừa là phương tiện lưu lại kết quả của hoạt động này. Do vậy hoạt động trí tuệ không bị gián đoạn, không bị lặp lại và có cơ sở cho sự phát triển tiếp theo. Chức năng khái quát hoá của ngôn ngữ còn gọi là chức năng nhận thức hay chức năng làm công cụ hoạt động trí tuệ. Trong 3 chức năng của ngôn ngữ kể trên, chức năng giao tiếp là chức năng cơ bản nhất. Chỉ trong quá trình giao tiếp, con người mới lĩnh hội được tri thức về hiện thực, điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với hoàn cảnh sống. Về thực chất, chức năng nhận thức cũng là quá trình giao tiếp, ở đây là giao tiếp với chính bản thân mình. Còn chức năng chỉ nghĩa chỉ là điều kiện để thực hiện hai chức năng kia. Vai trò của ngôn ngữ đối với nhận thức:Vai trò của ngôn ngữ đối với nhận thức cảm tính: Đối với cảm giác: ảnh hưởng mạnh đến ngưỡng cảm giác. Đối với tri giác: làm cho quá trình tri giác dễ dàng hơn, đặc biệt trong quan sát. Đối với trí nhớ: Vai trò của ngôn ngữ trong nhận thức lí tính. Gắn bó rất mật thiết với tư duy. Ở người trưởng thành, tư duy và ngôn ngữ không tách rời nhau. Ngôn ngữ là phương tiện để truyền tải tư duy. Mối quan hệ giữa nhận thức cảm tính và lí tính.Nhận thức của con người bắt đầu từ nhận thức cảm tính. Các biểu tượng nhận thức cảm tính được trí nhớ lưu giữ lại. Nhiều biểu tượng cùng loại với nhau được “cô đặc” lại vào từ. Các từ, khái niệm (hoặc cũng có thể các biểu tượng cảm tính) được sử dụng cho tư duy: giải quyết một nhiệm vụ nào đó. Biểu tượng cảm tính càng phong phú thì hệ thống khái niệm cũng phong phú theo và là điều kiện tốt cho tư duy. Tư duy, ngôn ngữ phát triển nó sẽ định hướng, lựa chọn, hỗ trợ đắc lực (cùng với cảm xúc, tình cảm) cho nhận thức cảm tính. Nhận thức cảm tính là gì?Nhận thức cảm tính hay còn được biết tới là trực quan sinh động (phản ánh thuộc tính bên ngoài thông qua cảm giác và tri giác) là giai đoạn đầu tiên của quá trình nhận thức. Đây là một trong các giai đoạn của quá trình nhận thức mà con người sử dụng các giác quan để tác động vào sự vạt, sự việc nhằm nắm bắt sự vật, sự việc ấy. Nhận thức cảm tính gồm các hình thức sau: – Cảm giác:Là hình thức nhận thức cảm tính phản ánh các thuộc tính riêng lẻ của các sự vật, hiện tượng khi chúng tác động trực tiếp vào các giác quan của con người. Cảm giác là nguồn gốc của mọi sự hiểu biết, là kết quả của sự chuyển hoá những năng lượng kích thích từ bên ngoài thành yếu tố ý thức. VD: Khi ta chạm tay vào bình nước nóng, bàn tay sẽ có cảm giác nóng và có phản ứng co lại. – Tri giác:Hình thức nhận thức cảm tính phản ánh tương đối toàn vẹn sự vật khi sự vật đó đang tác động trực tiếp vào các giác quan con người. Tri giác là sự tổng hợp các cảm giác. So với cảm giác thì tri giác là hình thức nhận thức đầy đủ hơn, phong phú hơn. Trongtri giácchứa đựng cả những thuộc tính đặc trưng và không đặc trưng có tính trực quan của sự vật. VD: Khi ta cầm một quả bóng đá, thông qua các giác quan ta sẽ nhận biết được quả bóng có hình cầu, làm bằng da, có hai màu đen và trắng. – Biểu tượng: Là hình thức nhận thức cảm tính phản ánh tương đối hoàn chỉnh sự vật do sự hình dung lại, nhớ lại sự vật khi sự vật không còn tác động trực tiếp vào các giác quan. Trong biểu tượng vừa chứa đựng yếu tố trực tiếp vừa chứa đựng yếu tố gián tiếp. Bởi vì, nó được hình thành nhờ có sự phối hợp, bổ sung lẫn nhau của các giác quan và đã có sự tham gia của yếu tố phân tích, tổng hợp. Cho nên biểu tượng phản ánh được những thuộc tính đặc trưng nổi trội của các sự vật. VD: Khi nhắc đến xe đạp, chúng ta sẽ lập tức hình dung ra phương tiện có hai bánh bằng cao su, có bàn đạp, tay lái và ghi đông. |
