Dây thanh âm hay dây thanh đới (tiếng Anh: vocal cords hay vocal folds) là một cặp dây như nếp gấp bằng màng nhầy nằm bên trong thanh quản (larynx). Dây thanh đới nằm phía bên trên ống khí quản (trachea) và nằm phía bên trong thanh quản. Nằm giữa 2 dây thành đới và thanh quản còn có thanh đới giả (false vocal folds).
Laryngoscopic view of the vocal folds. Abduction và adduction [Chỉnh sửa cơ sở dữ liệu Wikidata]  Khi phát âm (như là nói, hát), luồng hơi từ phổi đẩy lên làm các dây thanh rung động, từ đó tạo ra tiếng. Chúng sẽ rung liên tục, tuy nhiên tần suất rung còn tùy thuộc vào cao độ của âm thanh.[1][2][3] Ngược lại, dây thanh âm sẽ đóng lại khi ta im lặng, giữ nguyên hơi thở. Bên trên dây thanh đới là nắp thanh quản (epiglottis) hoạt động như một cái van đóng/mở, khi nhai đồ ăn/uống, nắp thanh quản sẽ đóng lại, tránh không để chúng rơi vào thanh quản mà rơi xuống dạ dày. Nếu mảnh thức ăn đó đi sai đường, rơi vào thanh quản sẽ gây ra hiện tượng ho, sặc. Kích thước dây thanh đới của nam và nữ khác nhau. Ở nam trưởng thành, dây thanh đới dài và dày hơn, giọng vì thế sẽ trầm hơn nữ. Dây thanh đới của nam thường dài khoảng 1,75 - 2,5 cm, trong khi của nữ là từ 1,25 đến 1,75 cm. Sự khác nhau của kích thước dây thanh đới dẫn đến sự khác nhau về cao độ giọng của mỗi người.[4][5][6][7]
Bài này không có nguồn tham khảo nào. Bài viết hoặc đoạn này cần được wiki hóa để đáp ứng tiêu chuẩn quy cách định dạng và văn phong của Wikipedia. Sụn tuyến giáp (hay sụn giáp) là sụn đơn lớn nhất trong các sụn của thanh quản, nằm trên đường giữa, phía dưới xương móng, phía trên sụn nhẫn và phía trước sụn nắp (sụn nắp thanh môn), có hình một lá giáp ngực gồm hai mảnh sụn giáp. Đó là mảnh phải và mảnh trái hình tứ giác nối. Hai mảnh này hợp với nhau thành một góc mở ra sau, có độ lớn tùy thuộc vào giới tính. Ở nam, góc này là góc 90 độ, trong khi ở nữ thì tù hơn, khoảng 120 độ. Chính vì góc này vuông ở nam giới nên tạo thành lồi thanh quản đẩy ra trước, có thể sờ được rõ ràng dưới da, hay còn gọi là táo Adam. Ở nữ giới, do góc này tù nên khó có thể thấy được lồi thanh quản.
Ở mặt ngoài sụn giáp có một cấu trúc là đường chếch (hoặc đường chéo), nối giữa củ giáp trên và củ giáp dưới của sụn giáp. Đường này đi từ trên xuống dưới, từ sau ra trước, chia mặt ngoài thành hai vùng. Mặt trong sụn giáp nhẵn, ở giữa có góc sụn giáp.
Xét về bờ, bờ trên sụn giáp lồi, ở giữa có khuyết giáp trên. Bờ dưới nằm ngang, gần đường giữa có củ giáp dưới, ở hai bên đường giữa có khuyết giáp dưới, là nơi bám của dây chằng nhẫn giáp. Bờ trước sụn giáp là nơi hai mảnh nối nhau, có lồi thanh quản (như miêu tả phía trên). Bờ sau sụn giáp dày, có sừng trên sụn giáp và sừng dưới sụn giáp. Sừng trên sụn giáp khớp với sừng lớn xương móng, sừng dưới sụn giáp khớp với sụn nhẫn.
Là dây chằng nối từ cuống sụn nắp đến mặt trong sụn giáp ở góc giáp.
Là màng trung gian nối sụn giáp, tại sừng trên sụn giáp, với xương móng, tại một sụn trung gian bên dưới sừng lớn xương móng gọi là sụn thóc.
Nón đàn hồi còn gọi là màng nhẫn thanh âm, căng từ nếp thanh âm đến bờ trên sụn nhẫn. Phần trước nón rất chắc tạo nên dây chằng nhẫn giáp. Bờ tự do ở trên tạo nên dây chằng thanh âm nối từ góc sụn giáp đến mỏm thanh âm của sụn phễu.
Căng từ nếp phễu nắp ở phía trên đến nếp tiền đình ở phía dưới. Bờ trên: nếp phễu nắp. Bờ dưới: nằm ngang là dây chằng tiền đình. Bờ trước: màng cố định vào góc giáp và hai cạnh của sụn nắp còn bờ sau thì màng gắn vào sụn sừng và sụn phễu.
1. ĐẠI CƯƠNG 2. CẤU TẠO 2.1. CÁC SỤN (H.22.4). Các sụn chính gồm có sụn giáp (cartilago thyroidea), sụn nhẫn (cartilago cricoidea), sụn phễu (cartilago anytenoidea), sụn nắp thanh môn (cartilago epiglottis), sụn sừng (cartilago corniculata). Ngoài ra còn có các sụn phụ như sụn chêm (cartilago cuneiformis), sụn thóc (cartilago triticea). 2.1.1. Sụn giáp (cartilago thyroidea) (H.22.1) là sụn đơn lớn nhất trong các sụn của thanh quản, nằm trên đường giữa, phía dưới xương móng (os hyoideum), phía trên sụn nhẫn và phía trước sụn nắp. Gồm có hai mảnh : mảnh phải (lamina dextra) và mảnh trái (lamina sinistra) hình tứ giác nối với nhau trên đường giữa tạo nên một góc mở ra sau. Góc này khoảng 90° ở nam tạo nên lồi thanh quản (prominentia laryngea), và 120° ở nữ. 2.1.2. Sụn nhẫn (cartilago cricoidea) (H.22.2) là sụn đơn có hình dạng giống chiếc nhẫn, nằm ngay dưới sụn giáp, phía trên vòng sụn 1 của khí quản. Sụn nhẫn gồm có hai lỗ: lỗ trên chéo xuống dưới và ra trước, lỗ dưới nằm ngang. Sụn nhẫn gồm có các phần sau: Mảnh sụn nhẫn (lamina cartilaginis cricoideae): ở phía sau có mặt khớp phễu (facies articularis arytenoidea) hình bầu dục ở bờ trên và mặt khớp giáp (facies articularis thyroidea) chỗ nối giữa mảnh và cung sụn nhẫn. 2.1.3. Các sụn phễu (cartilago arytenoidea) (H.22.3) gồm hai sụn khớp với bờ trên mảnh sụn nhẫn. Sụn có hình tháp tam giác đỉnh hướng lên trên, đáy ở dưới khớp với sụn nhẫn. – Đỉnh Capex cartilaginis arytenoideae) nối với sụn sừng. – Đáy (basis cartilaginis arytenoideae) hình tam giác có góc ngoài là mỏm cơ (processus muscularis), góc trước là mõm thanh âm (processus localis) nơi gắn của dây chằng thanh âm (lig. vocale). – Mặt trước ngoài (facies anterolateralis) lớn nhất, có mào cung (crista arcuata) nằm ngang chia mặt này làm hai lõm: trên là lõm tam giác (fooea triangularis) chứa tuyến nhầy và dưới là lõm trám (fooea oblongata) có cơ thanh âm gắn vào. – Mặt trong (facies medialis) nhỏ, liên quan với thanh môn. – Mặt sau (facies posterior) có cơ phễu ngang và phễu chéo bám. 2.1.4. Sụn nắp thanh môn (cartilago epiglottis) (H.22.4)
Là một sụn đơn hình chiếc lá cây nằm trên đường giữa phía sau sụn giáp. Cuống nắp (petioles epiglottitis) nằm ở trước dưới, gắn vào mặt trong sụn giáp, trên đường giữa. – Mặt sau : phía dưới lồi lên thành củ nắp (tuberculum epiglotticum) và trên mặt có nhiều lỗ (H.22.6). 2.1.5. Các sụn sừng (cartilago corniculata) có đáy cố định vào sụn phễu. 2.1.6. Các sụn chêm (cartilago cuneiformis) bất thường, nằm trong nếp phễu nắp (plica aryepiglottica). 2.1.7. Sụn thóc (cartilago triticea) nằm ở bờ sau ngoài của màng giáp – móng (H.22.6 và H.22.11). 2.2.1. Các khớp chia làm hai loại
– Khớp ngoại: khớp giữa các sụn thanh quản và các thành phần gần đó như xương móng, sụn khí quản.
2.2.2. Các màng xơ chun thanh quản (membrana fibroelastica laryngis) * Trượt ra ngoài xuống dưới hoặc lên trên vào trong. – Nón đàn hồi (conus elasticus) còn gọi là màng nhẫn thanh âm, căng từ nếp thanh âm (plica vocalis) đến bờ trên sụn nhẫn. Phần trước nón rất chắc tạo nên dây chằng nhẫn giáp (lig. cricothyroideum). Bờ tự do ở trên tạo nên dây chằng thanh âm (lig. Uocale) nối từ góc sụn giáp đến mỏm thanh âm của sụn phễu. 2.2.3. Các dây chằng (H.22.6) – Dây chằng giáp nắp (ligamentum thyroepiglotticum) là dây chằng nối từ cuống sụn nắp đến mặt trong sụn giáp. – Màng giáp móng (membrana thyrohysidea) căng từ bờ trên sụn giáp đến sừng lớn và bờ trên xương móng. Ở giữa, màng dày lên tạo nên dây chằng giáp móng giữa (lig. thyrohysideum medianum) và ở hai bên là dây chằng giáp móng bên (lig. thyrohysideum laterale) có chứa sụn thóc (cartilago triticea) (H.22.5). – Dây chằng móng nắp (lig. yoepiglotticum) từ bờ trên và sừng lớn xương máng đến mặt trước sụn nắp. – Dây chằng lưỡi nắp từ rễ lưỡi đến sụn nắp tạo nên nếp lưỡi nắp giữa. – Dây chằng nhẫn khí quản (lig. cricotraceale) từ bờ dưới sụn nhẫn đến bờ trên vòng sụn khí quản 1 (H.22.8 và H.22.11). – Dây chằng sừng hầu từ sụn sừng đi về phía dưới và vào đường giữa, nối liền với niêm mạc hầu. – Dây chằng nhẫn phễu sau (dig. cricsarytenoideum posterius) gắn mảnh sụn nhẫn vào mỏm cơ sụn phễu. 2.3. CÁC CƠ THANH QUẢN (H.22.5,6,7,8,9) chia làm hai nhóm lớn. – Nhóm cơ ngoại lai : từ các phần chung quanh như nền sọ, xương móng, xương ức và hầu đến bám một đầu vào thanh quản, đó là các cơ : vai móng, ức móng, ức giáp, giáp móng và một số cơ trên móng là cơ trầm hầu, cơ khẩu hầu, cơ khít hầu giữa và dưới. – Nhóm cơ nội tại : bám cả hai đầu vào thanh quản, gồm có các cơ : 2.3.1. Cơ phễu nắp (m.aryepiglotticus).
Nguyên ủy : là bó cơ nhỏ bất thường đi từ cơ phễu chéo. 2.3.2. Cơ nhẫn giáp (m.cricothyroideus).
Nguyên ủy : từ mặt bên sụn nhẫn, các sợi chia làm hai nhóm: Tác động : kéo sụn giáp đổ ra trước do đó làm căng và kéo dài dây thanh âm. 2.3.3. Cơ nhẫn phễu sau (m.cricsarytenoideus posterior). Nguyên ủy : mặt sau mảnh sụn nhẫn. Bám tận : mỏm cơ sụn phễu. Tác động khi co, xoay và nghiêng sụn phễu ra ngoài nên mở thanh môn và phần nào căng dây thanh âm.
2.3.4. Cơ nhẫn phễu bên (micricsarytenoideus lateralis).
Nguyên ủy : bờ trên cung sụn nhẫn. 2.3.5. Cơ thanh âm (m. Uocalis).
Nguyên ủy : có thể coi đây là phần trong cùng của cơ giáp phễu. Sợi cơ đi từ góc sụn giáp phía trước. 2.3.6. Cơ giáp nắp (m. thyroepiglotticus).
Nguyên ủy : mặt trong mảnh sụn giáp và dây chằng nhẫn giáp. 2.3.7. Cơ giáp phễu (methyroarytenoideus).
Nguyên ủy : mặt trong góc sụn giáp. 2.3.8. Cơ phễu chéo và ngang (m.arytenoideus, obliquus et transversus). Nguyên ủy : phần ngang,cơ trơn nằm ngang gắn ở mặt sau hai sụn phễu, phần chéo: từ mỏm cơ sụn phễu này đến đỉnh sụn phễu kia. Tùy theo chức năng, các cơ thanh quản chia làm ba nhóm : 3. HÌNH THỂ NGOÀI THANH QUẢN (H.22.1) – Phần gian sụn (pars intercartilaginea) nằm giữa các sụn phễu phía sau. 4.3. Ổ DƯỚI THANH MÔN (cabum infraglotticum) có hình phễu ngược, tạo nên do nón đàn hồi và sụn nhẫn. Niêm mạc lót ở phần này chứa nhiều tuyến và rất dễ tách, do đó dễ xuất hiện phù thanh quản ở đây (H.22.12). 4.4. NIÊM MẠC THANH QUẢN (tunica mucosa) liên tục phía trên với niêm mạc hầu và phía dưới với niêm mạc khí quản. Chứa nhiều tuyến nhầy. Có thể dùng một gương nhỏ cho vào trong họng để xem tình trạng bên trong thanh quản. Đó là hình soi thanh quản (H.22.13). – Phần gian sụn (pars intercartilaginea) nằm giữa các sụn phễu phía sau.
4.3. Ổ DƯỚI THANH MÔN (cabum infraglotticum) có hình phễu ngược, tạo nên do nón đàn hồi và sụn nhẫn. Niêm mạc lót ở phần này chứa nhiều tuyến và rất dễ tách, do đó dễ xuất 4.4. NIÊM MẠC THANH QUẢN (tunica mucosa) liên tục phía trên với niêm mạc hầu và phía dưới với niêm mạc khí quản. Chứa nhiều tuyến nhầy. Có thể dùng một gương nhỏ cho vào trong họng để xem tình trạng bên trong thanh quản. Đó là hình soi thanh quản (H.22.13). 5. CÁC PHƯƠNG TIỆN CỐ ĐỊNH
Thanh quản được cố định bởi các yếu tố sau : 6. CÁC KIỂU DI ĐỘNG
Thanh quản cử động theo hướng từ trên xuống dưới và cử động trước sau trong khi nuốt. 7. MẠCH MÁU VÀ THẦN KINH 7.1. THẦN KINH. Thần kinh chi phối thanh quản còn chưa rõ ràng. Có thể tóm tắt chủ yếu như sau : 7.1.1. Thần kinh cảm giác.
– Phần thanh quản phía trên nếp thanh âm do thần kinh thanh quản trên. 7.1.2. Thần kinh vận động
Tất cả các cơ nội tại của thanh quản, ngoại trừ cơ nhẫn giáp đều do thần kinh thanh quản dưới của thần kinh lang thang chi phối. Vì vậy liệt thần kinh thanh quản dưới sẽ gây mất tiếng. 7.2. MẠCH MÁU. 7.2.1. Động mạch.
* Động mạch thanh quản trên (a.laryngea superior): nhánh của động mạch giáp trên, chui qua màng giáp móng. 7.2.2. Tĩnh mạch theo các động mạch tương ứng.
* Tĩnh mạch thanh quản trên (c. laryngea superior) đổ vào tĩnh mạch giáp trên và thân giáp lưỡi mặt, hoặc trực tiếp vào tĩnh mạch cảnh trong. * Tĩnh mạch thanh quản dưới (U. laryngea inferior) đổ vào tĩnh mạch giáp dưới.
8. CƠ CHẾ PHÁT ÂM. 8.1. ÂM THANH được tạo nên do luồng không khí đẩy từ phổi ra do sự co của cơ hoành, các cơ rộng bụng và các cơ gian sườn, luồng không khí này được rung chuyển qua khe thanh môn phát ra âm thanh. Trong khi đó sự căng và vị trí các nếp thanh âm thay đổi do các cơ thanh quản điều khiển. m thanh được sự cộng hưởng do các xoang mũi, miệng, hầu và các cơ môi, lưỡi và màn hầu. 8.2. HO VÀ HẮT HƠI là một phản xạ hô hấp, luồng không khí bị đẩy ra thật mạnh do thanh môn ban đầu đóng lại và mở ra bất thần. NẤC tạo nên do sự co bất thần của cơ hoành trong kỳ hít vào, thanh môn bị đóng lại một phần hay toàn phần. CƯỜI tạo nên do sự thở ra ngắt đoạn phối hợp với sự phát âm “ha, ha”. Nguồn: Bài giảng Giải phẫu học – Chủ biên: Nguyễn Quang Quyền
Advertisement |
