"Cần chú ý đặc biệt tới các trường hợp công ty thông báo lỗ, nhưng không phá sản mà tiếp tục mở rộng sản xuất".
Việc 189 tổ chức, cá nhân Việt Nam có tên trong hồ sơ Panama vừa được công bố mới đây thu hút sự quan tâm rất lớn của dư luận. Nhiều người đặt dấu hỏi, có hay không việc trốn thuế, rửa tiền... Song song, nguồn vốn đầu tư nước ngoài (FDI) ồ ạt chảy vào Việt Nam thông qua các “thiên đường thuế” cũng gây không ít nghi ngờ về việc chuyển giá, gây thất thu, tiêu cực cho nền kinh tế. Nhằm làm rõ hơn vấn đề này, BizLIVE đã có cuộc trao đổi với ông Bùi Ngọc Sơn, Trưởng phòng nghiên cứu kinh tế thế giới - Viện nghiên cứu chính trị thế giới: Thưa ông, doanh nghiệp Việt Nam đầu tư, có hoạt động ở các thiên đường thuế thì sẽ có gì bất thường không? Nếu họ đăng ký thành lập doanh nghiệp và làm ăn tại những quốc gia, vùng lãnh thổ được coi là “thiên đường thuế” thì không ảnh hưởng gì tới chúng ta cả. Ông mang tiền sang đó bán phở hay bán gì bên đó thì tùy. Hay đối với trường hợp họ giải trình là mua lại các công ty có trụ sở ở các vùng đó cũng vậy. Muốn biết bất thường hay không thì phải xem lại giao dịch làm ăn như thế nào ở đây. Còn nếu cứ thấy tên họ trong “hồ sơ Panama” thì chưa nói lên điều gì cả. Còn trong trường hợp họ thành lập công ty ở bên đó rồi quay về Việt Nam đầu tư. Đây chính là cơ sở để người ta nghi ngờ rằng ông trốn thuế, rửa tiền… Đây là hình thức mà người ta gọi mở công ty offshore mà dịch ra là công ty vỏ bọc. Họ lập công ty ở những nơi quản lý thuế lỏng lẻo nhất, dễ dãi nhất về thuế rồi chuyển tiền về Việt Nam đầu tư, hoặc sau đó có thể từ Việt Nam và “bắn” đi những nơi khác để đầu tư, kinh doanh. Tại sao cứ nhắc tới “thiên đường thuế” nhiều người lại nghĩ ngay đến chuyện rửa tiền, trốn thuế… Bởi vì những nơi này, rất dễ dãi, lỏng lẻo về thuế má… Việc lập công ty tại những “thiên đường thuế” nhằm “lách” thuế không phải mới. Theo tôi, để biết họ có bất thường gì không thì trước hết, Bộ Kế hoạch và đầu tư phải rà soát xem họ có đăng ký và được nhận giấy phép đầu tư, mở công ty ở nước ngoài cũng như các hoạt động liên quan hay không rồi các cơ quan khác như Ngân hàng Nhà nước, cơ quan thuế… vào cuộc. Rõ ràng, việc những người Việt Nam xuất hiện trong danh sách “hồ sơ Panama” không thể bị làm ngơ được. Đưa vào tầm ngắm doanh nghiệp báo lỗ liên tục nhưng không chịu phá sản Đó là người Việt mở công ty offshore ở “thiên đường thuế”, còn dòng vốn FDI chảy vào Việt Nam từ các “thiên đường thuế” khá lớn thì sao thưa ông? Nhiều quan ngại về vấn đề chuyển giá, gây thất thoát cho nền kinh tế của Việt Nam là rất lớn? Khi nào thì được coi là chuyển giá. Tôi lấy ví dụ như này cho dễ hiểu. Một công ty A, trụ sở, đại bản doanh của nó ở Panama, hoặc bất kỳ “thiên đường thuế” nào. Hóa đơn chứng từ nó ghi nhập nguyên liệu từ đây về Việt Nam để sản xuất ô tô. Giá trị lô hàng là 100 triệu USD, nhưng trên thực tế giá thành của cái mặt hàng nguyên liệu đó nó chỉ khoảng 80 triệu thôi. Họ để lại 20 triệu USD ở bên kia, giá đó tính vào Việt Nam đắt lên thì tất nhiên lợi nhuận ở Việt Nam còn rất thấp. Chính phủ Việt Nam chỉ đánh thuế được trên cái phần lợi rất ít thôi. Nếu họ bán cái ô tô đó có giá 110 triệu chẳng hạn, thì Chính phủ Việt Nam chỉ đánh được thuế trên 10 triệu, trong khi đó đáng nhẽ phải là 30 triệu. Như vậy, những doanh nghiệp này vừa tránh được thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam vừa không phải nộp thuế tại các “thiên đường thuế”. Nếu giờ muốn điều tra, chứng minh họ chuyển giá, công cuộc này rất phức tạp. Cần chú ý đặc biệt tới các trường hợp công ty thông báo lỗ, nhưng không phá sản mà tiếp tục mở rộng sản xuất. Khi điều tra, phải lần theo địa chỉ công ty đó đăng ký ở đâu, kiểm tra, rà soát hóa đơn chứng từ… Nếu công ty đặt ở đó chỉ là cái tên vỏ bọc, mà không có bất kỳ dấu hiệu gì của một công ty bình thường: không nhân viên, không văn phòng thì cũng có vấn đề rồi. Trong trường hợp công ty không chứng minh được mọi thứ rõ ràng, sẽ quy vào tội chuyển giá. Khi có tội, theo luật chúng tôi sẽ trừng phạt. Muốn làm được như vậy thì anh phải có đủ trình độ tiếng Anh, năng lực, kinh nghiệm, thông thạo về luật pháp… Tuy nhiên, tôi cũng cần phải lưu ý rằng, những “thiên đường thuế” có tính bảo mật rất cao, rất khó tiếp cận được nguồn thông tin, nên muốn điều tra không phải đơn giản. Đó là vấn đề chuyển giá. Còn nếu họ mang tiền vào Việt Nam đầu tư hay nước nào đây, thậm chí là lỗ rồi họ bảo làm ăn có lãi rồi mang tiền đó đầu tư vào Mỹ. Đây chính là hành động rửa tiền. Rồi còn nhiều những hình thức gian lận thuế khác có thể phát sinh, từ những nơi như thế này. Cho nên vì sao, giới đầu tư họ mới thích đăng ký ở những nơi này là vậy. Nếu cơ quan các nước này không hợp tác, thì nhiều khi cơ quan điều tra cũng phải “chịu”. Dù sao thì việc “hồ sơ panama” được công bố cũng chính là cơ hội rất lớn để quốc tế, trong đó có Việt Nam điều tra rõ ràng, minh bạch về vấn đề này. Thế nếu điều tra họ trốn thuế, rửa tiền hay không thì cứ theo dòng tiền chảy để điều tra, thưa ông? Tiền vào công ty vỏ bọc có thể là bất hợp pháp, nhưng thông qua việc đầu tư và cho vay lại, nó sẽ trở thành hợp pháp. Muốn làm rõ có bất hợp pháp không, cần truy nguồn tiền ở đâu? Tại sao tiền lại bắt nguồn từ đây mà đi? Ví dụ như nguồn tiền từ Việt Nam sang Mỹ chẳng hạn. Thuế vụ Mỹ nghi ngờ, họ sẽ sang Việt Nam xem. Xem ở đây làm ăn có gì ghê gớm mà tại sao vẫn báo lãi như vây. Sau đó, nó sẽ truy tiếp, nếu không phải lãi, làm ăn không hiệu quả thì nguồn tiền này ở đâu ra. Nếu “tòi” ra là từ mấy nơi như “thiên đường thuế” thì điều tra tiếp. Từ câu chuyện này có nên kiểm soát chặt hơn dòng vốn FDI chảy vào Việt Nam không, thưa ông? Chúng ta đang thiếu vốn, họ mang vốn vào Việt Nam là quý, nhưng chúng ta phải quản lý dòng vốn đó như thế nào, để nó không “đầu độc” môi trường kinh doanh. Chính phủ phải có ranh giới nhất định, tuyệt đối không được dung túng, quốc tế sẽ lên án ngay. Thu hút FDI làm sao, đừng để biến thành nơi dòng tiền phi pháp đổ vào là được. Không dung túng ở đây là gì, là khi quốc tế điều tra một số công ty thì anh phải cung cấp các tài liệu mà họ yêu cầu. Cần có phải luật cấm các cơ quan làm méo số liệu. Hoặc đơn giản như đối với ngân hàng: nếu một ông nào đó rút với số tiền lớn trên bao nhiêu, thì phải báo với cơ quan chức năng…
Hồ sơ Panama hé lộ những hoạt động ngầm giúp nhiều người trốn thuế và trong một số trường hợp là rửa tiền. Ảnh minh họa: ICIJ
Hồ sơ Panama từ khi được công bố tới nay đã tạo nên một cơn địa chấn trên toàn cầu. Mossack Fonseca, công ty đang đứng giữa tâm điểm của cơn chấn động rò rỉ thông tin lớn nhất lịch sử, cho biết trong một văn bản gửi CNN rằng họ có khả năng là nạn nhân của một hành vi xâm phạm dữ liệu bất hợp pháp và những tài liệu bị tiết lộ không cho thấy họ có bất kỳ hoạt động trái phép nào. Tổng thống Panama Juan Carlos Varela trong khi đó khẳng định ông sẽ không khoan dung với tội phạm tài chính.
Vì sao giới nhà giàu lại chọn Panama để làm nơi cất giữ tài sản hay thậm chí rửa tiền? Đó là câu hỏi nhiều người đặt ra sau khi Hiệp hội Nhà báo Điều tra Quốc tế (ICIJ) phanh phui những bí mật trong Hồ sơ Panama.
Mối quan hệ với băng đảng
Panama không phải là quốc gia duy nhất mà những người giàu dùng làm nơi cất trữ tiền bạc, của cải nhằm né thuế hoặc rửa tiền, song nó cũng đã nổi tiếng là một "thiên đường trốn thuế" từ cách đây hơn một trăm năm, theo báo cáo của Viện nghiên cứu Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Na Uy.
Từ cuối những năm 1920, các giám đốc điều hành ở phố Wall đã giúp Panama xây dựng những luật đặc biệt, cho phép bất kỳ ai cũng có thể đến đây để khởi tạo các doanh nghiệp ẩn danh và không phải chịu thuế. Khoảng 60 năm sau, những đồng tiền bẩn từ hoạt động buôn bán ma túy bắt đầu đổ về quốc gia này.
Theo CNN, chính Manuel Noriega, lãnh đạo Panama trong giai đoạn từ năm 1983 đến 1989, đã giúp băng đảng Medellin khét tiếng của Colombia che giấu số tiền chúng kiếm được từ hoạt động buôn lậu ma túy tại Panama. Băng Medellin có những năm thu về tới 4 tỷ USD nhờ các hoạt động phi pháp. Dù Noriega sau này bị Mỹ lật đổ nhưng mối quan hệ của ông với các băng đảng đã góp phần khiến Panama nổi lên trở thành một thiên đường rửa tiền cho tội phạm. Cơ chế thuận lợi Những luật lệ thiết lập từ những năm 1920 được cải tiến để biến Panama thành một nơi mà các hoạt động rửa tiền diễn ra vô cùng dễ dàng. Người ta có thể lập công ty nhanh chóng, không cần nộp tờ khai thuế hay kiểm toán. Trong một số trường hợp, danh tính của các chủ sở hữu công ty ở Panama còn được đảm bảo bí mật tuyệt đối, theo InSight Crime, tổ chức chuyên nghiên cứu về tội phạm có tổ chức ở châu Mỹ Latin và Caribbean. Panama có nhiều ưu đãi thuế khác nhau, ví dụ như một số công ty đặt tại quốc gia này sẽ không phải trả thuế nếu làm ăn với các công ty nước ngoài. Bên cạnh đó, giới chuyên gia cho rằng những yêu cầu về khai báo hoạt động ở đây cũng rất lỏng lẻo nếu so với các quốc gia khác. Panama cho đến tháng hai vừa qua vẫn có tên trong một danh sách quốc tế liệt kê các nước có luật chống rửa tiền yếu. Tuy nhiên, Lực lượng Hành động Tài chính, cơ quan liên chính phủ lập ra danh sách trên, đã tuyên dương Panama vì những tiến bộ trong việc củng cố, thắt chặt luật chống rửa tiền. Panama được xóa tên khỏi danh sách nhờ đưa ra cam kết sẽ hành động để chống lại mọi hành vi gian lận tài chính. Dù vậy, nước này vẫn nằm trong danh sách đen các thiên đường trốn thuế và những thể chế bất hợp tác của Ủy ban châu Âu. Trung tâm thương mại quốc tế Kinh tế Panama hoạt động chủ yếu dựa trên USD, đồng tiền mà hầu hết chính phủ các nước sử dụng trong giao dịch quốc tế và được coi là an toàn nhất thế giới. Hoạt động của các dịch vụ tài chính cũng là những yếu tố có ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế. Kênh đào Panama đã biến nước này trở thành một trung tâm thương mại quốc tế khổng lồ. Nguồn thu từ con kênh chiếm tới 6% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Panama. Về mặt địa lý, Panama nằm giáp với các quốc gia có mức độ sản xuất và buôn bán ma túy xếp vào hàng cao nhất thế giới. Theo một nghiên cứu năm 2014 của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), chính những nhân tố kể trên đặt Panama trước nguy cơ bị lợi dụng làm nơi rửa tiền và trốn thuế. "Những tiết lộ từ Hồ sơ Panama đã phơi bày rõ văn hóa cũng như các hoạt động ngầm ở Panama", Angel Gurria, tổng thư ký Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OCED), hôm 4/4 nhấn mạnh. Xem thêm: Kẻ gác giữ những khoản tiền mờ ám trong Hồ sơ Panama Vũ Hoàng |
