TẬP HUẤN BDTXMÔN NGỮ VĂNMÔN NGỮ VĂNCHU KỲ 2005-2007 CHUYÊN ĐỀCHUYÊN ĐỀ PHÂN TÍCH PHÂN TÍCH TÁC PHẨM TỰ SỰ DÂN GIAN TÁC PHẨM TỰ SỰ DÂN GIAN TRONG CHƯƠNG TRÌNH TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN THCSNGỮ VĂN THCSNgười trình bàyNgười trình bày: Th.S.Trịnh Đức Long: Th.S.Trịnh Đức Long MỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀMỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀ 1-1-Về kiến thứcVề kiến thức::Nắm vững tác phẩm tự sự (Truyện), đặc điểm nội dung Nắm vững tác phẩm tự sự (Truyện), đặc điểm nội dung và hình thức của tự sự dân gianvà hình thức của tự sự dân gian 2-2-Về kỹ năngVề kỹ năng::Biết phân tích tác phẩm tự sự dân gian và tự sự văn học Biết phân tích tác phẩm tự sự dân gian và tự sự văn học viết một cách thành thục, hiệu quả, đúng yêu cầu đặc viết một cách thành thục, hiệu quả, đúng yêu cầu đặc điểm thể loạiđiểm thể loại3-3-Về thái độVề thái độ::Yêu mến các tác phẩm tự sự dân gian của văn học Việt Yêu mến các tác phẩm tự sự dân gian của văn học Việt Nam và thế giới.Nam và thế giới. I-I-Khái quát về tự sựKhái quát về tự sự::1-1-Định nghĩaĐịnh nghĩa::Tự sựTự sự - phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này dẫn đến sự kiện kia, cuối cùng dẫn đến một kết thúc nhằm thể hiện một ý nghĩa.Tự sự giúp người kể giải thích sự việc, tìm hiểu con người, nêu vấn đề và bày tỏ thái độ khen chê.2-Phân loại:* * Tự sự dân gian :Tự sự dân gian : Bao gồm các thể loại thần thọại, truyền thuyết, cổ tích, truyện ngụ ngôn, truyện cười.* * Tự sự văn học viếtTự sự văn học viết: Bao gồm các tác phẩm tự sự Trung đại và hiện đại: Truyện, ký, Truyện thơ 3-3-Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sựMột số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự::3.1-3.1-Chủ đềChủ đề:: a-a-Khái niệmKhái niệm:: Chủ đềChủ đề là vấn đề cốt lõi trung tâm có ý nghóa hàng đầu là vấn đề cốt lõi trung tâm có ý nghóa hàng đầu được đặt ra và giải quyết trong tác phẩm. được đặt ra và giải quyết trong tác phẩm. Chủ đề là nhân tố quan trọng thể hiện cách đánh giá, Chủ đề là nhân tố quan trọng thể hiện cách đánh giá, khai thác, xử lý đề tài của nhà văn.khai thác, xử lý đề tài của nhà văn. b-b-Đặc điểmĐặc điểm::Cùng xuất phát từ một đề tài nhưng sự đònh hướng chủ Cùng xuất phát từ một đề tài nhưng sự đònh hướng chủ đề ở mỗi nhà văn lại hoàn toàn khác nhau .đề ở mỗi nhà văn lại hoàn toàn khác nhau .Chủ đề tác phẩm thể hiện rõ nét dấu ấn chủ quan của Chủ đề tác phẩm thể hiện rõ nét dấu ấn chủ quan của tác giả (chiều sâu tư duy, tư tưởng, khả năng chiêm tác giả (chiều sâu tư duy, tư tưởng, khả năng chiêm nghiệm bản chất đời sống ).nghiệm bản chất đời sống ). 3-3-Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sựMột số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự:: 3.2-3.2-Cốt truyệnCốt truyện:: a-a-Khái niệmKhái niệm:: + + Cốt truyệnCốt truyện - Hình thức tổ chức hệ thống các chuỗi sự Hình thức tổ chức hệ thống các chuỗi sự kiện liên tiếp xảy ra trong không gian, thời gian hành kiện liên tiếp xảy ra trong không gian, thời gian hành trình nhân vật trong tác phẩm. trình nhân vật trong tác phẩm. + Các sự kiện có sự vận động theo quy luật nhân quả, có + Các sự kiện có sự vận động theo quy luật nhân quả, có mở đầu phát triển và kết thúc do quan hệ và mâu thuẫn mở đầu phát triển và kết thúc do quan hệ và mâu thuẫn đời sống quy đònh.đời sống quy đònh. + Cốt truyện - Hình thức tồn tại của tác phẩm tự sự, hình + Cốt truyện - Hình thức tồn tại của tác phẩm tự sự, hình thức thể hiện đời sống, giải trình số phận nhân vật.thức thể hiện đời sống, giải trình số phận nhân vật. + Nhờ có cốt truyện ta mới có thể lónh hội được câu + Nhờ có cốt truyện ta mới có thể lónh hội được câu chuyện xảy ra trong tác phẩm.chuyện xảy ra trong tác phẩm. CAÙC YEÁU TOÁ CUÛA COÁT TRUYEÄNCAÙC YEÁU TOÁ CUÛA COÁT TRUYEÄNTRÌNHTRÌNHBÀYBÀYTHẮTTHẮTNÚTNÚTPHÁTPHÁTTRIỂNTRIỂNCAO CAO TRÀOTRÀOMỞMỞNÚTNÚT 3-3-Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sựMột số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự::3.3-3.3-Nhân vật văn họcNhân vật văn học:: a-a-Khái niệmKhái niệm::Nhân vật văn học – Hình thức thể hiện con người Nhân vật văn học – Hình thức thể hiện con người trong tác phẩmtrong tác phẩmNhân vật văn học là hiện tượng nghệ thuật ước lệNhân vật văn học là hiện tượng nghệ thuật ước lệ có có thể nhận biết qua một số dấu hiệu :thể nhận biết qua một số dấu hiệu : + Nhân vật có tên gọi : + Nhân vật có tên gọi : Chí Phèo, Acpagông…Chí Phèo, Acpagông… + Nhân vật có lai lòch, nghề nghiệp, đặc điểm riêng về + Nhân vật có lai lòch, nghề nghiệp, đặc điểm riêng về ngoại hình : ngoại hình : Nông dân, tư sản, người tù khổ saiNông dân, tư sản, người tù khổ sai…… + Nhân vật có đặc điểm tính cách : + Nhân vật có đặc điểm tính cách : Tha hóa, keo kiệt, Tha hóa, keo kiệt, giàu lòng trắc ẩn, vò tha…giàu lòng trắc ẩn, vò tha… + Nhân vật miêu tả chân dung ngoại hình+ Nhân vật miêu tả chân dung ngoại hình 3-3-Một số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sựMột số khái niệm có liên quan đến tác phẩm tự sự::b-b-Chức năng của nhân vậtChức năng của nhân vật::Nhân vật là phương tiện để khái quát cuộc sống Nhân vật là phương tiện để khái quát cuộc sống hiện thực: hiện thực: quy luật về cuộc sống và con người quy luật về cuộc sống và con người Tính cách của nhân vật văn học mang ý nghóa điển Tính cách của nhân vật văn học mang ý nghóa điển hình: hình: tính chất lòch sử, nhân vật điển hình cho tiếng tính chất lòch sử, nhân vật điển hình cho tiếng nói của thời đại.nói của thời đại.Nội dung khái quát của nhân vật không chỉ là tính Nội dung khái quát của nhân vật không chỉ là tính cách xã hội lòch sử mà còn là quan niệm về tính cách xã hội lòch sử mà còn là quan niệm về tính cách và tư tưởng mà tác giả muốn thể hiện: cách và tư tưởng mà tác giả muốn thể hiện: Tính Tính quan niệm về con người của tác giả.quan niệm về con người của tác giả. c-Phân loại nhân vật văn học:c-Phân loại nhân vật văn học:1-1-Phân loại theo kết cấuPhân loại theo kết cấu::* Nhân vật chính* Nhân vật chính * Nhân vật trung tâm* Nhân vật trung tâm * Nhân vật phụ* Nhân vật phụ 2-2-Phân loại theo cảm hứng tư Phân loại theo cảm hứng tư tưởngtưởng::* Nhân vật chính diện (tích * Nhân vật chính diện (tích cựccực ) )* Nhân vật phản diện ( tiêu * Nhân vật phản diện ( tiêu cực)cực) * Nhân vật trung gian* Nhân vật trung gian 3-3-Phân loại theo kiểu cấu Phân loại theo kiểu cấu trúctrúc::* Nhân vật chức năng (Mặt * Nhân vật chức năng (Mặt nạ)nạ)* Nhân vật loại hình* Nhân vật loại hình* Nhân vật tính cách * Nhân vật tính cách * Nhân vật tư tưởng * Nhân vật tư tưởng 4-4-Phân loại theo loại thểPhân loại theo loại thể::* * Nhân vật trữ tìnhNhân vật trữ tình * * Nhân vật tự sựNhân vật tự sự TỰ SỰ DÂN GIANTỰ SỰ DÂN GIAN -TRUYỀN THUYẾT-TRUYỀN THUYẾT 1.1- 1.1- Định nghĩa truyền thuyếtĐịnh nghĩa truyền thuyết:: TTruyền thuyếtruyền thuyết là những truyền kể dân gian về là những truyền kể dân gian về lịch sử. Những câu chuyện kể ấy thường có lịch sử. Những câu chuyện kể ấy thường có cái cốt lõi là sự thật lịch sử mà nhân dân qua cái cốt lõi là sự thật lịch sử mà nhân dân qua nhiều thế hệ đã lý tưởng hóa, gửi gắm vào đó nhiều thế hệ đã lý tưởng hóa, gửi gắm vào đó thái độ và cách đánh giá riêng của mình đối thái độ và cách đánh giá riêng của mình đối với lịch sử, tâm tình và mơ ước của mình đối với lịch sử, tâm tình và mơ ước của mình đối với số phận của nhân dân, đất nước.với số phận của nhân dân, đất nước. 1.2-PHÂN LOẠI TRUYỀN THUYẾT1.2-PHÂN LOẠI TRUYỀN THUYẾTTiêu chí đề tàiTiêu chí đề tài1-Truyền thuyết lịch sử1-Truyền thuyết lịch sử2-Truyền thuyết anh hùng2-Truyền thuyết anh hùng3-Truyền thuyết về 3-Truyền thuyết về địa danh,địa danh, danh nhân văn hóadanh nhân văn hóa Tiêu chí lịch sửTiêu chí lịch sử hoàn cảnh ra đời hoàn cảnh ra đời đặc điểm thi phápđặc điểm thi pháp 1-Truyền thuyết 1-Truyền thuyết thời Văn Lang - Âu Lạcthời Văn Lang - Âu Lạc 2-Truyền thuyết 2-Truyền thuyết thời Bắc thuộc về sauthời Bắc thuộc về sau 1.3- 1.3- Nội dung truyền thuyếtNội dung truyền thuyết:: a-a-Truyền thuyết thời Văn Lang -Âu LạcTruyền thuyết thời Văn Lang -Âu Lạc : :Phản ánh quá trình dựng nước và giữ nước Phản ánh quá trình dựng nước và giữ nước trong buổi đầu lịch sử. trong buổi đầu lịch sử. Nhân vật chính là người anh hùng văn hóa đã Nhân vật chính là người anh hùng văn hóa đã được lịch sử hóa thành những truyện kể mang được lịch sử hóa thành những truyện kể mang màu sắc sử thi màu sắc sử thi Chiến công của người anh hùng là sự tổng Chiến công của người anh hùng là sự tổng hợp những thành tựu lao động và chiến đấu hợp những thành tựu lao động và chiến đấu của toàn cộng đồng của toàn cộng đồng Vd: Vd: Thánh Gióng, Lạc Long Quân – Âu CơThánh Gióng, Lạc Long Quân – Âu Cơ 1.3- 1.3- Nội dung truyền thuyếtNội dung truyền thuyết:: b-b-Truyền thuyết thời Bắc thuộc về sauTruyền thuyết thời Bắc thuộc về sau::Phản ánh quá trình lao động xây dựng đất nước thời kỳ Phản ánh quá trình lao động xây dựng đất nước thời kỳ phong kiến tự chủ (phong kiến tự chủ (Nhân vật trung tâm là những danh Nhân vật trung tâm là những danh nhân văn hóa, giáo dục kinh tế, chính trị, quân sự có tài nhân văn hóa, giáo dục kinh tế, chính trị, quân sự có tài cao đức trọngcao đức trọng ) )Phản ánh cuộc chiến đấu giữ nước thời phong kiến tự chủ Phản ánh cuộc chiến đấu giữ nước thời phong kiến tự chủ đấu tranh chống giặc ngoại xâm (đấu tranh chống giặc ngoại xâm (Nhân vật trung tâm là Nhân vật trung tâm là những anh hùng dân tộcnhững anh hùng dân tộc ) )Phản ánh phong trào đấu tranh xã hội trong chế độ phong Phản ánh phong trào đấu tranh xã hội trong chế độ phong kiến suy tàn, miêu tả các cuộc nổi dậy chống áp bức của kiến suy tàn, miêu tả các cuộc nổi dậy chống áp bức của vua quan tham tàn, bạo ngược. (vua quan tham tàn, bạo ngược. (Nhân vật trung tâm là Nhân vật trung tâm là những anh hùng nông dânnhững anh hùng nông dân ) ) 1.4-Thi pháp truyền thuyết1.4-Thi pháp truyền thuyếtPhản ánh lich sử và hư cấu tưởng tượng trong truyền Phản ánh lich sử và hư cấu tưởng tượng trong truyền thuyếtthuyết:: + Sự thật lịch sử thể hiện qua các sự kiện, các nhân vật lịch sử + Sự thật lịch sử thể hiện qua các sự kiện, các nhân vật lịch sử có tên tuổi xác thực.có tên tuổi xác thực. + Hư cấu sự kiện lịch sử để tạo nên “Chất thơ và mộng”, để lý + Hư cấu sự kiện lịch sử để tạo nên “Chất thơ và mộng”, để lý tưởng hóa, tôn vinh anh hùngtưởng hóa, tôn vinh anh hùngThi pháp xây dựng nhân vậtThi pháp xây dựng nhân vật:: Nhân vật truyền thuyết là nhân vật lịch sử được tái tạo,và lý Nhân vật truyền thuyết là nhân vật lịch sử được tái tạo,và lý tưởng hóatưởng hóaThi pháp kết cấu, cốt truyệnThi pháp kết cấu, cốt truyện:: + Hoàn cảnh xuất hiện nhân vật+ Hoàn cảnh xuất hiện nhân vật + Sự nghiệp của nhân vật (Chiến công, công trạng)+ Sự nghiệp của nhân vật (Chiến công, công trạng) + Kết cục thân thế nhân vật (sự vinh phong, hiển linh hiển thánh+ Kết cục thân thế nhân vật (sự vinh phong, hiển linh hiển thánh của nhân vật).của nhân vật). 1-Khái quát1-Khái quát:: * * Truyện cổ tíchTruyện cổ tích thuộc thể loại tự sự dân gian, thuộc thể loại tự sự dân gian, cốt truyện phản ánh cuộc sống sinh hoạt với cốt truyện phản ánh cuộc sống sinh hoạt với những xung đột của con người trong xã hội.những xung đột của con người trong xã hội. * Truyện cổ tích biểu hiện cách nhìn hiện thực * Truyện cổ tích biểu hiện cách nhìn hiện thực của nhân dân với thực tại, quan niệm đạo của nhân dân với thực tại, quan niệm đạo đức, công lý xã hội và ước mơ về một cuộc đức, công lý xã hội và ước mơ về một cuộc sống tốt đẹp.sống tốt đẹp. * Yếu tố hư cấu tưởng tượng thần kỳ tạo nên * Yếu tố hư cấu tưởng tượng thần kỳ tạo nên đặc trưng nổi bật trong phương thức phản ánh đặc trưng nổi bật trong phương thức phản ánh hiện thực và ước mơ trong cổ tích.hiện thực và ước mơ trong cổ tích.TỰ SỰ DÂN GIAN - TRUYỆN CỔ TÍCHTỰ SỰ DÂN GIAN - TRUYỆN CỔ TÍCH CỔ TÍCH CỔ TÍCH THẦN KỲTHẦN KỲ CỔ TÍCH CỔ TÍCH SINH HOẠTSINH HOẠTCỔ TÍCH CỔ TÍCH LOÀI VẬTLOÀI VẬT1-Nhân vật bất hạnh 1-Nhân vật bất hạnh ((mồ côi,dị dạngmồ côi,dị dạng), kỳ ), kỳ tài (tài (Sức khoẻ,tài Sức khoẻ,tài nghệ)nghệ)2-Xuất hiện yếu tố 2-Xuất hiện yếu tố hoang đường kỳ ảo, hoang đường kỳ ảo, giàu trí tưởng tượnggiàu trí tưởng tượngVd: Vd: Tấm Cám, Tấm Cám, Thạch SanhThạch Sanh1-1-Đề tài xã hội gần gũi Đề tài xã hội gần gũi cuộc sốngcuộc sống2-Nhân vật trung tâm: 2-Nhân vật trung tâm: con người đức hạnh, con người đức hạnh, trí xảo, khờ khạotrí xảo, khờ khạo3-Ít yếu tố hoang 3-Ít yếu tố hoang đường, chú ý hành vi đường, chú ý hành vi tính cách NVtính cách NV1-Nh1-Nhân vật trung ân vật trung tâm là loài vật tâm là loài vật mang thuộc tính mang thuộc tính con người.con người.2-Mục đích đúc kết 2-Mục đích đúc kết kinh nghiệm nhận kinh nghiệm nhận thức về tập tính thức về tập tính loài vậtloài vậtVd:Con Vd:Con cáo xảo cáo xảo quyệt, con thỏ quyệt, con thỏ khôn ngoankhôn ngoan2-PHÂN LOẠI TRUYỆN CỔ TÍCH2-PHÂN LOẠI TRUYỆN CỔ TÍCH |
