Sáng 8/8, môn điền kinh Olympic Tokyo 2020 thi đấu nội dung cuối và được chờ đợi nhất: chạy marathon nam. Chiến thắng vẫn thuộc về kỷ lục gia người Kenya, Eliud Kipchoge với thành tích 2 giờ 08 phút 38 giây. Chiến thắng giúp vận động viên 36 tuổi Eliud Kipchoge bảo vệ thành công chiếc Huy chương Vàng đoạt được ở Olympic Rio 2016, và trở thành người thứ 3 trong lịch sử đoạt Huy chương Vàng môn marathon nam trong 2 kỳ Thế vận hội liên tiếp. Trước Eliud Kipchoge chỉ có 2 vận động viên làm được chiến tích này tại Olympic là Abebe Bikila của Ethiopia tại Olympic Rome 1960 và Olympic Tokyo 1964, cùng Waldemar Cierpinski (Đông Đức cũ) ở Olympic Montreal 1976 và Olympic Moskva 1980. Tuy nhiên, kỳ vọng phá kỷ lục thế giới của Eliud Kipchoge ngay tại Olympic (2 giờ 01 phút 39 giây lập ở Đức năm 2018) không thành, cũng như tham vọng chạy dưới 2 giờ cũng chưa thể thực hiện. [VĐV Kenya phá kỷ lục Olympic tồn tại 33 năm ở nội dung chạy 1.500m nữ] Eliud Kipchoge đã có cuộc bứt phá sau cột mốc 30km, và về đích một cách thuyết phục. Về nhì là vận động viên người Hà Lan, Abdi Nageeye với thành tích 2 giờ 09 phút 58 giây và đoạt Huy chương Đồng là vận động viên người Bỉ, Bashir Abdi với thành tích 2 giờ 10 phút 00 giây. Chiến thắng lần này của Eliud Kipchoge là chiến thắng thứ 13 trong 15 giải marathon mà anh tham dự kể từ năm 2013. Trước đó, trong ngày 7/8, người đồng hương của anh là Peres Jepchirchir cũng đã giành Huy chương Vàng chạy marathon của nữ tại Olympic 2020. Về nhì cũng là một vận động viên Kenya là Brigid Kosgei. Đoàn Kenya đã thể hiện ưu thế ở các đường chạy cự ly dài. Các vận động viên của nước này đã giành tổng cộng 4 Huy chương Vàng điền kinh Olympic Tokyo 2020 ở các nội dung marathon (cả nam và nữ), chạy 1.500m (nữ) và chạy 800m (nam)./
Hơn 2.000 VĐV từ 201 quốc gia dự tranh cho những tấm huy chương điền kinh Olympic, nhưng trên đường chạy, cuộc đua gần như chỉ đến từ những VĐV tới từ châu Phi. Trong những kỳ Olympic gần đây, nội dung chạy cự ly trung bình và dài luôn là mỏ vàng của các VĐV tới từ Kenya, Ethiopia hoặc có xuất xứ từ châu Phi. ĐKVĐ cự ly 10.000m Mo Farah mang quốc tịch Anh, nhưng sinh ra và sống thời nhỏ tại Somalia. Vì sao những VĐV châu Phi nói chung, đặc biệt là khu vực Đông Phi lại đặc biệt xuất sắc ở những cự ly chạy của môn điền kinh? Nhiều ý kiến cho rằng, người châu Phi sở hữu một đặc điểm đặc biệt nào đó trong bộ gen. Đây là giả thuyết đầy logic nếu nhìn vào số lượng huy chương Olympic mà các VĐV châu Phi đã giành được liên tục suốt thời gian qua, nhất là khi họ không có điều kiện cơ sở vật chất tốt nhất cho tập luyện. 3 VĐV chiến thắng ở nội dung chạy 10.000m Rio 2016 (lần lượt từ trái sang): Paul Tanui (Kenya), Mo Farah (gốc Somalia), Tamirat Tola (Ethiopia) Trong vòng 15 năm qua, vô số những nghiên cứu của các nhà khoa học được thực hiện để trả lời cho câu hỏi này. Nhưng nhìn chung, chưa có nghiên cứu nào xác định được đặc điểm cụ thể trong bộ gen của người châu Phi, ngoại trừ một vài bằng chứng chỉ ra một số đặc điểm khác biệt về cấu tạo cơ thể như dáng người mảnh khảnh, gân bắp chân có khả năng đàn hồi lớn giúp họ tăng hiệu suất và tốc độ chạy. Rõ ràng yếu tố tạo nên những VĐV điền kinh hàng đầu phức tạp hơn thế nhiều, không chỉ bởi một gen trội nào đó trong cơ thể. Mới đây nhất, một nhóm các nhà di truyền ở Đại học Glasgow, Scotland đề xuất giả thiết bộ gen của những VĐV điền kinh thành công nhất là sự kết hợp, ảnh hưởng lẫn nhau bởi nhiều đặc điểm gen khác nhau. Trong khi chờ đợi kết quả nghiên cứu cuối cùng về mức độ tác động của gen, một nguyên nhân khác được đưa ra để lý giải là việc VĐV từ châu Phi thường phải đi bộ hoặc chạy những quãng đường xa từ khi còn nhỏ. Những câu chuyện về các VĐV từ Ethiopia, Jamaica hay Kenya cuốc bộ đi học 5 đến 20km đã trở nên quen thuộc. HCV marathon nữ Olympic 2016, Jemima Sumgong người Kenya Tuy nhiên, các nhà khoa học ở vùng Bắc Âu đã chứng minh rằng việc tập luyện từ sớm không đem lại lợi thế quá nhiều cho các VĐV châu Phi. Báo cáo cho thấy các VĐV Bắc Âu có VO2max (lượng oxy tối đa mà cơ thể có thể nạp và tiêu thu trong một phút) không hề thua kém những đồng nghiệp châu Phi. Nói cách khác, mức độ sung sức của các VĐV châu Phi không phải là sự khác biệt. Vậy sự khác biệt nằm ở đâu? Các nhà khoa học tin rằng độ cao là một phần câu trả lời. Nhiều VĐV điền kinh nổi tiếng của Kenya và Ethiopia sinh ra và lớn lên ở khu vực có độ cao 2.000-2.500m so với mực nước biển. Điều này giúp họ cải thiện lượng haemoglobin (là một protein trong máu giúp vận chuyển oxy tới khắp bộ phận cơ thể) và haematocrit (dung tích hồng cầu), dẫn đến khả năng làm việc của cơ bắp sẽ tốt hơn. Thống trị ở những đường chạy ngắn cũng đang là VĐV Jamaica, Usain Bolt Không chỉ vậy, các VĐV Đông Phi còn có khả năng tập luyện với cường độ lớn ở độ cao này. Iten và Addis Ababa – hai trung tâm tập luyện chính của các VĐV Kenya và Ethiopia – được đặt ở độ cao khoảng 2.400m so với mực nước biển. Chính việc tập luyện trong điều kiện vất vả như vậy giúp các VĐV châu Phi thích ứng với việc chạy nhanh và bền mà không giải phóng nhiều axit lactic gây mệt mỏi, góp phần nâng cao đáng kể hiệu suất chạy. Sẽ còn nhiều những nghiên cứu nữa được thực hiện song cho đến lúc này, có thể nhận thấy 2 nhân tốt góp phần quan trọng tạo nên thành công của các VĐV châu Phi đến từ sự đặc biệt về cơ sinh học cũng như khả năng rèn luyện trong điều kiện khó khăn. Vào một ngày cuối tháng 9/2003 tại Berlin, Đức, Paul Tergat, một trong những vận động viên (VĐV) vĩ đại nhất trong lịch sử thể thao Kenya đã phá kỷ lục thế giới ở môn chạy marathon. Cùng thời gian đó, tại ngôi làng Kitui trong thung lũng Rift, lan truyền tin về cái chết của Benson Masya, 33 tuổi, một người cùng thời Tergat nhưng không xuất sắc bằng Tergat. Benson Masya từng là một VĐV đấm bốc hạng gà trước khi chuyển qua thi đấu điền kinh ngoài trời và từng đạt được nhiều thành công trong thập niên 90 thế kỷ trước. Đặc biệt, Masya còn được phong là "người chạy nhanh nhất hành tinh" ở nội dung bán marathon năm 1994. Danh hiệu người chiến thắng trong cuộc thi marathon tại Mỹ đã giúp Masya giã từ cuộc sống bần hàn ở Kenya và chuyển tới sống ở Mỹ. Thế nhưng chưa đầy 10 năm sau, nhà cựu vô địch thế giới này đã chết mà trong túi không có một đồng xu. Và đây không chỉ là trường hợp duy nhất trong giới VĐV điền kinh châu Phi. Masya không phải là nhà vô địch thế giới người Kenya đầu tiên chịu một kết cục bi thảm là chết yểu trong nghèo khổ. Paul KipKoech, vô địch thế giới 10.000 m năm 1987 bị đột tử năm 1995 tại một bệnh viện ở khu vực rừng rú không có trang thiết bị hiện đại nào. Tấm thân dài và mảnh khảnh của nhà vô địch khi chết chỉ còn là bộ xương bọc da. Năm đó, Kipkoech mới 33 tuổi. Richard Chelimo, mặc dù không có được nhiều huy chương như Masya hay Kipkoech nhưng anh đã trở thành một anh hùng dân tộc khi lập một kỷ lục thế giới mới với nội dung chạy 10.000 m năm 1993 tại Stockholm, Thụy Điển. Cả 3 VĐV trên đều có những điểm chung là ăn chơi "mát trời ông địa".
Và cả 3 cũng chịu những căn bệnh huyền bí và hiểm nghèo. Năm 1988, Kipkoech đến đảo Bali, Indonesia để tranh tài nhưng đường đua 100m trong ngày thi đấu lại vắng bóng người nổi tiếng vì anh ta đi chơi thâu đêm, quên cả cuộc tranh tài. Đối với cái chết của Kipkoech, người ta nói anh ta bị xuất huyết não và lao phổi nặng. Trong khi đó Chelimo chết năm 2001 vì ung thư não khi mới 29 tuổi để lại 4 đứa con nhỏ. Còn Masya thì chết bi thảm nhất, vì mắc bệnh AIDS. Rất nhiều VĐV điền kinh nổi tiếng của châu Phi bị các tổ chức phương Tây và thậm chí chính liên đoàn thể thao quốc gia của họ vắt kiệt sức lực. Một điều vô cùng bất công là do xuất thân từ nông dân, trình độ dân trí thấp nên những người hùng trên đường chạy lại buộc phải phụ thuộc các cơ quan chủ quản về mọi mặt. Harry Rono, người giữ kỷ lục thế giới lúc 25 tuổi là một ví dụ điển hình về một VĐV điền kinh châu Phi bị bóc lột thậm tệ. Thật hiếm thấy một nhà vô địch cấp quốc tế nào lại đi làm việc trong một bãi đậu xe dưới lòng đất với tiền công 6 USD/giờ như Harry Rono. Sinh ra ở thung lũng Rift, Rono là người dân tộc Kalenjin, dân tộc nổi tiếng vì sản sinh ra nhiều nhà vô địch thế giới trong chạy marathon. Rono được Đại học Washington phát hiện và không lâu sau được huấn luyện viên John Chaplin đặt cho biệt danh "người bất khả chiến bại". Trong 81 ngày thần kỳ của mùa hè năm 1978, Rono đã liên tục lập kỷ lục thế giới và là thời kỳ huy hoàng nhất của lịch sử thể thao nhân loại ở các nội dung chạy 3.000 m vượt rào và trở thành người đầu tiên trên thế giới đoạt cùng lúc 4 kỷ lục thế giới. Để có được những thành công như vậy, Rono đã phải tập luyện rất gian khổ. Tuy nhiên, bên cạnh đó, người ta còn biết tới anh là tay uống rượu bia có hạng. Sau mỗi lần lập kỷ lục thế giới, Rono thường ăn mừng bằng cách nhậu nhẹt với bạn bè thâu đêm suốt sáng. Chính điều này đã khiến thể lực sa sút trầm trọng và thể trọng tăng không kìm chế được. Năm 45 tuổi, Rono đã trở thành một con sâu rượu. Làm việc quần quật 12 giờ/ngày trong một bãi đậu xe ngầm ở Portland, Oregon cũng chỉ để thỏa mãn cơn khát cồn liên tục. Tên tuổi của anh cũng dần dần bị lu mờ. Mặc dù lúc còn nổi tiếng Rono cũng có được chút tiền bạc nhưng đa phần các khoản tiền anh ký hợp đồng có được đều rơi vào tay Hiệp hội Điền kinh Kenya (KAAA). Cảm thấy quá bất công, Rono tìm cách kiện lên trên nhưng kết quả không như ý muốn.--PageBreak-- Rono không phải là ngôi sao thể thao duy nhất tố cáo sự tham ô trong các cơ quan quản lý vận động viên. Moses Tami, vô địch thế giới năm 1991 với nội dung chạy điền kinh trong nhà, tham gia một cuộc thi marathon được tổ chức tại Tây Ban Nha 1 năm sau đó. Về nhất trong cuộc thi này, Moses Tami không được nhận tiền thưởng trực tiếp từ ban tổ chức, mà ban tổ chức cuộc thi này đã gửi khoản tiền thưởng của anh về văn phòng KAAA tại Nairobi. Thay vì nhận được 5.000 USD tiền thưởng như ban tổ chức ở Tây Ban Nha đã hứa, rốt cuộc Tami chỉ nhận được 10 USD từ KAAA. Vụ việc này giống như giọt nước làm tràn ly. Sự vụ bắt đầu bị phanh phui khi những tin đồn về vị Tổng thư ký KAAA, Robert Oaka tham ô lớn tới mức năm 1998, Chính phủ Kenya đã cho mở cuộc điều tra để làm rõ sự việc. Theo báo cáo chính thức của cuộc điều tra này thì tổng cộng đến 50.000 USD tiền thưởng của các VĐV điền kinh đã bị "bốc hơi". Rất tiếc, báo cáo không chỉ rõ số tiền đó đã chui vào túi ai. Song người ta đã phát hiện ra rằng KAAA không phải là thủ phạm duy nhất trong việc ăn chặn tiền thưởng của các VĐV Kenya. Một số quan chức của Liên đoàn thể thao Kenya tại châu Âu và Mỹ đã bí mật ký hợp đồng với các "trại huấn luyện" ở đây để chuyển tài năng điền kinh trẻ của Kenya tới đào tạo. Tất cả những khoản tiền mà số VĐV "ra lò" tại các trại huấn luyện này đều do các chủ trại và quan chức của Liên đoàn Kenya nắm giữ. Họ đương nhiên coi phần thưởng dành cho các VĐV này là "được nuôi ăn uống đầy đủ và xem... ti vi cả ngày". Tuy nhiên, vài năm trở lại đây, Liên đoàn thể thao Kenya đã phải chỉnh sửa lại "truyền thống" này sau khi xảy ra vụ việc VĐV Yobes Ondieki đấu tranh kịch liệt. Ngay cả các trại chủ ở châu Âu và Mỹ cũng đã buộc phải ăn chia đều cho các vận động viên sau khi Kim McDonalt đứng ra bảo vệ quyền lợi cho Moses Kiptami, người 3 lần vô địch thế giới về chạy vượt rào sau một loạt các vụ kiện tụng. Các VĐV Kenya vừa thoát khỏi nạn ăn chặn tiền của các cơ quan chủ quản thì họ lại rơi vào một vùng nguy hiểm khác: bệnh AIDS, căn bệnh không những đang hủy diệt dân chúng Kenya mà còn có nguy cơ tàn phá cả lục địa đen. Đương nhiên là các VĐV khó mà tránh được căn bệnh quái ác này. Đến nay, theo con số thống kê được thì đã có hàng trăm VĐV của châu Phi bị mắc bệnh AIDS. Phần lớn những người đã thành danh trên đấu trường quốc tế thì có tiền để theo các phương pháp chữa trị hiện đại nhằm kéo dài tuổi thọ. Nhưng còn rất nhiều VĐV khác đành chịu để căn bệnh hành hạ đến chết vì sự giúp đỡ của các liên đoàn thể thao không thấm vào đâu. Hiện nay, chính phủ một số nước châu Phi cùng một vài tổ chức nhân đạo quốc tế đang tiến hành chiến dịch tuyên truyền phòng chống dịch AIDS. Max Iranghe, một huấn luyện viên điền kinh người Tanzania cho biết: "Đó là một vấn đề nghiêm trọng đối với các VĐV ở đây. Các chương trình tuyên truyền bệnh AIDS cần thiết hơn bao giờ hết, nếu không vườn ươm các tài năng thể thao sớm muộn sẽ bị cạn kiệt ở Tanzania cũng như bất kỳ quốc gia nào tại châu Phi" |