 (Thanhuytphcm.vn) - Khi lãnh đạo dân tộc Việt Nam thực hiện các cuộc kháng chiến cứu nước, Đảng ta luôn nêu cao chủ trương phải tận dụng mọi hoàn cảnh thuận tiện, các tổ chức công khai để thu hút tất cả các thành phần xã hội, không phân biệt tôn giáo, đảng phái; tuyên truyền, vận động, thu hút đông đảo nhân sĩ, trí thức; công nhân, nông dân, sinh viên… vào cuộc đấu tranh yêu nước; phải làm thế nào tất cả mọi người, dù ở địa vị nào, trong trường hợp nào cũng có thể kháng chiến và ủng hộ kháng chiến bằng hình thức này hoặc hình thức khác. Chủ trương trên đã tập hợp được sức mạnh của toàn dân tộc, mang đến những thắng lợi to lớn trong cuộc chiến chống Pháp, Mỹ xâm lược. Một trong những lực lượng góp phần quan trọng vào sức mạnh tổng thể đó là học sinh, sinh viên ở miền Nam Từ trước năm 1945, ở miền Nam, nhiều thế hệ học sinh đã đứng lên chống Pháp và chính sách giáo dục của Pháp. Lực lượng này luôn nêu cao dũng khí tham gia biểu tình, bãi khóa, để tang cụ Phan Chu Trinh, đòi thả nhà cách mạng yêu nước Phan Bội Châu… Sau cuộc khởi nghĩa Nam kỳ 1940, dù gặp nhiều khó khăn do Pháp tăng cường khủng bố, truy quét, đàn áp phong trào yêu nước nhưng học sinh miền Nam vẫn hăng hái tham gia chống Pháp. Sự ra đời Câu lạc bộ Scôla Club của trường Pétrus Ký để cổ vũ, tập hợp học sinh, sinh viên yêu nước là minh chứng sinh động cho khí thế ấy lúc bấy giờ. Đặc biệt, cùng với phong trào sinh viên yêu nước ở Hà Nội, sự ủng hộ, cổ vũ của các tờ báo tiến bộ như Báo Thanh Niên đã tiếp thêm sức mạnh cho học sinh miền Nam tiếp tục xuống đường đấu tranh yêu nước mạnh mẽ hơn. Hàng triệu thanh niên, học sinh, sinh viên đứng vào hàng ngũ của các tổ chức cách mạng như Thanh niên Tiền phong, Thanh niên Cứu quốc, Việt Minh và tham gia cướp chính quyền trong Cách mạng tháng 8. Sau khi tái chiếm miền Nam Việt Nam năm 1946, Pháp mở lại trường học. Nhưng Pháp gặp phải sự đấu tranh mạnh mẽ của học sinh, sinh viên. Những năm 1946, 1947, phong trào “bãi học, bãi thi” phát triển rất mạnh trong giới học sinh, sinh viên miền Nam. Những cuộc thi bằng Trung học đệ nhất, Tú tài Pháp tại Sài Gòn rất ít thí sinh tham dự, dù Pháp đã hạ điều kiện dễ dàng, không cần là học sinh trường Pháp, không cần giấy chứng nhận đã học hết các lớp theo quy định cho mỗi văn bằng. Ở bậc đại học, vấn đề chuyển ngữ được chính quyền tay sai Sài Gòn hứa hẹn nhiều năm nhưng không thực hiện. Do đó, sinh viên, giáo giới liên tục đấu tranh mạnh mẽ, kéo dài đến tận năm 1954. Qua nhiều năm trưởng thành, học sinh, sinh viên đã trở thành một lực lượng chính trị mạnh mẽ do Đảng Cộng Sản Việt Nam lãnh đạo và được hậu thuẫn sâu, rộng trong mọi tầng lớp nhân dân. Đến giai đoạn 1949 - 1950, nhiều trường học đã thành lập được chi bộ, liên chi bộ Đảng. Đến năm 1954, chỉ riêng khối trường tư thục ở Sài Gòn - Gia Định đã có đến 11 chi bộ Đảng. Nhờ đó, phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên ở Sài Gòn - Gia Định được tổ chức bài bản, chính quy và có hệ thống hơn. Nhiều chủ trường tư thục tìm cách ủng hộ phong trào kháng chiến yêu nước như nhận cán bộ kháng chiến vào trường dạy, bảo vệ các giáo sư, giáo viên khi Pháp đến trường khủng bố, bắt bớ; giúp học sinh thay đổi hình thức tham gia phong trào yêu nước… Với lực lượng và tổ chức ngày càng mạnh mẽ, ngoài đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ, cải thiện đời sống giáo viên, đòi mở thêm trường, giảm học phí,… học sinh, sinh viên miền Nam còn tổ chức nhiều hoạt động nổi bật khác như: ngày 13/6/1949, nhân dịp “Quốc trưởng” Bảo Đại ghé thăm trường Pétrus Ký và nhân việc Pháp bắt giữ 5 học sinh trong ban lãnh đạo học sinh biểu tình chống khủng bố, chống chế độ thi cử bất công, học sinh trường Pétrus Ký đã tổ chức bãi khóa. Phong trào này nhanh chóng lan sang nhiều trường khác ở Sài Gòn - Gia Định. Nữ sinh Gia Long khiêng bàn ghế chặn các ngả ra vào, xé cờ ba que, xé các băng khẩu hiệu, rải truyền đơn để phản đối Bảo Đại. Cuộc bãi khóa kéo dài đến kỷ niệm ngày Nam kỳ khởi nghĩa 23/9/1949 ở hầu hết các trường tại Sài Gòn - Gia Định. Đến tháng 11/1949, đồng thời với nhiều cuộc bãi công, bãi thị của công nhân và tiểu thương, học sinh nhiều trường công và tư thục, đặc biệt là hai trường Marie Curie và Chasseloup tổ chức bãi khóa. Giám đốc Nha học chính Sài Gòn ra lệnh bắt 12 học sinh vì cho rằng “cuộc bãi khóa mang tính chất chính trị”. Đỉnh điểm là ngày 9/1/1950, hàng ngàn học sinh, sinh viên cùng thầy cô của các trường Pétrus Ký, Gia Long, Nguyễn Văn Khuê, Huỳnh Khương Ninh, Lê Bá Cang, trường Kỹ thuật Gia Định, trường Luật, khoa học,… tham gia bãi khóa. Đoàn người sau đó kéo lên dinh Thủ Hiến đấu tranh (nay là Bảo tàng TPHCM) đòi trả tự do cho học sinh bị giam cầm và hủy bỏ lệnh đóng cửa trường học. Nhân dân kéo đến tham gia cuộc biểu tình của học sinh ngày càng đông. Đến 3 giờ chiều cùng ngày, để chống lại cuộc đấu tranh của học sinh, sinh viên, giáo giới, phụ huynh, Pháp huy động 500 cảnh sát và binh lính tấn công đoàn biểu tình. Cuộc đàn áp diễn ra rất đẫm máu. Hơn 30 học sinh bị thương nặng, một số học sinh khác bị bắt. Học sinh Trần Văn Ơn bị trúng đạn và hi sinh dưới họng súng của lính Pháp. Cái chết của Trần Văn Ơn đã gây phẫn nộ lớn trong toàn vùng Sài Gòn - Gia Định. Ngày 12/1/1950, khoảng nửa triệu người với nhiều thành phần từ nhân sĩ, tri thức, nhà báo, tu sĩ, công nhân… đã tham gia đám tang học sinh Trần Văn Ơn. Dòng người hô vang khẩu hiệu: “Chết vì Tổ quốc, chết nhưng vẫn sống; Sống kiếp Việt gian, ô nhục muôn đời”. Người dân Sài Gòn - Gia Định đổ ra đứng hai bên đường nghiêm trang cúi đầu tiễn biệt học sinh Trần Văn Ơn đến nơi yên nghỉ cuối cùng. Có thể nói đây là, cuộc biểu tình thu hút đông đảo quần chúng nhất trong thời kỳ chống Pháp năm 1946 - 1954. Tiếp theo đó, dưới sự chỉ đạo của Ban Hoa vận, phong trào học sinh người Hoa phản đối nhà cầm quyền đóng cửa các lớp trung học Phúc Kiến. Ngày 15/2/1950, việc Pháp bắt và tra tấn đến chết học sinh người Hoa Trần Bội Cơ càng làm cộng đồng người Hoa thêm quyết tâm tham gia đấu tranh yêu nước mạnh mẽ hơn. Ngày 19/3/1950, thực hiện chủ trương của Thành ủy và lời kêu gọi của “Ủy ban Liên lạc các giới”, hàng ngàn học sinh, sinh viên, giáo giới tham gia bãi khóa, tổ chức mít tinh tại trường Tôn Thọ Tường (nay là trường Ten-lơ-man), rồi kéo đi biểu tình tuần hành. Từ sau năm 1950, dù gặp nhiều khó khăn, nhưng dưới sự lãnh đạo của Đảng, phong trào đấu tranh yêu nước của học sinh, sinh viên miền Nam tiếp tục được củng cố, phát triển không ngừng. Những phong trào này góp phần mở rộng mặt trận đấu tranh chống Pháp, tạo thêm những áp lực chính trị để buộc Pháp phải ký hiệp định Giơ-ne-vơ, kết thúc chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương. Ngày 9/1/1950, đánh dấu một trang sử hào hùng và là biểu tượng cho phong trào đấu tranh yêu nước của học sinh, sinh viên ở Việt Nam nói chung, miền Nam nói riêng. Sau này, để tưởng nhớ sự hi sinh của học sinh Trần Văn Ơn, cũng như nhằm phát huy truyền thống đấu tranh yêu nước trong học sinh, sinh viên, tại Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ V, diễn ra từ ngày 22-23/11/1993 ở Hà Nội, ngày 9/1 được chọn làm ngày Học sinh, sinh viên Việt Nam - ngày truyền thống của Hội Sinh viên Việt Nam.
[1] Bài viết được biên soạn từ 2 tài liệu: Nguyễn Hồ Phong Tin liên quanTừ giữa năm 1949 đến đầu năm 1950, phong trào đấu tranh của thanh niên học sinh, sinh viên chống chủ nghĩa thực dân Pháp xâm lược và can thiệp Mỹ, chống độc lập giả hiệu, chống khủng bố, đàn áp, đòi bảo đảm an ninh cho HSSV, đòi được học tiếng mẹ đẻ…đã diễn ra rầm rộ, liên tục và rộng khắp từ Nam chí Bắc. HSSVbãi trường, bãi khóa liên miên… Trước ngày kỷ niệm 9 năm khởi nghĩa Nam Kỳ (23/11/1940-23/11/1949), chính quyền Pháp đã bắt cóc một số học sinh của Trường Pétrus Ký; sau sự kiện này đã nổ ra cuộc bãi khóa của học sinh của 10 trường ở Sài Gòn vào ngày 23 tháng 11 năm 1949. Lúc này, Trần Văn Ơn đang chuẩn bị thi tú tài, nhưng vẫn tích cực tham gia cuộc bãi khóa, đứng đầu nhóm học sinh của Trường Pétrus Ký Ngày 9 tháng 1 năm 1950, ở Sài Gòn đã nổ ra một cuộc biểu tình lớn của hơn 6.000 học sinh, sinh viên và giáo viên các trường, yêu cầu Thủ tướng Trần Văn Hữu thả ngay những học sinh, sinh viên bị bắt. 13 giờ ngày hôm đó, Chính phủ của Thủ hiến Trần Văn Hữu đã huy động một lực lượng lớn cảnh sát để đàn áp phong trào biểu tình, đem vòi rồng phun nước và dùng dùi cui đánh đập tàn nhẫn người biểu tình. Cuộc đàn áp này đã dẫn tới việc bắt đi 150 người, đánh đập 30 người trọng thương tại chỗ. Không lùi bước trước kẻ thù, Trần Văn Ơn cùng một số bạn bè hiên ngang tiến về phía trước, lớn tiếng tố cáo tội ác của chúng, đồng thời che chở cho các em nhỏ ở phía sau. Trong lúc khiêng nữ sinh Tạ Thị Thâu của Trường Gia Long bị cảnh sát đánh ngất, Trần Văn Ơn đã bị trúng đạn vào bụng. Cùng với các nạn nhân khác, anh được đưa vào Bệnh viện Chợ Rẫy cứu chữa, tuy nhiên do vết thương quá nặng nên đã qua đời vào 15 giờ. Ngày 12 tháng 1 năm 1950, lễ tang anh Trần Văn Ơn được tổ chức, với Trưởng ban lễ tang là giáo sư Lưu Văn Lang. Hai đại biểu học sinh ở Trung kỳ và Bắc kỳ cũng đáp máy bay vào dự tang lễ. Đúng 7 giờ 30 phút, đoàn người bắt đầu khởi hành, đi qua các con đường của Sài Gòn, tới nhà vĩnh biệt ở đường Thuận Kiều đón thi hài anh. HSSV mang theo những biểu ngữ, di ảnh Trần Văn Ơn. Dẫn đầu đoàn biểu tình là những nhân sĩ trí thức như Lưu Văn Lang, Luật sư Trịnh Đình Thảo, Nguyễn Hữu Thọ... cùng một số người Pháp. Đám tang anh Trần Văn Ơn đã biến thành cuộc biểu tình thị uy của trên 5 vạn người đi đưa đám và 10 vạn người đứng trên các hè phố tiễn đưa anh. Trước linh cữu anh là hương án có 2 câu viết bằng máu của HSSV: “Chết vì tổ quốc, chết mà vẫn sống, Sống kiếp Việt gian, ô nhục muôn đời”. Lễ tang anh Trần Văn Ơn cũng đã được cử hành trên khắp các tỉnh, thành trong cả nước. Hàng triệu lượt HSSV và đồng bào các giới đã đeo băng tang tham gia truy điệu với lòng thương tiếc và xuống đường tuần hành bày tỏ ý chí căm thù. Bài điếu văn trong buổi lễ có câu: "Ai chết vinh buồn chăng? Ai sống nhục thẹn chăng?". Những câu hỏi đó cứ vang mãi trong những tháng năm đen tối của đất nước, thúc giục bao thế hệ trẻ noi gương Trần Văn Ơn, quên mình xông lên phía trước. Đại hội Liên đoàn Thanh niên VN tháng 2/1950 tại Việt Bắc đã quyết định lấy ngày 09/1 làm ngày truyền thống hàng năm của HSSV Việt Nam. Truyền thống vẻ vang đó đã được các thế hệ HSSV kế thừa oanh liệt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và trở thành bất diệt. Ghi chú: Anh Trần Văn Ơn sinh năm 1931, tại xã Phước Thạnh, huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre. Tháng 8 năm 1945, anh thi đậu vào lớp năm thứ nhất, bậc cao đẳng tiểu học tại Trường Pétrus Ký. Trần Văn Ơn là một học sinh chăm ngoan, hiếu nghĩa, lễ độ với cha mẹ, thầy cô giáo. Từ năm 1947, anh tham gia vào phong trào học sinh yêu nước của Trường, tham gia Hội Học sinh sinh viên Việt Nam Nam Bộ. Anh là hội viên mật của Đoàn Học sinh kháng chiến nội thành, đồng thời nhận nhiệm vụ tuyên truyền, vận động học sinh trong Trường tham gia vào các hoạt động chống thực dân Pháp và chính quyền thân Pháp. Anh được coi là một trụ cột của phong trào học sinh yêu nước của Trường Pétrus Ký. Nội dung ảnh: ảnh 1 và 2 là hình ảnh HSSV xuống đường biểu tình ngày 9-1-1950; ảnh 3 là Lễ tang Trần Văn Ơn tại Trường Pétrus Ký. Ảnh tư liệu. Phạm Huy Đức |
