Sáo Mèo cổ truyền làm bằng ống nứa dày hoặc trúc, dài khoảng 20 cm và có đường kính khoảng 0,7 cm. Trên 1 đầu ống có lưỡi gà đồng, còn trên thân ống có từ 2 đến 4 lỗ bấm nằm cùng hàng. Lưỡi gà đồng còn được gọi là lam, hình tam giác cân được khía ra trên 1 miếng đồng mỏng hình chữ nhật. Người ta cài miếng đồng này vào thân sáo và dùng sáp ép lại cho khỏi xê dịch. Người diễn ngậm cả đầu ống có lưỡi gà vào 1 bên miệng để thổi. Ở phía dưới có một lỗ bấm nằm giữa lỗ bấm đầu và lỗ bấm thứ hai phía trên. Loại Sáo Mèo cải tiến có thân ống to hơn, đường kính khoảng 2 cm và dài đến 45 cm. Nó được khoét tổng cộng 9 lỗ bấm, người thổi chỉ cần áp vào phần thân ống có lưỡi gà vào miệng rồi dùng đôi môi bịt quanh lưỡi gà để thổi. Khi những lỗ bấm được bịt hoặc mở chúng sẽ phát ra âm thanh cao thấp khác nhau lúc thổi. Sáo Mèo dân gian có âm vực chưa đủ 1 quãng tám nhưng ở loại cải tiến có thêm 1 âm trầm nữa, thấp hơn âm trầm nhất 1 quãng tám. Âm sắc của sáo H’Mông trong trẻo, mượt mà, tuy nhiên còn có cả âm rè. Nếu người thổi không tạo ra được âm sắc cổ truyền của người H’Mông thì đồng bào H’Mông không công nhận đó là tiếng sáo H’Mông vì nó không nói được tiếng H’Mông. Để diễn sáo này người ta thường sử dụng kỹ thuật rung, đánh lưỡi, phi, nhấn hơi, vuốt và láy … Dựa vào hệ bấm chúng ta có sáo mèo việt và sáo mèo tầu . Chúng ta sẽ tìm hiểu sự khác biệt của hai hệ này bên dưới Dựa vào chất liệu chúng ta có sáo làm bằng trúc ( thường là hệ tàu) và sáo làm bằng nứa ( thường là hệ việt ) . Đối với sáo mèo việt chúng ta lại phân ra làm mèo nam và mèo nữ , hai loại sáo này có âm vực khác nhau, sáo mèo nữ còn bị loại bỏ bớt một nốt , giúp người chơi có thể bịt được các lỗ không bị sít tay. Sáo mèo có âm vực ngắn nên chơi được ít bài, nhưng khi kết hợp hai loại sáo này thành một cặp mèo có thể mở rộng quãng, chơi sáo mèo được nhiều bài hơn, khiến bản nhạc trở nên phong phú hơn. Ngoài ra nữ cũng khá được ưa chuộng trong hát văn. |
