Nhân kỷ niệm ngày truyền thống học sinh- sinh viên là dịp nhìn lại hơn nửa thế kỷ qua, dưới ngọn cờ của Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh và Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, phong trào học sinh, sinh viên và tổ chức Hội sinh viên Việt Nam đã có những cống hiến xuất sắc và trưởng thành vượt bậc qua các thời kỳ lịch sử cách mạng, là niềm tự hào của thế hệ học sinh, sinh viên ngày nay.  Sau cách mạng Tháng Tám, ở Sài Gòn, Huế, Hà Nội đã thành lập Hội Học sinh kháng chiến, Đoàn sinh viên kháng chiến sau đó phát triển ra nhiều trường ở cả 3 miền Bắc, Trung, Nam. Các hoạt động của học sinh, sinh viên kháng chiến ngày càng phong phú và đa dạng hơn. Với khẩu hiệu: “Tích cực cầm cự chuẩn bị chuyển mạnh sang tổng phản công” đã tiếp thêm sinh lực mới cho phong trào học sinh, sinh viên. Cuộc đấu tranh của học sinh đã lan ra cả Đông Dương. Ngày 22/11/1949, trong lúc tại Huế đang tranh đấu, học sinh Sài Gòn bí mật vận động kỷ niệm ngày Nam Kỳ khởi nghĩa và đề xướng hưởng ứng phản đối việc các nữ sinh Huế bị bắt, đồng thời yêu sách cải tổ chính sách giáo dục. Các cuộc bãi khoá của học sinh, sinh viên Sài Gòn liên tiếp nổ ra, đưa ra các yêu sách: Chấm dứt khủng bố, đàn áp bắt bớ học sinh; trả tự do cho các học sinh bị bắt sau ngày chống bù nhìn Bảo Đại; bảo đảm an ninh và quyền lợi học tập của học sinh. Ngày 9/1/1950, Đoàn thanh niên Cứu Quốc và Đoàn học sinh, sinh viên Sài Gòn-Gia Định - Chợ Lớn đã tổ chức vận động trên 10.000 người. Trong đó có hơn 2.000 học sinh, sinh viên các trường tại Sài Gòn như Pétrus Ký, Gia Long, Huỳnh Khương Ninh, trường Đại học Y Dược, Pháp Lý, các trường chuyên nghiệp vô tuyến điện, công chính, kỹ thuật, khoa học,… cùng nhiều giáo viên biểu tình đòi bảo đảm an ninh cho học sinh, sinh viên học tập và trả tự do cho những học sinh, sinh viên bị bắt – trong đó có Ban lãnh đạo học sinh cứu quốc Sài Gòn. Đoàn biểu tình kéo đến Nha học chính và Dinh Thủ hiến đưa yêu sách. Bọn cảnh sát và lính lê dương đã ra đàn áp dã man đoàn người biểu tình. Thái độ đó đã làm đám đông phẫn nộ, bùng lên cuộc xung đột. Những người biểu tình dùng mọi thứ vũ khí có trong tay chống trả quyết liệt với lính Pháp, lính Âu Phi và công an Bình Xuyên. Trần Văn Ơn - người thanh niên tiêu biểu cho lòng yêu nước và ý chí đấu tranh bất khuất của học sinh, sinh viên, sau khi đã dũng cảm hứng chịu những xô đẩy và dùi cui để che chở cho các em học sinh nhỏ tuổi hơn, anh đã bị trúng đạn. Anh hy sinh vào lúc 15 giờ 30 phút chiều ngày 9/1/1950 khi chưa tròn 19 tuổi. Thi thể anh Trần Văn Ơn được đưa về bệnh viện Chợ Rẫy, được lực lượng học sinh cùng các y, bác sĩ, công nhân ở bệnh viện túc trực bảo vệ không cho bọn địch phi tang. Tin Trần Văn Ơn mất đã ngay lập tức gây náo động trong giới học sinh sinh viên Sài Gòn, trở thành tâm điểm và đưa lên đồng loạt trên các tờ báo lớn của Sài Gòn. Tại Sài Gòn, ngày 12/1/1950, đám tang anh Trần Văn Ơn đã biến thành cuộc biểu tình thị uy của trên 5 vạn người đứng trên các hè phố tiễn đưa anh. Trước linh cữu anh là hương án có 2 câu viết bằng máu của học sinh: “Chết vì Tổ quốc, chết mà vẫn sống, Sống kiếp Việt gian, ô nhục muôn đời”. Không những tại Sài Gòn, lễ tang anh Trần Văn Ơn cũng đã được cử hành trên khắp các tỉnh thành trong cả nước. Hàng triệu lượt học sinh, sinh viên và đồng bào các giới đã đeo băng tang truy điệu với lòng thương tiếc và xuống đường tuần hành bày tỏ ý chí căm thù, quyết chí đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược và bè lũ tay sai. Trong số đó, điếu văn của đại biểu các học sinh, sinh viên có đoạn: “Chúng ta sẽ không bao giờ quên được ngày 9/1 - ngày mà anh Trần Văn Ơn và các bạn học sinh, sinh viên đã sẵn sàng đem xương máu, sinh mạng của mình đổi lấy tự do cho các bạn bị giam cầm. Tinh thần Trần Văn Ơn bất diệt! ”. Với sự kiện lịch sử đó, noi gương và ghi nhận tinh thần đấu tranh bất khuất của anh Trần Văn Ơn, Đại hội toàn quốc Liên đoàn Thanh niên Việt Nam lần thứ nhất tháng 2/1950 tại Việt Bắc đã quyết định lấy ngày 9/1 hàng năm là Ngày Truyền thống học sinh - sinh viên. Truyền thống vẻ vang đó đã được các thế hệ học sinh, sinh viên kế thừa trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và trở thành bất diệt. Trong giai đoạn 1955-1975, học sinh, sinh viên và Hội liên hiệp Sinh viên Việt Nam tích cực tham gia xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất nước nhà. Hàng vạn sinh viên viên từ các trường đại học đã tình nguyện nộp đơn xin nhập ngũ, chiến đấu và hy sinh anh dũng, đó là những tấm gương như: Nguyễn Văn Thạc, Đặng Thùy Trâm,… Tại miền Nam, Tổng Hội Sinh viên Miền Nam và các tổ chức khác của học sinh, sinh viên đã lãnh đạo, chỉ đạo phong trào học sinh, sinh viên Miền Nam biểu tình chống bắt lính, chống sự can thiệp của Mỹ, đòi quyền tự do, dân chủ, khơi dậy lòng yêu nước, thúc dục thanh niên đứng lên đấu tranh chống xâm lược, tiêu biểu là những tấm gương như: Nguyễn Thái Bình, Quách Thị Trang,… Sau hơn 30 năm bị chiến tranh tàn phá nặng nề, những năm từ 1975 - 1993, Hội sinh viên Việt Nam một mặt củng cố xây dựng tổ chức Hội sinh viên vững mạnh, thành lập hội sinh viên tại các tỉnh, thành phối, các trường đại học, cao đẳng trên cả nước, thu hút đông đảo sinh viên tham gia tổ chức Hội Sinh viên; mặt khác cùng sinh viên cả nước đẩy mạnh các phong trào học tập, rèn luyện và góp phần khôi phục, phát triển kinh tế - xã hội, đổi mới đất nước. Sau đại hội đại biểu Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ V, tháng 2/1994, Hội Sinh viên Việt Nam được công nhận là tổ chức chính trị - xã hội của sinh viên Việt Nam. Phong trào sinh viên và tổ chức hoạt động Hội đã có bước phát triển mới, Hội Sinh viên Việt Nam với các phong trào, chương trình có ý nghĩa như: “học tập, rèn luyện vì ngày mai lập nghiệp”, “chăm lo đời sống, quyền lợi và nghĩa vụ của sinh viên”, “Hoạt động văn hóa thể thao và công tác xã hội”,…Đặc biệt, các hoạt động xã hội được hầu hết các trường đại học, cao đẳng tích cự tham gia như: “đền ơn đáp nghĩa”, “Uống nước nhớ nguồn”, “Ánh sáng văn hóa hè”, “Mùa hè xanh”, “hiến máu nhân đạo”,… và cao điểm là “Chiến dịch thanh niên tình nguyện hè” (được phát động trên cả nước từ năm 2000) đã thu hút hàng triệu lượt thanh niên hăng hái tham gia, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tại các địa phương, đồng thời xây dựng hình ảnh đẹp của người sinh viên Việt Nam. Trải qua lịch sử hơn nửa thế kỷ xây dựng và phát triển, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, học sinh, sinh viên Việt Nam luôn kế tục và phát huy những truyền thống vẻ vang của các thế hệ cha anh được Đảng và Nhà nước dày công bồi dưỡng. -Theo amp.voh.com.vn- (Thanhuytphcm.vn) - Khi lãnh đạo dân tộc Việt Nam thực hiện các cuộc kháng chiến cứu nước, Đảng ta luôn nêu cao chủ trương phải tận dụng mọi hoàn cảnh thuận tiện, các tổ chức công khai để thu hút tất cả các thành phần xã hội, không phân biệt tôn giáo, đảng phái; tuyên truyền, vận động, thu hút đông đảo nhân sĩ, trí thức; công nhân, nông dân, sinh viên… vào cuộc đấu tranh yêu nước; phải làm thế nào tất cả mọi người, dù ở địa vị nào, trong trường hợp nào cũng có thể kháng chiến và ủng hộ kháng chiến bằng hình thức này hoặc hình thức khác. Chủ trương trên đã tập hợp được sức mạnh của toàn dân tộc, mang đến những thắng lợi to lớn trong cuộc chiến chống Pháp, Mỹ xâm lược. Một trong những lực lượng góp phần quan trọng vào sức mạnh tổng thể đó là học sinh, sinh viên ở miền Nam Từ trước năm 1945, ở miền Nam, nhiều thế hệ học sinh đã đứng lên chống Pháp và chính sách giáo dục của Pháp. Lực lượng này luôn nêu cao dũng khí tham gia biểu tình, bãi khóa, để tang cụ Phan Chu Trinh, đòi thả nhà cách mạng yêu nước Phan Bội Châu… Sau cuộc khởi nghĩa Nam kỳ 1940, dù gặp nhiều khó khăn do Pháp tăng cường khủng bố, truy quét, đàn áp phong trào yêu nước nhưng học sinh miền Nam vẫn hăng hái tham gia chống Pháp. Sự ra đời Câu lạc bộ Scôla Club của trường Pétrus Ký để cổ vũ, tập hợp học sinh, sinh viên yêu nước là minh chứng sinh động cho khí thế ấy lúc bấy giờ. Đặc biệt, cùng với phong trào sinh viên yêu nước ở Hà Nội, sự ủng hộ, cổ vũ của các tờ báo tiến bộ như Báo Thanh Niên đã tiếp thêm sức mạnh cho học sinh miền Nam tiếp tục xuống đường đấu tranh yêu nước mạnh mẽ hơn. Hàng triệu thanh niên, học sinh, sinh viên đứng vào hàng ngũ của các tổ chức cách mạng như Thanh niên Tiền phong, Thanh niên Cứu quốc, Việt Minh và tham gia cướp chính quyền trong Cách mạng tháng 8. Sau khi tái chiếm miền Nam Việt Nam năm 1946, Pháp mở lại trường học. Nhưng Pháp gặp phải sự đấu tranh mạnh mẽ của học sinh, sinh viên. Những năm 1946, 1947, phong trào “bãi học, bãi thi” phát triển rất mạnh trong giới học sinh, sinh viên miền Nam. Những cuộc thi bằng Trung học đệ nhất, Tú tài Pháp tại Sài Gòn rất ít thí sinh tham dự, dù Pháp đã hạ điều kiện dễ dàng, không cần là học sinh trường Pháp, không cần giấy chứng nhận đã học hết các lớp theo quy định cho mỗi văn bằng. Ở bậc đại học, vấn đề chuyển ngữ được chính quyền tay sai Sài Gòn hứa hẹn nhiều năm nhưng không thực hiện. Do đó, sinh viên, giáo giới liên tục đấu tranh mạnh mẽ, kéo dài đến tận năm 1954. Qua nhiều năm trưởng thành, học sinh, sinh viên đã trở thành một lực lượng chính trị mạnh mẽ do Đảng Cộng Sản Việt Nam lãnh đạo và được hậu thuẫn sâu, rộng trong mọi tầng lớp nhân dân. Đến giai đoạn 1949 - 1950, nhiều trường học đã thành lập được chi bộ, liên chi bộ Đảng. Đến năm 1954, chỉ riêng khối trường tư thục ở Sài Gòn - Gia Định đã có đến 11 chi bộ Đảng. Nhờ đó, phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên ở Sài Gòn - Gia Định được tổ chức bài bản, chính quy và có hệ thống hơn. Nhiều chủ trường tư thục tìm cách ủng hộ phong trào kháng chiến yêu nước như nhận cán bộ kháng chiến vào trường dạy, bảo vệ các giáo sư, giáo viên khi Pháp đến trường khủng bố, bắt bớ; giúp học sinh thay đổi hình thức tham gia phong trào yêu nước… Với lực lượng và tổ chức ngày càng mạnh mẽ, ngoài đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ, cải thiện đời sống giáo viên, đòi mở thêm trường, giảm học phí,… học sinh, sinh viên miền Nam còn tổ chức nhiều hoạt động nổi bật khác như: ngày 13/6/1949, nhân dịp “Quốc trưởng” Bảo Đại ghé thăm trường Pétrus Ký và nhân việc Pháp bắt giữ 5 học sinh trong ban lãnh đạo học sinh biểu tình chống khủng bố, chống chế độ thi cử bất công, học sinh trường Pétrus Ký đã tổ chức bãi khóa. Phong trào này nhanh chóng lan sang nhiều trường khác ở Sài Gòn - Gia Định. Nữ sinh Gia Long khiêng bàn ghế chặn các ngả ra vào, xé cờ ba que, xé các băng khẩu hiệu, rải truyền đơn để phản đối Bảo Đại. Cuộc bãi khóa kéo dài đến kỷ niệm ngày Nam kỳ khởi nghĩa 23/9/1949 ở hầu hết các trường tại Sài Gòn - Gia Định. Đến tháng 11/1949, đồng thời với nhiều cuộc bãi công, bãi thị của công nhân và tiểu thương, học sinh nhiều trường công và tư thục, đặc biệt là hai trường Marie Curie và Chasseloup tổ chức bãi khóa. Giám đốc Nha học chính Sài Gòn ra lệnh bắt 12 học sinh vì cho rằng “cuộc bãi khóa mang tính chất chính trị”. Đỉnh điểm là ngày 9/1/1950, hàng ngàn học sinh, sinh viên cùng thầy cô của các trường Pétrus Ký, Gia Long, Nguyễn Văn Khuê, Huỳnh Khương Ninh, Lê Bá Cang, trường Kỹ thuật Gia Định, trường Luật, khoa học,… tham gia bãi khóa. Đoàn người sau đó kéo lên dinh Thủ Hiến đấu tranh (nay là Bảo tàng TPHCM) đòi trả tự do cho học sinh bị giam cầm và hủy bỏ lệnh đóng cửa trường học. Nhân dân kéo đến tham gia cuộc biểu tình của học sinh ngày càng đông. Đến 3 giờ chiều cùng ngày, để chống lại cuộc đấu tranh của học sinh, sinh viên, giáo giới, phụ huynh, Pháp huy động 500 cảnh sát và binh lính tấn công đoàn biểu tình. Cuộc đàn áp diễn ra rất đẫm máu. Hơn 30 học sinh bị thương nặng, một số học sinh khác bị bắt. Học sinh Trần Văn Ơn bị trúng đạn và hi sinh dưới họng súng của lính Pháp. Cái chết của Trần Văn Ơn đã gây phẫn nộ lớn trong toàn vùng Sài Gòn - Gia Định. Ngày 12/1/1950, khoảng nửa triệu người với nhiều thành phần từ nhân sĩ, tri thức, nhà báo, tu sĩ, công nhân… đã tham gia đám tang học sinh Trần Văn Ơn. Dòng người hô vang khẩu hiệu: “Chết vì Tổ quốc, chết nhưng vẫn sống; Sống kiếp Việt gian, ô nhục muôn đời”. Người dân Sài Gòn - Gia Định đổ ra đứng hai bên đường nghiêm trang cúi đầu tiễn biệt học sinh Trần Văn Ơn đến nơi yên nghỉ cuối cùng. Có thể nói đây là, cuộc biểu tình thu hút đông đảo quần chúng nhất trong thời kỳ chống Pháp năm 1946 - 1954. Tiếp theo đó, dưới sự chỉ đạo của Ban Hoa vận, phong trào học sinh người Hoa phản đối nhà cầm quyền đóng cửa các lớp trung học Phúc Kiến. Ngày 15/2/1950, việc Pháp bắt và tra tấn đến chết học sinh người Hoa Trần Bội Cơ càng làm cộng đồng người Hoa thêm quyết tâm tham gia đấu tranh yêu nước mạnh mẽ hơn. Ngày 19/3/1950, thực hiện chủ trương của Thành ủy và lời kêu gọi của “Ủy ban Liên lạc các giới”, hàng ngàn học sinh, sinh viên, giáo giới tham gia bãi khóa, tổ chức mít tinh tại trường Tôn Thọ Tường (nay là trường Ten-lơ-man), rồi kéo đi biểu tình tuần hành. Từ sau năm 1950, dù gặp nhiều khó khăn, nhưng dưới sự lãnh đạo của Đảng, phong trào đấu tranh yêu nước của học sinh, sinh viên miền Nam tiếp tục được củng cố, phát triển không ngừng. Những phong trào này góp phần mở rộng mặt trận đấu tranh chống Pháp, tạo thêm những áp lực chính trị để buộc Pháp phải ký hiệp định Giơ-ne-vơ, kết thúc chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương. Ngày 9/1/1950, đánh dấu một trang sử hào hùng và là biểu tượng cho phong trào đấu tranh yêu nước của học sinh, sinh viên ở Việt Nam nói chung, miền Nam nói riêng. Sau này, để tưởng nhớ sự hi sinh của học sinh Trần Văn Ơn, cũng như nhằm phát huy truyền thống đấu tranh yêu nước trong học sinh, sinh viên, tại Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ V, diễn ra từ ngày 22-23/11/1993 ở Hà Nội, ngày 9/1 được chọn làm ngày Học sinh, sinh viên Việt Nam - ngày truyền thống của Hội Sinh viên Việt Nam.
[1] Bài viết được biên soạn từ 2 tài liệu: Nguyễn Hồ Phong Tin liên quan |
