Với những giá trị to lớn nêu trên, năm 1964, Đền Và được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. 85 cây lim cổ cùng bốn cổ thụ khác được công nhận là cây di sản. Hằng năm, vào tháng Giêng và tháng Chín, Đền Và tổ chức lễ hội đón tiếp du khách thập phương về dâng hương tỏ lòng tri ân Đức Thánh Tản. Nhưng định kỳ vào các năm: Tý, Ngọ, Mão, Dậu, nhân dân tám làng cùng thờ Đức Thánh Tản, giờ là bảy tổ dân phố ở các phường: Trung Hưng, Viên Sơn, Phú Thịnh (thị xã Sơn Tây) và thôn Duy Bình (huyện Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc) lại cùng nhau tổ chức lễ hội lớn. Tâm điểm của lễ hội là lễ rước long ngai bài vị Tam vị Đức Thánh Tản từ thị xã Sơn Tây qua sông Hồng sang đền Ngự Dội, nằm trên địa phận thôn Duy Bình để tế lễ, rồi quay trở lại Đền Và. Lễ hội Đền Và được tổ chức không chỉ tưởng nhớ đến những công ơn của Đức Thánh Tản đối với dân, với nước, mà còn thể hiện ước nguyện của người dân về sự yên bình, ấm no hạnh phúc, đồng thời kết nối nhân dân đôi bờ tả - hữu sông Hồng thành một khối. Với những giá trị văn hóa, lịch sử quý giá, năm 2016, lễ hội Đền Và đã vinh dự được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Những năm qua, lễ hội Đền Và luôn được chính quyền và nhân dân thị xã Sơn Tây phối hợp quản lý, tổ chức các hoạt động chu đáo, an toàn theo đúng các quy định, tạo được sự đồng thuận và ủng hộ của đông đảo nhân dân. Cụ thể như: tiếp nhận, quản lý, sử dụng nguồn công đức đúng mục đích, hiệu quả, hướng dẫn du khách hành lễ, sắp xếp các quầy hàng, dịch vụ ngăn nắp, phí viết sớ, phí trông giữ xe được niêm yết rõ ràng... Công tác bảo đảm vệ sinh môi trường, an ninh trật tự, an toàn về phòng, chống cháy nổ, chống trộm cắp cổ vật trong di tích luôn thực hiện tốt. Tuy nhiên, để di tích và lễ hội xứng đáng với các giá trị văn hóa lịch sử, tín ngưỡng, để lại ấn tượng đẹp về con người và mảnh đất có bề dày văn hóa, xứ Đoài cần thực hiện một số giải pháp như: bảo tồn, quản lý hướng dẫn thuyết minh, bày bán giới thiệu các mặt hàng sản phẩm lưu niệm cần được cải tiến để thực hiện tốt hơn. Công tác quảng bá cũng cần được xúc tiến mạnh hơn để tuyên truyền cho du khách. Chính quyền địa phương cần phối hợp ngành văn hóa, Hội Sử học tổ chức một số cuộc hội thảo chuyên đề nhằm tiếp thu các ý kiến đóng góp của các nhà khoa học cho công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích có hiệu quả. Vào các dịp cuối tuần hay khi có lễ hội, cần tổ chức một số trò chơi dân gian truyền thống như: đấu cờ người, kéo co, thi nấu cơm, đập niêu, bắt trạch, bắn nỏ... nhằm thu hút nhân dân và khách du lịch tham gia. Đáng chú ý là cần triển khai hiệu quả quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di tích Đền Và đã được phê duyệt gắn với bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể lễ hội, để lễ hội Đền Và ngày một thu hút đông đảo du khách đến thăm và trẩy hội, xứng đáng là một trong những điểm nhấn về du lịch của vùng văn hóa xứ Đoài. Đền nằm trên một quả đồi thấp, bao quanh là hàng trăm cây lim và các cây cổ thụ, bốn mùa xanh tươi; được xây dựng theo kiểu “nội công ngoại quốc”, mang đậm bản sắc kiến trúc phương Đông, chung quanh là tường đá ong rêu phong. Trong đền hiện còn lưu giữ nhiều di vật, đồ thờ quý như: Khám thờ cao 3m có bài vị Đức Quốc Mẫu, ngai Tam vị gồm Đức Thánh và hai người em, bốn pho tượng tứ trấn, 18 đạo sắc phong, 47 đôi câu đối, 18 bức hoành phi, hai tấm bia đá... Các hạng mục trong đền được xây dựng tu bổ qua các thời kỳ khác nhau, nhưng vẫn giữ được nét cổ kính. Xứ Đoài có hơn 200 điểm di tích thờ Đức Thánh gắn với các lễ hội đặc sắc. Trong đó lễ hội Đền Và ở thị xã Sơn Tây là lễ hội lớn nhất trong vùng, thu hút đông đảo nhân dân và du khách tham gia. Mỗi năm lễ hội Đền Và được tổ chức hai lần, gồm lễ tháng Giêng, từ ngày 14 đến 17 tháng Giêng và lễ hội Đả ngư vào ngày 15/9 (âm lịch). Trong đó, lễ hội tháng Giêng được tổ chức long trọng. Theo thông lệ, cứ ba năm một lần, vào các năm Tý-Ngọ-Mão-Dậu, thì chính quyền và nhân dân lại tổ chức lễ chính. Tâm điểm của lễ hội Đền Và là lễ rước long ngai, bài vị của Tam vị từ Đền Và qua các phố của thị xã Sơn Tây và đưa qua sông Hồng sang Đền Ngự Dội (huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc) để tế lễ. Quá trình đoàn rước kiệu từ sân đền qua các khu phố của thị xã Sơn Tây, các nhà và các đình nằm trên tuyến đường kiệu đi qua, đều sắp sửa mâm lễ để nghênh kiệu; trẻ nhỏ, người lớn tranh thủ chui qua kiệu để lấy phước, cầu may. Tại các ngã ba, ngã tư đường phố, đoàn rước tiến hành nghi lễ quay kiệu. Với những giá trị văn hóa lịch sử quý báu, di tích Đông Cung (Đền Và) đã được xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa Quốc gia vào năm 1964. Lễ hội ở Đền Và cũng được xếp hạng là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia vào năm 2016. Sau gần hai năm đóng cửa để phòng, chống dịch Covid-19, di tích Đền Và đã mở cửa trở lại, phục vụ nhu cầu tham quan của du khách. Thị xã Sơn Tây đã xây dựng kế hoạch và thành lập Ban tổ chức lễ hội Đền Và Xuân Quý Mão 2023 để tổ chức lễ hội, bảo đảm an toàn về mọi mặt, khơi dậy niềm tự hào về truyền thống văn hiến của quê hương, tích cực tuyên truyền sâu rộng đến cộng đồng dân cư chung tay quản lý, bảo tồn và phát huy tốt các giá trị di sản văn hóa quý báu mà các bậc tiền nhân đã để lại. Tuy nhiên, để công tác phát huy giá trị di tích trong giai đoạn tới đạt kết quả tốt hơn nữa, cần một số giải pháp phải thực hiện đồng bộ như: Công tác xúc tiến, quảng bá về các giá trị của di tích; xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý, hướng dẫn di tích hoạt động chuyên nghiệp hiệu quả hơn, đa dạng hóa các sản phẩm du lịch đặc trưng; tổ chức các cuộc hội thảo, tọa đàm để thu nhập và tiếp nhận các thông tin hữu ích liên quan đến tín ngưỡng thờ Đức Thánh cũng như các sự kiện liên quan; tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, trò chơi dân gian trong lễ hội mang yếu tố truyền thống, ý nghĩa thu hút được đông đảo nhân dân tham gia, quản lý, sử dụng đúng mục đích, hiệu quả nguồn công đức. |
