Tam cung lục viện là gì

Tam Cung Lục Viện Triều Nguyễn

L� Nh�n Phan Thứ Lang

ảnh minh họa

Nước ta, k�̉ từ tri�̀u Nguy�̃n Gia Long các vua vì theo phong tục của Trung Hoa n�n vua nào cũng có m�̣t bà vợ chính thức được gọi là Nh�́t giai phi, chỉ khi ch�́t mới được t�n là Hoàng h�̣u, ngoài ra còn chọn nhi�̀u Phi t�̀n, Cung nữ tuy�̉n vào cung đ�̉ làm vợ thứ. Nhưng k�̉ từ Gia Long l�n ng�i Hoàng đ�́ thì chức Hoàng h�̣u bị bãi bỏ vì nhà vua sợ các bà hoàng l�̣ng quy�̀n chi�́m đoạt ng�i vua. Vì v�̣y, Gia Long đã đặt ra �Tứ b�́t l�̣p�, theo thứ tự như sau:

-B�́t l�̣p Hoàng h�̣u ( Kh�ng l�̣p Hoàng h�̣u ).

-B�́t l�̣p Đ�ng cung ( Kh�ng l�̣p Thái tử ).

-B�́t l�̣p T�̉ tướng ( Kh�ng đặt chức T�̉ tướng ).

-B�́t l�̣p Trạng nguy�n ( Kh�ng l�́y ai đ�̣u Trạng nguy�n ).

Sau đó chia ra làm �Cửu giai� và theo thứ tự các bà vợ từ đ�̀u đ�́n cu�́i như sau:

-Nh�́t giai phi.

-Nhị giai phi.

-Tam giai t�n.

-Tứ giai t�n.

-Ngũ giai Ti�̣p dư.

-Th�́t giai Thục nh�n.

-Bát giai Mỹ nh�n.

-Cửu giai Tài nh�n.

�
Vi�̣c sắp x�́p tr�n cũng như các c�́p b�̣c quan lại được chia ra thứ tự g�̀m �Cửu ph�̉m�. Như v�̣y bà nào đứng đ�̀u trong �Cửu giai� thì được gọi là Hoàng Quý phi. L�̣ này được duy trì tới 12 đời vua tri�̀u Nguy�̃n, và tới Bảo Đại là vị vua thứ 13 mới cho l�̣p lại chức Hoàng h�̣u.

Cũng vì sợ Phi t�̀n, Cung nữ trong Hoàng cung quá đ�ng n�n nhà vua đã cho l�̣nh x�y c�́t �Tam cung� và �Lục vi�̣n� cho m�̃i bà ở m�̣t phòng ri�ng mới đủ ch�̃.

Ở Tam cung lại chia ra làm 3 cung:

Cung Di�n Thọ: là nơi dành cho các bà Hoàng Thái h�̣u, Thái Thái h�̣u là các bà vợ của các vua đã băng hà ( tạ th�́ ), và có các vi�n Thái giám ở đó nữa.

Cung Trường Sanh: dành cho các bà vợ vua đang tại ng�i, như các bà L�̣ Thi�n, vợ của vua Tự Đức, và bà Từ Minh, vợ của vua Dục Đức cũng đã từng ở nơi này.

Cung Kh�n Thái: được thi�́t l�̣p ở g�̀n đi�̣n C�̀n Thánh ch�̃ vua ở. Cung này dành ri�ng cho các bà Hoàng Quý phi. Trong cung này có m�̣t đi�̣n t�n là Cao Minh Trung Chính, đi�̣n này l�̣p vào năm Gia Long thứ ba. Ở phía đ�ng của đi�̣n Cao Minh Trung Chính có m�̣t nhà hát đ�̉ n�̣i cung hát ri�ng cho vua xem và gọi là Vi�̣n Tịnh quan.

Còn Lục vi�̣n g�̀m có 6 vi�̣n là:

Vi�̣n Thu�̣n Huy: nằm ở giữa đi�̣n C�̀n Thánh và đi�̣n Cao Minh Trung Chính. Ở phía t�y vi�̣n Thu�̣n Huy lại có:

Vi�̣n Đoan Thu�̣n.

Vi�̣n Đoan Hòa.

Vi�̣n Đoan Huy.

Vi�̣n Đoan Trường.

Vi�̣n Đoan Trang.

Ngoài Cung Di�n Thọ ra, những cung và vi�̣n k�̉ tr�n là ch�̃ dành cho các cung phi, mỹ nữ vợ của những vua đang trị vì, và đ�̀u nằm ở cả trong Tử C�́m thành. Nơi này ngoài vua ra, chỉ có các Thái giám được lui tới th�i, các đàn �ng khác kh�ng được phép bén mảng tới nơi này.

Những Phi t�̀n, Cung nữ đ�̀u được tuy�̉n chọn trong những gia đình các c� con gái của các quan Đại th�̀n, ngoài ra cũng có khi chọn trong hàng con thường d�n nhưng phải có sắc đẹp đặc bi�̣t và nh�́t là phải có đức hạnh đoan trang.

Lúc mới được tuy�̉n vào cung, các c� gái này được đứa đ�́n ở Đoan Trang vi�̣n đ�̉ học t�̣p cách ăn mặc, đi đứng và các nghi l�̃ trong cung. M�̣t khi đã được ti�́n vào cung, những Phi t�̀n, Cung nữ này kh�ng được phép gặp mặt b�́t cư ai b�n ngoài nữa k�̉ cả cha mẹ anh chị em. Cũng có trường hợp đặc bi�̣t hi�́m lắm nhà vua mới cho phép cha mẹ vào N�̣i cung đ�̉ thăm con, nhưng chỉ được nói chuy�̣n với con qua m�̣t bức màn sáo che kh�ng th�́y mặt con. Người nào có con được ti�́n vào cung là coi như m�́t con vì ít khi nào được gặp lại mặt con nữa.

Trong �Tam cung Lục vi�̣n� có các thị nữ ( hay nữ tỳ cũng v�̣y ) đ�̉ h�̀u hạ các Phi t�̀n. Còn nhi�̣m vụ của các Thái giám là tr�ng nom và săn sóc cho các Phi t�̀n. Vì Thái giám có nhi�̣m vụ ki�̉m tra các hành đ�̣ng của Phi t�̀n và m�̃i l�̀n vưa ngự đ�́n �ngự d�m� với các bà nào thì vi�n Thái giám phải ghi chép giờ, ngày tháng cho đúng xem bà nào có thai trước, đẻ con trai hay con gái.

Những vi�n Thái giám cũng được chia ra làm hai loại. M�̣t loại là �Giám sanh�, tức trời sanh ra ngay khi lọt lòng đã phi nam phi nữ, nghĩa là kh�ng có h�̣ �sinh dục nam� hay �sinh dục nữ�. Và loại thứ hai là �Giám lặt� là bị thi�́n m�́t �của quý�.

�
Theo cụ Hoàng Trọng Thược cho bi�́t thì xưa tại làng nào có �Giám sinh� ra đời thì cha mẹ phải đi trình làng đ�̉ các cơ quan hữu trách trình l�n B�̣ và B�̣ sẽ cho nu�i n�́ng và dạy d�̃ đứa trẻ theo nghi l�̃ trong cung đ�̉ khi lớn l�n thì đưa vào N�̣i cung làm Thái giám. Những đứa trẻ này người ta thường gọi là �ng �B�̣�.

�
Th�ng l�̣, thời xưa làng, xã nào sinh sản được �ng �B�̣�, lớn l�n được tuy�̉n vào cung sẽ được nhà vua ký sắc cho mi�̃n thu�́ ba năm.

Còn các Phi t�̀n, Cung nữ thì sao? Ở trong cung có hàng chục, có khi hàng trăm c� đ�̉ h�̀u hạ chăn g�́i cho vua. Nhưng sức người có hạn, làm sao vua ban �n sủng h�́t được, bởi v�̣y có nhi�̀u c� từ khi được �ti�́n� vào cung, cho tới khi vua băng hà v�̃n chưa m�̣t l�̀n được vua l�m hạnh, và k�́t quả c� này v�̃n còn trinh.

Cũng theo cụ Hoàng Trọng Thược, thì m�̃i khi vua giá l�m đ�́n Tam cung Lục vi�̣n đ�̉ �ngự d�m� thì thường dừng xe do m�̣t con d� đực kéo, h�̃ d� dừng ở của phòng nào thì vua �ngự d�m� ở phòng đó. Bởi v�̣y, các Phi t�̀n, Cung nữ thường hay nhờ các chị thị nữ mua các thứ cỏ non hay lá d�u, lá s�́u đ�u... r�̀i đem rắc ở trước của phòng khi vua ng�̀i tr�n xe d� giá l�m, d� th�́y cỏ non, lá s�u, lá s�̀u đ�u... thì dừng lại ăn. Cho n�n trong tác ph�̉m �Cung oán ng�m khúc� của tác giả �n Như H�̀u đã có c�u :

�
�Phải duy�n hương lửa cùng nhau,

Xe d� lọ rắc lá d�u mới vào.�

V�̣y vua Gia Long có bao nhi�u vợ? Và bao nhi�u con?
Theo chính sử vi�́t, vua Gia Long có 3 bà vợ được gọi là đ�̣ nh�́t phi, đ�̣ nhị phi, đ�̣ tam phi. Ngoài 3 bà phi này còn có 6 bà phi nữa nhưng kh�ng th�́y tư li�̣u nào nhắc đ�́n.

Ba bà phi chính thức được x�́p thứ tự như sau:

Bà Qu�́ phi ( Đ�̣ nh�́t phi ) t�n là T�́ng Thị Lan, tức Thừa Thi�n Cao Hoàng h�̣u, con �ng Chưởng dinh T�́ng Phước Khu�ng, người huy�̣n T�ng Sơn, Thanh Hóa - đã vào Nam theo Chúa Nguy�̃n Phúc Chu đ�̉ ch�́ng nhà T�y Sơn. Bà họ T�́ng, sinh được ba người con là Nguy�̃n Phúc Cảnh ( tức Hoàng tử Cảnh ), người thứ nhì là Nguy�̃n Phúc Hy, tạ th�́ 1801, người thứ ba là Nguy�̃n Phúc Tu�́n, đã tạ th�́ trước Cảnh và Hy. Chỉ có Nguy�̃n Phúc Cảnh được gọi là Hoàng tử. Năm 4 tu�̉i Cảnh được Gia Long cho theo Giám mục Bá Đa L�̣c sang Pháp đ�̉ c�̀u vi�̣n nước Pháp giúp khí giới và qu�n đ�̣i đánh nhà T�y Sơn. Theo m�̣t s�́ tư li�̣u thì Hoàng tử Cảnh và hai em trai đã được Giám mục Bá Đa L�̣c khuy�n rửa t�̣i theo đạo C�ng giáo, Hoàng tử Cảnh ở Pháp m�̣t năm r�̀i trở v�̀.

Hoàng tử Cảnh có vợ là T�́ng Thị Quy�n, sanh được hai con trai. Người thứ nh�́t là Nguy�̃n Phúc Mỹ Đường, cũng có t�n là Đán - Hoàng T�n Đán được phong tước Ứng hòa c�ng. Người con thứ hai, là Nguy�̃n Phúc Mỹ Thụy ( còn có t�n là Mỹ Hòa ) hay Kính, được phong tước Thái Định c�ng. Năm 1824, kh�ng bi�́t phạm t�̣i gì, Mỹ Đường bị l�̣t h�́t tước, phải n�̣p �́n thư, r�̀i bị giáng xu�́ng làm thứ d�n. Mỹ Đường có m�̣t người con là Nguy�̃n Phúc L� Chung, sau được vua Tự Đức phong Cảnh Hòa Qu�̣n c�ng.

�
Sau này người ta đọc được bài phi�n h�̣ thi : Mỹ-Du�̣-Tăng-Cường-Tráng, Li�n-Huy-Phát-B�i-Hương... Những con cháu của Hoàng tử Cảnh sau này, năm đời còn lại là �ng Nguy�̃n Phúc H�̀ng D�n ( 1882 - 1951 ), là cháu năm đời của Hoàng tử Cảnh. Đã mang tước Kỳ ngoại h�̀u Cường Đ�̉.

�ng Cường Đ�̉ tr�́n sang Nh�̣t Bản l�̣p Vi�̣t Nam Quang Phục H�̣i do �ng làm H�̣i chủ đ�̉ ch�́ng Pháp cai trị Vi�̣t Nam. Con của Cường Đ�̉ là �ng Tráng Li�̣t, và cháu là Li�n Bảo. Như v�̣y, cháu, chắt dòng Hoàng tử Cảnh hi�̣n nay hãy còn rải rác khắp nơi.

�
Bà Minh phi ( Đ�̣ nhị phi ) họ Tr�̀n Thị Đang, tức Thu�̣n Thi�n Cao Hoàng h�̣u, là mẹ của vua Minh Mạng. Bà họ Tr�̀n là con gái của �ng Tham tri B�̣ L�̃ Tr�̀n Hưng Đạt, qu� ở Vạn Xá ( Thừa Thi�n ). Nguy�n bà họ Tr�̀n trước là người h�̀u của mẹ vua Gia Long, r�̀i cùng ra Quảng Trị �̉n náu ở làng An Đ�, g�̀n cửa Tùng. Đ�́n khi vào Nam đã được tuy�̉n làm vợ Nguy�̃n Ánh ( Gia Long ), khi mới 13 tu�̉i.

Đức Phi ( Đ�̣ tam phi ), gọi là Đức phi hay Th�̀n phi cũng v�̣y. Bà L� Thị Ngọc Bình là con út của vua L� Hi�̉n T�ng. Khi nhà T�y Sơn th�́t bại, vua Quang Trung tại th�́ đ�̉ lại bà Ngọc H�n C�ng chúa ở lại kinh thành với người em gái là Ngọc Bình ( vợ vua Quang Toản - tức Cảnh Thịnh, con của Nguy�̃n Hu�̣ ). Theo ngoại sử, lúc đó Gia Long có gạ g�̃m và ép duy�n bắt Ngọc H�n phải l�́y �ng. Nhưng đã bị Ngọc H�n cự tuy�̣t. Còn Ngọc Bình thì lúc đ�̀u cũng kh�ng bằng lòng, nhưng sau cũng xu�i lòng và ch�́p nh�̣n l�́y Gia Long làm thứ phi. Bà Ngọc Bình đã sinh được hai người con trai với Gia Long t�n là Quảng Oai c�ng, và Thường Tín Qu�̣n c�ng. Cũng vì sự trớ tr�u tr�n mà d�n gian sau này ở Hu�́ đã có c�u nói:

�S�́ đ�u có s�́ lạ làng,

Con vua mà l�́y hai ch�̀ng làm vua.�

�
Đ�́n đ�y, chúng ta cũng n�n bi�́t trong 9 đời chúa, và 13 đời vua Nguy�̃n, có vị chào đời ở đ�́t Nam b�̣ xưa, có vị l�u ngày ở đ�́t Nam b�̣ và tạ th�́ tại đ�y.

�
Vị Hoàng tử đ�̀u ti�n là Nguy�̃n Phúc Đảm ( Đởm ) tức vua Minh Mạng sinh năm 1791 tại làng T�n L�̣c, tỉnh Gia Định, xứ nam b�̣.

Còn �ng vua s�́ng l�u ngày nh�́t ở Nam b�̣ là Nguy�̃n Phúc Ánh tức vua Gia Long, k�̉ từ năm 1775 đ�́n đ�̀u th�́ kỉ XIX mới trở v�̀ Hu�́, tức là 25 năm s�́ng ở Nam b�̣ và x� dịch nhi�̀u tỉnh, �ng còn lặn l�̣i sang Xi�m đ�̉ c�̀u vi�̣n. Nguy�̃n Ánh cũng là �ng vua xu�́t ngoại đ�̀u ti�n.

Chúa Định Vương Nguy�̃n Phúc Thu�̀n ( 1765 - 1777 ), là vị Chúa thứ chín, đã bị qu�n T�y Sơn bắt được ở tỉnh Long Xuy�n và đem v�̀ Sài Gòn hạ sát vào năm 1777.

L� Nh�n Phan Thứ Lang

(tr�ch NPHH cuối c�ng Triều Nguyễn)

đề b�i tạm của VC