Khả năng phân tích lập luận, đánh giá bằng chứng và phân biệt giữa thực tế và quan điểm là một kỹ năng có giá trị. Do đó, tư duy phản biện là một kỹ năng được săn đón, có thể mang lại lợi ích cho bạn trong công việc và trong cuộc sống cá nhân. Nhưng tư duy phản biện là gì? Tầm quan trọng của tư duy phản biện trong giao tiếp là gì? Show
Hãy cùng SkillHub khám phá một số khái niệm chính đằng sau tư duy phản biện, xem xét một số ví dụ và phác thảo cách bạn có thể cải thiện kỹ năng của chính mình trong lĩnh vực này. SkillHub cũng sẽ nêu bật một số khóa học và tài nguyên hữu ích có thể giúp bạn cải thiện kỹ năng của bản thân. Tư duy phản biện là gì? Hoặc hiểu theo một cách hàn lâm hơn, tư duy phản biện được nhận định ý nghĩa như sau: “Tư duy phản biện tốt bao gồm việc nhận ra những lập luận tốt ngay cả khi chúng ta không đồng ý với chúng và những lập luận kém ngay cả khi những lập luận này ủng hộ quan điểm của chúng ta.” Các kỹ năng hình thành nên tư duy phản biện bao gồm:
Như bạn có thể thấy, các đặc điểm của tư duy phản biện có rất nhiều và nó là một kỹ năng được tạo thành từ nhiều kỹ năng khác. Tại sao tư duy phản biện lại quan trọng?Vì vậy, về bản chất, tư duy phản biện là suy nghĩ theo những cách nhất định để đưa ra những đánh giá sáng suốt. Nhưng tại sao đây là một kỹ năng có giá trị như vậy? Trong một thế giới mà chúng ta được cung cấp nguồn thông tin và quyết định gần như liên tục, khả năng suy nghĩ thấu đáo có thể giúp chúng ta đưa ra những lựa chọn đúng đắn và hiểu được thế giới xung quanh. Có thể nói, việc đánh giá những lập luận mà chúng ta đưa ra trước khi quyết định điều gì luôn cần tư duy logic và phản biện một cách chặt chẽ. Chúng ta liên tục rơi vào những vòng xoáy quyết đoán, chẳng hạn như mua một sản phẩm, ủng hộ một mục tiêu, chấp nhận một công việc hoặc phán xét ai đó vô tội hay có tội, v.v. Tư duy phản biện giúp chúng ta lựa chọn có nên tin những điều này hay không. Cho dù bạn đang đi làm hay đang học, tư duy phản biện là một kỹ năng mềm đáng sở hữu. Lợi ích của tư duy phản biện là nó có thể giúp bạn
Hơn nữa, tư duy phản biện và giải quyết vấn đề thường song hành với nhau. Các nhà tuyển dụng luôn tìm kiếm những người sở hữu cả hai kỹ năng này. Xem thêm: 5 mô hình giúp bạn giải quyết vấn đề một cách logic Làm thế nào để rèn luyện tư duy phản biện?Nếu bạn muốn thử và tránh một số trở ngại phổ biến đối với tư duy phản biện, có một số phương pháp bạn có thể sử dụng để phát triển kỹ năng tư duy phản biện. Dưới đây là một số bước bạn có thể thực hiện để phân tích lập luận, đánh giá bằng chứng và phân biệt giữa thực tế và ý kiến.
Cách cải thiện tư duy phản biệnCác bước trên có vẻ đơn giản, nhưng với những trở ngại và cảm xúc khác nhau liên quan đến việc ra quyết định, đôi khi thật khó để lý trí chiến thắng cảm xúc. Vậy làm thế nào bạn có thể cải thiện kỹ năng tư duy phản biện của mình? Có một số cách để bạn có thể đạt được những lợi ích của tư duy phản biện, bao gồm: Loại bỏ thông tin kém hữu ích và không đáng tin cậyCó thể khó đưa ra quyết định hiệu quả hoặc đưa ra kết luận sáng suốt khi bạn bị bao quanh bởi thông tin không chính xác. Sử dụng con mắt phê bình và sự hoài nghi của mình, bạn có thể bắt đầu giảm bớt những lập luận tồi tệ và những tuyên bố thiên vị. Sử dụng các nguồn đáng tin cậyKhi bạn đang nghiên cứu một chủ đề để đưa ra quyết định sáng suốt, hãy luôn chú ý đến nguồn. Xem xét thông tin dựa trên bằng chứng từ các cửa hàng đáng tin cậy và cẩn thận về cách các số liệu thống kê được trình bày cho bạn. Hãy thử và khám phá những tuyên bố ở cấp độ bề mặt của các nghiên cứu để tìm hiểu xem chúng thực sự đang nói gì với bạn và liệu có đủ cỡ mẫu để đưa ra kết luận hay không. Lắng nghe tích cựcLắng nghe tích cực là một kỹ thuật đảm bảo người nghe tập trung, hiểu, phản hồi và ghi nhớ những gì đang được nói. Nó cũng là về quan sát hành vi và ngôn ngữ cơ thể. Kiểu lắng nghe tích cực này có thể giúp bạn hiểu đầy đủ những gì đang được nói và lý do tại sao cũng như ưu và nhược điểm của lập luận. Sử dụng sự đồng cảmĐặt mình vào vị trí của người khác cho phép bạn hiểu được quan điểm, động cơ và nguyện vọng của họ. Khi làm như vậy, bạn có thể hiểu rõ hơn lý do tại sao họ giữ một niềm tin cụ thể hoặc suy nghĩ theo một cách nhất định. Vì vậy, tư duy phản biện là một kỹ năng quý giá có thể giúp chúng ta đưa ra quyết định và phán đoán tốt hơn. Tuy nhiên, tất cả chúng ta đều phải vượt qua một số trở ngại về tư duy để có thể tư duy phản biện và sáng tạo. Rất may, có rất nhiều cách mà chúng ta có thể làm như vậy, như được nêu trong bài đăng này. Nếu bạn muốn tìm hiểu thêm về tư duy phản biện hay các kỹ năng mềm khác, Ngân hàng khóa học SkillHub là một nơi tuyệt vời để bắt đầu. Bạn sẽ tìm hiểu thêm về cách suy nghĩ chín chắn hơn cũng như xây dựng và đánh giá các lập luận. Mục lục bài viết
1. Tư duy phản biệnlà gì ?Tư duy phản biện được miêu tả là “những suy nghĩ mang tính chất phản ánh có lý lẽ về việc tin vào điều gì hoặc làm điều gì”. Nó cũng được miêu tả là "tư duy về tư duy”. Trong phạm vi bộ khung khái niệm triết học của lý thuyết phản biện xã hội, tư duy phản biện thường được hiểu là sự gắn bó với thực tiễn xã hội và chính trị trong việc tham gia dân chủ, là ước muốn hình dung ra hay mở ra những quan điểm khác mà ta có thể lựa chọn; là ước muốn kết hợp những quan điểm mới hay những quan điểm cũ đã biến cải vào cách tư duy và hành động của chúng ta, cũng như ước muốn thúc đẩy khả năng phản biện nơi người khác. Tư duy phản biệnlà một quá trìnhtư duynhằm chất vấn các giả định hay giả thiết. Đó là cách để khẳng định rằng một nhận định nào đó là đúng hay sai, đôi khi đúng, hay có phần đúng. Nguồn gốc của khái niệm tư duy phản biện có thể tìm thấy trong tư tưởng của phương Tây đối với phương pháp tư duy theo lối Socrat của người Hy lạp cổ, còn ở phương Đông, là trong kinh Vệ đà của nhà Phật. Tư duy phản biện là thành tố quan trọng của mọi nghề nghiệp chuyên môn. Nó là một phần của quá trình giáo dục và ngày càng có tầm quan trọng đáng kể đối với sự tiến bộ của sinh viên thông qua đào tạo bậc đại học, tuy các nhà giáo dục vẫn còn tranh luận về ý nghĩa chính xác và tầm cỡ của vấn đề này. 2. Lịch sử hình thànhBộ khung triết học của tư duy phản biện có cội nguồn từ triết lý phân tích và chủ nghĩa kiến tạo thực dụng từ 2500 năm trước, như trong kinh Phật, chủ yếu là kinh Vệ đà và A-tì-đạt-ma; cũng như trong truyền thống Socrat của Hy Lạp, là những chất vấn nhằm tìm kiếm sự thật, được dùng để xác định xem những kiến thức dựa trên thẩm quyền liệu có thể được đánh giá lại một cách có lý lẽ với sự rõ ràng và nhất quán về logic hay không. Một ý nghĩa của thuật ngữ “phản biện” (critical)có nghĩa là “cốt yếu” (crucial)hay “liên quan tới những tiêu chí cốt lõi”(related to core criteria)có nguồn gốc từ thuật ngữ “tiêu chí” (kriterion)của người Hy lạp cổ, vốn có nghĩa như “tiêu chuẩn” (standards); một ý nghĩa thứ hai có nguồn gốc từkriticos, có nghĩa “những nhận định sâu sắc, sáng suốt”(discerning judgment).. Tư duy phản biện trong bộ khung triết học này đã được triết gia ĐứcJürgen Habermasđưa vào áp dụng trong thập kỷ 1970. 3. Ý nghĩa của tư duy phản biệnTư duy phản biện làm rõ mục tiêu, khảo sát các giả định, nhận định về những giá trị tiềm ẩn bên trong, đánh giá các minh chứng, hoàn thành các hành động, và đánh giá các kết luận. "Phản biện" như được dùng trong cụm từ "Tư duy phản biện" bao hàm tầm quan trọng hay tính chất trọng tâm của tư duy đối với một vấn đề, một câu hỏi, hay một mối quan ngại nào đó. "Phản biện" hay “phê phán” trong văn cảnh này không có ý nghĩa “phản đối” hay “tiêu cực”. Có vô số cách dùng hữu ích và tích cực của Tư duy phản biện, chẳng hạn như lập thức một giải pháp khả thi cho một vấn đề cá nhân phức tạp; cân nhắc, thảo luận kỹ với tư cách một nhóm người về những hành động nên tiến hành; hay phân tích những giả định và chất lượng của những phương pháp dùng để đạt tới mức độ tin cậy hợp lý về một giả thuyết cho trước nào đó …. Tư duy phản biện nảy sinh khi chúng ta nhận định, đánh giá, quyết định, hay giải quyết một vấn đề; nói chung, khi chúng ta phải suy tính xem mình phải làm gì hay tin vào điều gì, và làm điều đó một cách có lý lẽ và có suy nghĩ dựa trên thực tế. Đọc, viết, nói và nghe đều có thể diễn ra một cách có tinh thần phê phán hoặc không. Tư duy phản biện là điều cốt lõi để trở thành một người đọc có trình độ hay một người viết thực sự có đẳng cấp. Trong mọi thuật ngữ chung nhất, tư duy phản biện được diễn tả là “ một cách để đưa ra mọi vấn đề của cuộc sống” 4. Kỹ năng trong tư duy phản biệnCác kỹ năng cốt lõi của Tư duy phản biện là quan sát, diễn giải, phân tích, suy luận, đánh giá, giải thích, và tri nhận tổng hợp. Có một mức độ đồng thuận đáng kể trong các chuyên gia về việc cho rằng một cá nhân hay một nhóm người có gắn bó với một tư duy phản biện mạnh mẽ thì sẽ hết sức chú trọng tới: - Minh chứng qua quan sát - Bối cảnh - Những tiêu chí quan yếu và thiết thực để có một nhận định đúng - Những phương pháp có thể áp dụng được hay kỹ thuật xây dựng nhận định - Những cơ cấu lý thuyết có thể áp dụng được để hiểu những vấn đề và câu hỏi trong tầm tay Ngoài việc sở hữu kỹ năng tư duy phản biện mạnh mẽ, người ta phải được chuẩn bị để sẵn sàng gắn việc giải quyết những vấn đề ấy với việc sử dụng những kỹ năng này. Tư duy phản biện vận dụng không chỉ tri thức về logic mà còn những tiêu chí trí tuệ khác như sự rõ ràng, đáng tin cậy, sự xác đáng, sự sâu sắc, tính thiết thực, chiều sâu và tầm rộng, cũng như sự quan yếu và tính công bằng. 5. Quy trình thực hành tư duy phản biệnTư duy phản biện đòi hỏi những khả năng: - Nhận ra vấn đề, tìm ra được những phương tiện khả thi để đáp ứng cho việc giải quyết những vấn đề đó - Hiểu tầm quan trọng của ưu tiên hóa và trật tự ưu tiên trong việc giải quyết vấn đề - Thu thập những thông tin thiết yếu và sắp xếp theo một trật tự nhất định - Nhận ra những giả định và giá trị không được nêu rõ - Lĩnh hội thấu đáo và dùng ngôn ngữ một cách rõ ràng, chính xác, sáng suốt - Diễn giải các dữ liệu nhằm đánh giá các minh chứng và luận điểm - Nhận thức được sự tồn tại (hay không tồn tại) của những mối quan hệ logic giữa các ý kiến, nhận định - Rút ra những kết luận và khái quát hóa được đảm bảo - Đưa những kết luận và khái quát hóa ấy ra kiểm nghiệm - Xây dựng lại mô hình niềm tin của mình trên cơ sở những trải nghiệm rộng hơn - Đưa ra những nhận định, đánh giá xác đáng về những điều cụ thể trong đời sống hàng ngày Tóm lại: "Tư duy phản biện là một nỗ lực nhất quán nhằm xem xét bất cứ niềm tin nào hay bất cứ hình thức tri thức nào dưới ánh sáng của các minh chứng hỗ trợ cho nó và những kết luận xa hơn mà nó nhắm tới." 6. Những nguyên tắc và phương pháp trong tư duy phản biệnThứ nhất: Ước muốn tự phê phán Tư duy phản biện vừa là ý muốn vừa là khả năng có thể tự đánh giá những suy nghĩ của chính mình. Tư duy có thể bị phê phán vì người ta không có đủ những thông tin thiết yếu – thực ra thì những thông tin quan trọng có thể còn chưa được khám phá, hay thậm chí chưa thể biết được– hoặc là vì người ta đã suy luận không hợp lý, dùng những khái niệm không phù hợp, hay thất bại vì không lưu ý tới những ý nghĩa quan trọng bên trong. Tư duy người ta có thể không rõ ràng, thiếu chính xác, không sâu sắc, không thiết thực, chật hẹp, nông cạn, phi logic, hay tầm thường, do ngờ nghệch hay do không biết ứng dụng những kỹ năng tư duy đã học một cách phù hợp …. Thứ hai: Những suy nghĩ có cân nhắc Trong khi dùng tư duy phản biện để giải quyết vấn đề và tìm ra những quyết định một cách có cân nhắc, người ta coi các minh chứng (cũng như những chứng cớ điều tra), bối cảnh của nhận định, những tiêu chí thiết yếu để tạo ra một nhận định đúng, những phương pháp hay kỹ thuật có thể áp dụng được để xây dựng các luận điểm, và những cấu trúc lý thuyết có thể ứng dụng để hiểu những vấn đề trong tầm tay. …. Thứ ba: Năng lực Tư duy phản biện vận dụng không chỉ tri thức về logic (chính thức, hoặc thường thấy hơn, phi chính thức) mà còn những tiêu chí trí tuệ khác như sự rõ ràng, đáng tin cậy, sự xác đáng, sự sâu sắc, tính thiết thực, chiều sâu và tầm rộng, cũng như sự quan yếu và tính công bằng. Thứ tư: Thói quen hay đặc điểm của ý nghĩ Thói quen tích cực của việc suy nghĩ biểu lộ đặc điểm của một người sẵn sàng cho tư duy phản biện bao gồm một khát vọng dũng cảm theo đuổi lẽ phải và các minh chứng làm căn cứ cho mọi nhận định bất kể nó sẽ dẫn đến đâu; một đầu óc cởi mở, một sự chú ý trước tới những hậu quả có thể xảy ra đối với một lựa chọn nào đó, một cách tiếp cận có hệ thống trong việc giải quyết vấn đề, một bản tính tò mò muốn biết đến ngọn đến nguồn mọi thứ, một đầu óc không định kiến và sự trưởng thành trong nhận định, cũng như tự tin về lẽ phải. Khi chỉ có kỹ năng suy nghĩ mà không có những đặc điểm trí tuệ trên đây, thì kết quả là một nhận thức yếu kém về tư duy phản biện. Một đầu óc không định kiến, hay là một cảm thức mạnh mẽ vềTư duy phản biệnđòi hỏi sự khiêm tốn, sự cảm thông, tính chính trực, sự kiên trì, can đảm, tự chủ, tự tin vào lẽ phải, và những đặc điểm trí tuệ khác nữa. Bởi vậy, tư duy phản biện mà không có những đặc điểm trí tuệ cốt lõi như thế thường sẽ dẫn đến những tư tưởng thông minh, nhưng có tính chất mánh khóe và phi đạo đức hoặc chủ quan. 7. Tầm quan trọng của tư duy phản biệnTư duy phản biện là một nhân tố quan trọng của tất cả mọi lãnh vực nghề nghiệp chuyên môn và mọi chuyên ngành khoa học (qua dẫn ra những câu hỏi chấp nhận được, những nguồn minh chứng hay tiêu chí, v.v.). Trong khuôn khổ của chủ nghĩa hoài nghi khoa học, quá trình tư duy phản biện liên quan đến việc thu thập và diễn giải thông tin một cách thận trọng và dùng nó để đạt đến một kết luận có thể biện minh được rõ ràng. Những khái niệm và nguyên tắc của tư duy phản biện có thể áp dụng cho mọi bối cảnh nhưng chỉ bằng cách cân nhắc kỹ bản chất của sự ứng dụng đó. Tư duy phản biện được coi là quan trọng trong mọi lãnh vực khoa học là vì nó tạo điều kiện cho người ta phân tích, đánh giá, giải thích, và xây dựng lại những suy nghĩ của mình, bằng cách đó làm giảm rủi ro vận dụng, hay hành động, hay suy nghĩ với một niềm tin sai lầm. Tuy nhiên, ngay cả với những kiến thức về phương pháp đặt câu hỏi và lập luận logic, người ta vẫn có thể phạm sai lầm do thiếu năng lực vận dụng hay do những đặc điểm tính cách như tự coi cái tôi của mình là trung tâm vũ trụ. Tư duy phản biện bao hàm việc xác định rõ những định kiến, thiên vị, tuyên truyền, tự lừa dối, xuyên tạc, và những thông tin sai lạc.v.v. Với những kết quả nghiên cứu trong tâm lý học tri nhận, một số nhà giáo dục tin rằng nhà trường cần phải tập trung vào việc dạy cho sinh viên những kỹ năng về tư duy phản biện và nuôi dưỡng trong họ những phẩm chất cốt lõi của hoạt động trí tuệ. |
