Sự quy kinh của thuốc là gì

Thuốc an thần là những thuốc có tác dụng an thần định trí, dùng để điều trị các chứng tâm thần bất an.

Nội dung chính Show

Thuốc trọng trấn an thần.
Thuốc dưỡng tâm an thần.
Thuốc lương huyết chỉ huyết.
Thuốc hoá ứ chỉ huyết.
Thuốc thu liễm chỉ huyết.
Thuốc ôn kinh chỉ huyết.

Phân loại.

Dựa vào nguồn gốc của thuốc mà phân thành hai loại:

Thuốc trọng chấn an thần: có nguồn gốc khoáng thạch, hoá thạch. Tính trầm giáng nên có tác dụng trọng trấn an thần.

Thuốc dưỡng tâm an thần: có nguồn gốc thực vật. Tính nhuận dưỡng, có tác dụng dưỡng tâm an thần.

Chỉ định.

Điều trị các chứng tinh thần hoảng hốt không yên (tâm thần bất ninh), hồi hộp trống ngực, mất ngủ, hay quên, ngủ mê nhiều, co giật, điên cuồng.

Chú ý.

Khi điều trị, nên căn cứ vào các chứng biểu hiện trên lâm sàng mà phối hợp thuốc để tăng cường hiệu quả:

Điều trị các chứng tâm hoả vượng thịnh thường dùng với thuốc thanh tâm giáng hoả.

Điều trị các chứng đàm nhiệt nhiễu tâm thường dùng với thuốc hoá đàm, thanh nhiệt.

Điều trị các chứng can dương thượng cang thường dùng với thuốc bình can tiềm dương.

Điều trị các chứng huyết ứ khí trệ thường dùng với thuốc bổ khí.

Thuốc nguồn gốc khoáng thạch thường có độc, khi dùng phải thận trọng. Khi làm viên hoàn hoặc tán bột uống dễ làm tổn thương tỳ vị, nên không nên dùng lâu, khi sắc uống nên sắc kỹ.

Thuốc trọng trấn an thần.

Chu sa: đan sa.

Chu sa (Cinnabaris) là dạng bột còn sống chưa chế qua lửa, thành phần chủ yếu là sunfua thủy ngân thiên nhiên HgS.

Tính vị: ngọt, lạnh. Có độc. Quy kinh tâm.

Tác dụng: trấn tâm an thần, thanh nhiệt giải độc.

Chỉ định:

Điều trị chứng tâm thần bất ninh, hồi hộp trống ngực, phiền táo mất ngủ thường dùng với hoàng liên, liên tử tâm. Điều trị chứng tâm huyết hư thường dùng với đương quy, sinh địa như bài chu sa an thần hoàn. Điều trị chứng âm huyết hư thường dùng với toan táo nhân, bá tử nhân, đương quy. Nếu do kinh sợ hoặc tâm khí hư, tâm thần bất ninh, có thể dùng chu sa cho vào tim lợn đun cách thuỷ để ăn.

Điều trị chứng co giật do sốt cao, lú lẫn, mê man thường dùng với ngưu hoàng, xạ hương như bài an cung ngưu hoàng hoàn. Điều trị trẻ con sốt cao, co giật thường dùng với ngưu hoàng, toàn yết, câu đằng như bài ngưu hoàng tán.

Điều trị mụn nhọt lở loét thường dùng với hùng hoàng, đại kích, sơn từ cô như bài tử kim định. Dùng trong xưng đau họng, miệng lở loét thường dùng với băng phiến, bằng sa như bài băng bằng tán.

Liều dùng: 0,3 -1g.

Chú ý: thuốc có độc, không được dùng quá liều. Để tránh ngộ độc thuỷ ngân, không dùng lửa đun trực tiếp sẽ tránh được chiết xuất ra thuỷ ngân.

Từ thạch.

Từ thạch (Magnetitum) là một loại quặng có chứa sắt từ, thành phần chủ yếu là Fe3O4.

Dạng dùng: dạng bột mịn.

Tính vị: mặn, hàn. Quy kinh tâm, can, thận.

Tác dụng: trấn kinh an thần, bình can tiềm dương, thông nhĩ minh mục, nạp khí định xuyễn.

Chỉ định:

Điều trị chứng tâm thần bất ninh, hồi hộp trống ngực, mất ngủ do thận hư can vượng, can hoả thượng xung nhiễu động tâm thần hoặc kinh sợ khí loạn, thường dùng với chu sa, thần khúc như bài từ chu hoàn.

Điều trị chứng can dương vượng gây đau đầu, chóng mặt, dễ cáu gắt thường dùng với thạch quyết minh, mẫu lệ, bạch thược.

Điều trị chứng thận hư , tai ù thường dùng với thục địa, sơn thù, ngũ vị; dùng trong can thận bất túc, mắt mờ thường dùng với kỷ tử, cúc hoa.

Điều trị chứng thận hư gây khó thở (xuyễn tức) thường dùng với ngũ vị tử, hồ đào nhục, cáp giới.

Liều dùng: 15 - 30g sắc uống. Nếu nhập hoàn dùng 1 - 3g.

Chú ý: sau khi uống khó tiêu hoá, không nên uống nhiều. Thận trọng dùng khi tỳ vị hư nhược.

Long cốt.

Long cốt (Os Draconis) là hóa thạch của xương một số loài động vật cổ đại (voi mamut, tê giác...).

Tính vị: ngọt, sáp, bình. Quy kinh tâm, can, thận.

Tác dụng: trấn kinh an thần, bình can tiềm dương, thu liễm cố sáp.

Chỉ định:

Điều trị chứng tâm thần bất ninh, hồi hộp, mất ngủ, mê nhiều, hay quên thường dùng với chu sa, toan táo nhân, bá tử nhân. Điều trị chứng điên cuồng thường dùng với ngưu hoàng, đởm nam tinh, từ thạch.

Điều trị chứng can dương vượng thường dùng với đại giả thạch, mẫu lệ, ngưu tất như bài trấn can tức phong thang.

Điều trị thận hư gây di tinh, hoạt tinh thường dùng với mẫu lệ, sa uyển tử, khiếm thực như bài kim toả cố tinh hoàn. Điều trị tâm thận lưỡng hư, tiểu tiện nhiều thường dùng với tang phiêu tiêu, quy bản, đỗ trọng như bài tang phiêu tiêu tán. Điều trị phụ nữ khí hư, xung nhâm bất cố gây kinh nguyệt kéo dài ngày không dứt (băng lậu), thường dùng với hoàng kỳ, ô tặc cốt, ngũ vị tử như bài cố xung thang. Điều trị biểu hư tự hãn, âm hư đạo hãn thường dùng với hoàng kỳ, mẫu lệ, phù tiểu mạch, ngũ vị tử.

Ngoài ra dùng ngoài điều trị mụn nhọt có tác dụng thu liễm sinh cơ thường dùng với bột khô phàn.

Liều dùng: 15 -30g sắc uống.

Thuốc dưỡng tâm an thần.

Toan táo nhân.

Toan táo nhân (Semen Ziziphi) là nhân hạt táo phơi hay sấy khô của cây táo Ziziphus jujuba Mill, thuộc họ táo Rhamnaceae.

Tính vị: ngọt, chua, bình. Quy kinh tâm, can, đởm.

Tác dụng: dưỡng tâm ích can, an thần, liễm hãn.

Chỉ định:

Điều trị chứng hồi hộp trống ngực, mất ngủ do tâm can huyết hư thường dùng với đương quy, hà thủ ô, long nhãn nhục. Điều trị chứng can hư có nhiệt thường dùng với tri mẫu, phục linh, xuyên khung như bài toan táo nhân thang. Điều trị chứng tâm tỳ khí hư gây hồi hộp mất ngủ thường dùng với đương quy, hoàng kỳ, đẳng sâm như bài quy tỳ thang. Điều trị chứng tâm thận bất túc, âm hư dương cang gây mất ngủ, hồi hộp, hay quên thường dùng với mạch môn, sinh địa, viễn trí như bài thiên vương bổ tâm đan.

Điều trị chứng cơ thể hư nhược, ra nhiều mồ hôi (đa hãn) thường dùng với ngũ vị tử, sơn thù, hoàng kỳ.

Liều dùng: 10 - 20g.

Tác dụng dược lý: trấn tĩnh, gây ngủ, giảm đau, chống co giật, giảm huyết áp, rối loạn dẫn truyền tim, hưng phấn tử cung.

Bá tử nhân.

Bá tử nhân (Semen Platycladi) là hạt phơi hay sấy khô của cây trắc bách Platyclatus orientalis ( L. ) Franco, thuộc họ trắc bách Cupressaceae.

Tính vị: ngọt, bình. Quy kinh tâm, thận, đại trường.

Tác dụng: dưỡng tâm an thần, nhuận trường thông tiện.

Chỉ định:

Điều trị chứng hồi hộp trống ngực, mất ngủ (tâm quý thất miên) do tâm âm hư, tâm thận bất giao thường dùng với ngũ vị tử, nhân sâm, mẫu lệ như bài bá tử nhân hoàn. Điều trị tâm âm bất túc hư phiền mất ngủ, hồi hộp trống ngực, đạo hãn thường dùng với mạch môn, thục địa, thạch xương bồ như bài bá tử dưỡng tâm hoàn.

Điều trị chứng đại tiện bí kết thường dùng với hỏa ma nhân, uất quý nhân như bài ngũ nhân hoàn.

Liều dùng: 10 - 20g.

Chú ý: thận trọng dùng khi đại tiện lỏng, đa đàm.

Viễn trí.

Viễn trí (Radis Polygalae) là vỏ rễ phơi hay sấy khô của cây viễn trí Polygala tenuifolia Willd, thuộc họ viễn trí Polygalaceae.

Tính vị: đắng, cay, hơi ấm. Quy kinh tâm, thận, phế.

Tác dụng: ninh tâm an thần, khứ đàm khai khiếu, tiêu tán ung thũng.

Chỉ định:

Điều trị chứng tâm thận bất giao gây tâm thần bất ninh, hồi hộp không yên, mất ngủ hay quên thường dùng với nhân sâm, long sỉ, phục thần như bài an thần định trí hoàn.

Điều trị chứng đàm trệ tâm khiếu, ngã lăn bất tỉnh, co giật thường dùng với bán hạ, thiên ma, toàn yết.

Điều trị chứng đàm nhiều, ho nhiều thường dùng với hạnh nhân, bối mẫu, cát cánh.

Điều trị mụn nhọt, xưng đau vú, không phân biệt hàn nhiệt hư thực, dùng viễn trí tán bột pha với hoàng tửu uống.

Liều dùng: 5 -15g.

Chú ý: thận trọng dùng khi vị hoả, loét dạ dầy tá tràng.

Tác dụng dược lý: trấn tĩnh, giảm co giật. Thực nghiệm thấy có tác dụng hưng phấn tử cung. Ức chế một số trực khuẩn như TK lao, TK mủ xanh, TK lỵ, TK thương hàn.

Dạ giao đằng: dây hà thủ ô, dạ hợp.

Dạ giao đằng là thân leo phơi hay sấy khô của cây dạ giao Polygonum multiflorum Thumb, thuộc họ rau răm Polygonaceae.

Tính vị: ngọt, bình. Quy kinh tâm, can.

Tác dụng: dưỡng tâm an thần, khứ phong thông lạc.

Chỉ định:

Điều trị chứng hư phiền mất ngủ, tâm thần bất ninh thường dùng với long sỉ, bá tử nhân, trân châu mẫu như bài giáp ất quy tàng thang.

Điều trị chứng huyết hư, đau nhức mình mẩy, phong thấp tý thống thường dùng với kê huyết đằng, tang ký sinh, đương quy, xuyên khung. Ngoài ra nước sắc dùng ngoài để rửa có tác dụng giảm ngứa ngoài da.

Liều dùng: 15 -30g.

Thuốc chỉ huyết là những vị thuốc có tác dụng cầm chảy máu ở bên trong và bên ngoài cơ thể.

Phân loại.

Thuốc chỉ huyết có tính vị hàn - ôn - tán - liễm, cho nên phân thành 4 loại như sau:

Thuốc lương huyết chỉ huyết

Thuốc hoá ứ chỉ huyết

Thuốc thu liễm chỉ huyết

Thuốc ôn kinh chỉ huyết

Chỉ định.

Nôn ra máu, ho ra máu, chảy máu cam, đại tiểu tiện ra máu, băng lậu, các loại vết thương chảy máu...

Chú ý.

Điều trị huyết nhiệt vong hành gây xuất huyết thì nên dùng thuốc lương huyết chỉ huyết, phối hợp với thuốc thanh nhiệt tả hoả, thanh nhiệt lương huyết. Nếu do âm hư hoả vượng, âm hư dương cang mà gây xuất huyết thì điều trị thường phối hợp với thuốc tư âm giáng hoả, tư âm tiềm dương. Nếu huyết ứ nội trệ, huyết bất tuần kinh gây xuất huyết thì nên dùng thuốc hoá ứ chỉ huyết, phối hợp với thuốc hành khí hoạt huyết. Điều trị chứng hư hàn gây xuất huyết thì nên dùng thuốc ôn kinh chỉ huyết, thu liễm chỉ huyết, phối hợp với thuốc ích khí kiện tỳ ôn dương. Nếu xuất huyết quá nhiều, làm cho khí thuận theo huyết thoát ra thì phải nhanh chóng dùng các thuốc đại bổ nguyên khí để ích khí cố thoát.

Thuốc lương huyết chỉ huyết, thu liễm chỉ huyết dễ làm biến tà lưu ứ, cho nên xuất huyết kiêm có ứ huyết không nên đơn độc sử dụng.

Thuốc lương huyết chỉ huyết.

Thuốc lương huyết chỉ huyết phần lớn có tính mát lạnh, hoặc đắng lạnh, hoặc ngọt lạnh, nhập vào huyết phận, có tác dụng thanh nhiệt ở huyết phận để mà cầm máu; thường dùng trong chứng huyết nhiệt vong hành.

Đại kế: ô rô, sơn ngưu bàng, dã hồng hoa.

Đại kế (Herba Cirsii japonici) là toàn cây phơi khô của cây đại kế Cirsium japonicum DC, thuộc họ cúc Compositae.

Tính vị: dắng, ngọt, mát. Quy kinh tâm, can.

Tác dụng: lương huyết chỉ huyết, tán ứ giải độc tiêu ung.

Chỉ định:

Điều trị huyết nhiệt gây xuất huyết như nôn ra máu, chảy máu cam, băng lậu, tiểu tiện ra máu, thường dùng với tiểu kế, trắc bá diệp.

Điều trị mụn nhọt xưng đau, thường dùng với thuốc thanh nhiệt giải độc. Gần đây dùng điều trị viêm gan, cao huyết áp đạt hiệu quả tốt.

Liều dùng: 10 -15g.

Tác dụng dược lý: rút ngắn thời gian chảy máu, giảm huyết áp, ức chế TK lao.

Tiểu kế: thích nhi trà, đại tiểu kế.

Tiểu kế (Herba Cirsii setosi) là toàn cây phơi khô của cây tiểu kế Cirsium setosum ( Willd ) MB, thuộc họ cúc Compositae.

Tính vị: đắng, ngọt, mát. Quy kinh tâm, can.

Tác dụng: lương huyết chỉ huyết, tán ứ giải độc tiêu ung.

Chỉ định: giống như đại kế, nhưng tiểu kế có tác dụng lợi niệu nên dùng trong chứng huyết lâm là thích hợp, như bài tiểu kế ẩm tử. Gần đây còn dùng trong chứng tử cung co không hoàn toàn, tăng huyết áp. - Liều dùng: 10 -15g.

Tác dụng dược lý: rút ngắn thời gian cháy máu, giảm mỡ máu, lợi mật; ức chế TK liên cầu tan huyết, TK bạch hầu, song cầu khuẩn, TK lao.

Địa du: ngọc trát.

Địa du (Radis Sanguisorbae) là rễ phơi khô cây địa du Sanguisorba officinalis L, thuộc họ hoa hồng Rosaceae.

Tính vị: đắng, chua, hơi hàn. Quy kinh can, vị, đại trường.

Tác dụng: lương huyết chỉ huyết, giải độc liễm sang.

Chỉ định:

Điều trị xuất huyết do nhiệt chứng như nôn ra máu, chảy máu cam, tiện huyết, băng lậu. Điều trị trĩ ra máu, đại tiện ra máu thường dùng với quỷ hoa. Điều trị băng lậu thường dùng với sinh địa, hoàng cầm, bồ hoàng. Điều trị lỵ ra máu thường dùng với hoàng liên, mộc hương.

Điều trị thấp chẩn, lở loét ngoài da thường dùng với thạch cao, khô phàn tán bột dùng ngoài.

Liều dùng: 10 -15g.

Tác dụng dược lý: rút ngắn thời gian chảy máu, co mạch; trên thực nghiệm có tác dụng ức chế tụ cầu vàng,TK mủ xanh, TK thương hàn, phó thương hàn.

Hòe hoa:

Hòe hoa (Flos Sophorae) là hoa chưa nở của cây hòe Sophora japonica L, thuộc họ cánh bướm Papilionaceae.

Tính vị: đắng, hơi hàn. Quy kinh can, đại trường.

Tác dụng: lương huyết chỉ huyết, thanh can hoả.

Ứng dụng:

Điều trị chứng xuất huyết do huyết nhiệt gây nôn ra máu, chảy máu cam, thường dùng với bạch mao căn. Điều trị đại tiện ra máu (tiện huyết), trĩ chảy máu thường dùng với kinh giới, trắc bá diệp.

Điều trị đau đầu mắt đỏ do can hoả thượng xung thường dùng với hạ khô thảo, cúc hoa.

Liều dùng: 10 -15g.

Tác dụng dược lý: rút ngắn thời gian chảy máu, hạ huyết áp, phòng trị vữa xơ mạch, dãn mạch vành.

Trắc bá diệp:

Trắc bá diệp (Cacumen Platyclati) là cành và lá phơi khô của cây trắc bách Platyclatus orientalis (L.), thuộc họ trắc bách Cupressaceae.

Tính vị: đắng, sáp, hơi hàn. Quy kinh phế, can, đại trường.

Tác dụng: lương huyết chỉ huyết, hoá đàm chỉ khái.

Chỉ định:

Điều trị các chứng xuất huyết do huyết nhiệt,thường dùng với đại kế, tiểu kế, bạch mao căn, sinh địa. Nếu xuất huyết do hư hàn, thường dùng với bào khương, ngải diệp như bài bá diệp thang. Gần đây dùng trong điều trị xuất huyết đường tiêu hoá do loét dạ dày - hành tá tràng thấy đạt hiệu quả tốt.

Điều trị ho khan có thể dùng trắc bá diệp sắc uống. Gần đây dùng trong điều trị viêm phế quản, bách nhật khái thấy có hiệu quả tốt. - Liều dùng: 10 -15g.

Tác dụng dược lý: rút ngắn thời gian máu chảy, giảm ho, khứ đàm bình xuyễn, chấn tĩnh, giảm huyết áp mức độ nhẹ.

Bạch mao căn:

Bạch mao căn (Rhizoma Imperatae) là thân rễ phơi khô của cây cỏ tranh Imperata cylindrica Beauv. var. major ( Nees ) C. E. Hubb, thuộc họ lúa Gramineae.

Tính vị: ngọt, lạnh. Quy kinh phế, vị, bàng quang.

Tác dụng: lương huyết chỉ huyết, thanh nhiệt lợi niệu.

Chỉ định:

Điều trị chứng huyết nhiệt vong hành, thường dùng với thuốc lương huyết chỉ huyết.

Điều trị chứng nhiệt lâm, thường dùng với hoạt thạch, mộc thông như bài mao căn ẩm. Điều trị thuỷ thũng, tiểu tiện bất lợi thường dùng với sa tiền tử. Ngoài ra còn điều trị ôn nhiệt phiền khát, vị nhiệt ẩu thổ, phế nhiệt khái thấu, thấp nhiệt hoàng đản.

Liều dùng: 15 -30g.

Tác dụng dược lý: lợi niệu, giải nhiệt, ức chế một số vi khuẩn.

Trữ ma căn: cây gai.

Trữ ma căn (Radis Boehmeriae) là rễ phơi khô của cây gai Boehmeria nivea ( L. ) Gaud, thuộc họ gai Urticaceae.

Tính vị: ngọt, lạnh. Quy kinh tâm, can.

Tác dụng: lương huyết chỉ huyết, an thai, giải độc.

Chỉ định:

Điều trị chứng huyết nhiệt, thường dùng với các thuốc cầm máu khác.

Điều trị chứng có thai ra huyết, thai động không yên thường dùng với a giao, đương quy, bạch thược như bài trữ căn thang. - Liều dùng: 10 -30g.

Tác dụng dược lý: rút ngắn thời gian chảy máu, thời gian đông máu.

Thuốc hoá ứ chỉ huyết.

Tam thất: kim bất hoán, sâm tam thất.

Tam thất (Radis Notoginseng) là rễ phơi khô của cây tam thất Panax notoginseng ( Burk. ) F. H. Chen, thuộc họ ngũ gia bì Araliaceae.

Tính vị: ngọt, hơi đắng, ấm. Quy kinh can, vị.

Tác dụng: hoá ứ chỉ huyết, hoạt huyết định thống.

Chỉ định:

Điều trị các chứng xuất huyết ở bên trong và bên ngoài cơ thể, nhất là trường hợp xuất huyết do huyết ứ, thường dùng với huyết dư thán.

Điều trị chấn thương xưng nề, có thể dùng một vị tam thất uống trong hoặc dùng ngoài đều đạt hiệu quả, hoặc dùng với các thuốc hành khí hoạt huyết. Gần đây dùng điều trị bệnh lý mạch vành (cơn đau thắt ngực), thiếu máu não, di chứng TBMM não, viêm gan mạn tính thấy có hiệu quả tốt.

Liều dùng: 3 -10g, tán bột mỗi lần 1 -1,5g.

Tác dụng dược lý: cầm máu, rút ngắn thời gian ngưng máu, ức chế tụ tập tiểu cầu, giảm thấp độ nhớt máu, giảm lượng tiêu hao ô xy cơ tim, tăng cường hình thành tuần hoàn bên trong trường hợp bị nhồi máu cơ tim, tăng cung lượng tim, chống rối loạn nhịp tim, chống viêm giảm đau, trấn tĩnh, tăng cường công năng tuyến thượng thận diều tiết trao đổi đường, bảo vệ tế bào gan, chống lão suy và chống ung thư.

Bồ hoàng: cỏ nến, bồ thảo.

Bồ hoàng (Pollen Typhae) là phấn hoa sấy khô của hoa đực cây cỏ nến Typha angustifolia L, thuộc họ hương bồ Typhaceae.

Tính vị: ngọt, bình. Quy kinh tâm, can.

Tác dụng: hoá ứ chỉ huyết, lợi niệu.

Chỉ định:

Điều trị các chứng xuất huyết, không kể hàn nhiệt, có hay không có huyết ứ đều dùng được, thường dùng với các thuốc chỉ huyết khác.

Điều trị các chứng ứ trệ gây đau thường dùng với ngũ linh chi như bài thất tiêu tán.

Điều trị các chứng đái ra máu thường dùng với sinh địa như bài bồ hoàng tán. Gần đây dùng trong chứng mỡ máu cao, làm giảm cholesterol, TG.

Liều dùng: 3 -10g.

Chú ý: cấm đùng khi phụ nữ có thai.

Tác dụng dược lý: rút ngắn thời gian đông máu, tăng hoạt lực yếu tố III, ngăn ngừa hình thành vữa sơ động mạch, ứ chế ruột hấp thu cholesterol, hưng phấn tử cung. Giảm huyết áp, giãn mạch, tăng lưu lượng tuần hoàn vành, ức chế miễn dịch, liều cao có tác dụng tăng cường khả năng thực bào, ức chế TK lao.

Giáng hương:

Giáng hương (Ligni Dalbergiea odoriferae) là thân gỗ của cây giáng hương Dalbergia odorifera T. chen.

Tính vị: cay, ấm. Quy kinh can, tỳ.

Tác dụng: hoá ứ chỉ huyết, lý khí chỉ thống.

Chỉ định:

Điều trị chứng xuất huyết có tính ứ trệ. Trong vết thương xuất huyết, dùng ngoài ; trong nội thương xuất huyết do ứ huyết hoặc do khí hoả thượng nghịch, thường dùng với đan bì, uất kim.

Điều trị đau tức bụng ngực sườn do khí trệ huyết ứ, tán bột sắc uống. Trên lâm sàng thường dùng với ngũ linh chi, xuyên khung, uất kim. Gần đây dùng dể diều trị cơn đau thắt ngực đạt hiệu quả tốt.

Liều dùng: 3 - 6g. Tán bột uống mỗi lần 1 - 2g.

Tác dụng dược lý: tăng lưu lượng tuần hoàn vành, giảm nhịp tim.

Thuốc thu liễm chỉ huyết.

Bạch cập.

Bạch cập (Rhizoma Bletillae) là thân rễ phơi khô cuả cây bạch cập Bletilla striata (Thumb.) Reichb. f, thuộc họ lan Ochidaceae.

Tính vị: đắng, ngọt, sáp, lạnh.Quy kinh phế, vị, can.

Tác dụng: thu liễm chỉ huyết, tiêu thũng sinh cơ.

Chỉ định:

Dùng điều trị xuất huyết trong, thường dùng với tam thất tán bột uống. Điều trị ho ra máu, thường dùng với tỳ bà diệp, a giao như bài bạch cập tỳ bà hoàn, nếu có phế khí bất túc thường dùng với hoàng kỳ, nhân sâm. Điều trị xuất huyết tiêu hoá thường dùng với ô tặc cốt.

Điều trị các trường hợp viêm loét thường dùng với kim nhân hoa, thiên hoa phấn như bài nội tiêu tán. Nếu mụn loét lâu liền dùng mỡ bạch cập bôi tại chỗ.

Liều dùng: 3 -10g.

Chú ý: kỵ ô đầu.

Tác dụng dược lý: rút ngắn thời gian ngưng huyết, ức chế tan huyết, cầm máu cục bộ rất tốt; ức chế TK lao.

Tông lư thán:

Tông lư thán (Petiolus Trachycarpi) là lá đốt thành than của cây tông lư Trachycarpus fortunei H. Wendl.

Tính vị quy kinh: đắng, sáp, bình. Quy kinh can, phế, đại trường.

Tác dụng: thu liễm chỉ huyết.

Chỉ định:

Điều trị phụ nữ băng lậu có thể dùng một vị tông lư thán uống hoặc phối hợp với huyết dư thán, trắc bá diệp. Điều trị chứng nhiệt bức huyết vong hành thường dùng với tiểu kế, sơn chi như bài thập khôi tán. Nếu xuất huyết do hư thực hàn chứng (xung nhâm bất cố gây băng lậu hạ huyết) thường dùng với bào khương, ô mai. Ngoài ra còn dùng trong chứng cửu lỵ, phụ nữ đới hạ.

Liều dùng: 3 -10g. Tán bột dùng 1 - 1.5g.

Chú ý: cấm dùng trong xuất huyết do ứ trệ.

Huyết dư thán.

Huyết dư thán là tóc rối của người đốt thành than.

Tính vị: đắng, sáp, bình. Quy kinh can, vị bàng quang.

Tác dụng: thu liễm chỉ huyết, hoá ứ lợi niệu.

Chỉ định: điều trị các chứng xuất huyết, thường dùng với các thuốc chỉ huyết khác. Điều trị chứng xuất huyết ở phía trên thường dùng với ngẫu tiết; điều trị chứng xuất huyết ở phía dưới thường dùng với hoạt thạch.

Liều dùng: 6 -10g. Tán bột dùng 1 - 3g.

Ngẫu tiết:

Ngẫu tiết (Nodus Nelumbinis Rhizomatis) thân rễ phơi khô của cây sen Nelumbo nucfera Gaertn, thuộc họ sen Nelumbonaceae.

Tính vị: ngọt, sáp, bình. Quy kinh tâm, can, vị.

Tác dụng: thu liễm chỉ huyết.

Chỉ định: dùng trong các chứng xuất huyết.

Liều dùng: 10 -15g

Thuốc ôn kinh chỉ huyết.

Bào khương.

Bào khương (Rhizoma Zingiberis Preprata) là thân rễ phơi khô rồi đốt cho bề mặt củ xém đen lại của cây gừng Zingiber offcinale Rosc, thuộc họ gừng Zingiberaceae.

Tính vị: đắng, sáp, ôn. Quy kinh vị, can.

Tác dụng: ôn kinh chỉ huyết, ôn trung chỉ huyết.

Chỉ định:

Điều trị chứng xuất huyết do hư hàn, dùng bào khương tán bột uống. Điều trị chứng lỵ có lẫn nhầy máu thường dùng với các thuốc chỉ huyết khác. Khi điều trị trên lâm sàng thường phối hợp với nhân sâm, hoàng kỳ, phụ tử.

Điều trị hư hàn gây đau bụng, ỉa lỏng thường dùng với phụ tử. Điều trị sản hậu huyết hư hàn ngưng, đau bụng dưới thường dùng với đương quy, xuyên khung như bài sinh hoá thang.

Liều dùng: 3 - 6g.

Ngải diệp:

Ngải diệp (Folium Artemisiae Argyi) là lá phơi khô của cây ngải cứu Artemisia argyi Lévl. et Vant, thuộc họ cúc Compositae.

Tính vị: đắng, cay, ấm. Quy kinh can, tỳ, thận.

Tác dụng: ôn kinh chỉ huyết, tán hàn điều kinh, an thai.

Chỉ định:

Điều trị chứng xuất huyết do hư hàn thường dùng với a giao, địa hoàng như bài a giao thang.

Điều trị hạ tiêu hư hàn gây rối loạn kinh nguyệt, đau bụng kinh, thường dùng với hương phụ, đương quy, nhục quế như bài ngải phụ hoãn cung hoàn. Điều trị động thai ra huyết thường dùng với tục đoạn, tang ký sinh. Gần đây điều trị hàn chứng gây hen xuyễn, có tác dụng giảm ho, tiêu dàm, giảm khó thở (bình xuyễn). Ngoài ra nước sắc rửa ngoài dể diều trị chứng thấp chẩn.

Liều dùng: 3 -10g.

Tác dụng dược lý: bình xuyễn, giảm ho, tiêu đàm, chống quá mẫn.