Hiểu theo các nhà nho xưa thì Tổng bao vạn lự vị chi tâm, có nghĩa Bao trùm lên mọi suy nghĩ là cái tâm. Khác một chút, chữ tâm theo nhà Phật được hiểu là: Con người bao gồm thân và tâm (nói theo ngôn ngữ hiện đại là gồm phần cứng và phần mềm), Mọi sự việc đều do tâm tạo ra. Show Nói chung, tâm là một khái niệm trừu tượng, không cầm nắm được, nhưng lại luôn tồn tại trong mỗi chúng ta. Nói người này có tâm, người kia vô tâm là vì thế. Tâm có thiện, có lành, có trong sáng mới dẫn dắt hành động hướng đến việc làm tốt được. Sống trong đời sống cần có một tấm lòng…. (Lời bài hát của Trịnh Công Sơn)Trong đời thường, tâm được hiểu nôm na là tấm lòng. Người dân Việt Nam ta đặc biệt rất quý trọng chữ tâm. Sống phải có tâm là câu cửa miệng của dân ta. Có khi để răn dạy con cháu, có khi để tự răn mình một cách nghiêm túc. Cũng có khi chỉ là câu bông đùa vui vẻ: Chụp (ảnh) hổng có tâm gì hết Trong gia tài âm nhạc của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, nhạc phẩm Để gió cuốn đikhông phải là bài hát hay nhất của ông. Nhưng nó được mọi người rất ưa chuộng bởi ca từ có tâm của nó: Sống trong đời sống cần có một tấm lòng…. Tấm lòng theo ông là sống lương thiện, đối xử tốt với nhau, sống tử tế với nhau. Xem thêm: Giải bài 1, 2, 3, 4 trang 45 vở bài tập toán 3 tập 1 Chữ tâm còn được đồng bào ta thể hiện một cách rõ rệt nhất trong tình hình đất nước trải qua thiên tai, dịch bệnh vừa qua. Từng mét khối nước được tương trợ lẫn nhau vượt qua mùa hạn mặn, từng cây ATM gạo ra đời giúp bà con giảm bớt khó khăn trong cơn đại dịch, sự chi viện người và của cho Đà Nẵng không may rơi vào tâm dịch, từng đòn bánh tét, từng bao quần áo vượt đường xa mưa gió, bão lũ đến với khúc ruột miền Trung Tất cả cho thấy chữ tâm chính là nơi cư trú cho mọi hoạt động tinh thần của con người. Nó mang ý nghĩa lương tâm, đạo đức, sự nhân ái, độ lượng, sự cảm thông, chia sẻ, thương người như thể thương thân trong cơn hoạn nạn. Trong kinh doanh, chữ tâm cũng được các doanh nghiệp thể hiện rất rõ ràng, cụ thể. Nó biến thành tư tưởng, hành động của chính bản thân mỗi doanh nhân. Tùy theo tiêu chí, cách hiểu khác nhau mà chữ tâm được các doanh nhân đưa vào hành động cụ thể của mỗi người. Nhưng tựu trung lại cũng là vấn đề con người và sản phẩm, dịch vụ. Đem lại sản phẩm, dịch vụ tốt nhất đến với người tiêu dùng, không làm hàng gian hàng giả, hàng cấm, hàng kém chất lượng, không lừa bịp, không lập lờ đánh lận con đen chính là có tâm trong kinh doanh. Chữ tâm trong kinh doanh còn thể hiện cả trong văn hóa cạnh tranh. Cạnh tranh bằng chất lượng hàng hóa chứ không dùng thủ đoạn cạnh tranh kiểu nói xấu, bôi nhọ, triệt tiêu đồng nghiệp (xin không gọi là đối thủ). Xem thêm: Earn a lot of money là gì Với con người, chữ tâm được thể hiện trong cách ứng xử của doanh nghiệp đối với khách hàng, của doanh nhân đối với nhân viên, công nhân của mình. Đối với khách hàng không bội tín, không lừa đảo, cung ứng sản phẩm tốt nhất với giá tốt nhất và chế độ hậu mãi tốt nhất. Với cán bộ nhân viên của mình, quan tâm việc làm, chăm lo đời sống cá nhân, chia sẻ khó khăn gia cảnh, giúp họ phát triển, không bạc đãi, không xem thường, không xúc phạm Cao hơn nữa là tấm lòng của doanh nhân đối với cộng đồng xã hội, xem việc làm từ thiện là nhiệm vụ, là trách nhiệm, xuất phát từ lương tâm của mỗi doanh nhân.  Doanh nhân Đoàn Di Băng mang trung thu ấm áp đến cho các em có hoàn cảnh bất hạnh. (Ảnh kinhtenews.com)Trong thực tế, có rất nhiều doanh nhân Việt Nam xem chữ tâm là đạo đức kinh doanh. Tuy nhiên, cuộc sống luôn đan xen giữa cái tốt và cái xấu, cái tích cực và tiêu cực Thỉnh thoảng chúng ta vẫn nghe đâu đó còn xảy ra tình trạng làm hàng giả, hàng bẩn. Vẫn xảy ra tình trạng doanh nghiệp vi phạm luật lao động với công nhân. Cũng có vài doanh nghiệp núp bóng từ thiện để quảng bá thương hiệu Mong sao mỗi người chúng ta, dù làm bất cứ nghề gì, việc gì, là ai, ở cương vị nào cũng đều biết tu nhân, tích đức, biết sống tử tế và lương thiện. Nhà Phật gọi đó là tu tâm.
Tâm không nằm ở đâu cụ thể trên thân. Nếu vậy mọi người sẽ nghĩ tâm là tâm hồn. Bạn cũng có thể nghĩ như vậy, nhưng bạn chỉ cần phân biệt một chút rằng tâm đây không phải là ‘tâm hồn’ hay ‘linh hồn’ theo như định nghĩa các tôn giáo khác. Vì tâm, theo Phật giáo, là một tiến-trình, một dòng chảy, và luôn luôn biến đổi; chứ không phải là một cái gì đó cố định theo kiểu một ‘linh hồn’ cố định, bất biến và truyền kiếp. Phật giáo không công nhận có một ‘linh hồn cố định, bất biến và truyền kiếp’. Bạn có thể hiểu nôm na như vầy: tâm là phần không dính líu đến thân, nhưng nó ở đâu đó trong thân. Và chính tâm là cái ghi nhận, nhận thức, chịu, hưởng, và thay đổi không ngừng theo mọi cảm giác sướng-khổ của sự sống. Phật giáo định nghĩa rõ hơn về tâm với những đặc tính, như sau: Tâm là một hiện tượng phi-vật-chất, nó nhận thức, nghĩ, nhận biết, nếm trải, và phản ứng với đối tượng bên ngoài thông qua sự tiếp-xúc của giác quan và thức sinh ra từ các giác quan đó. Theo kinh điển, tâm có hai đặc tínhcơ bản: trong suốt và sáng tỏ.
Nhiều người cho rằng tâm ở chỗ trái tim (Điều này trùng hợp trong tiếng Pali, Thái Lan, Hán, Hán Việt: tâm có nghĩa là tim. Tuy nhiên trong nhà Phật, khi các sư thầy nói trái tim là họ chỉ về tâm, còn khi họi nói tâm là chỉ về tâm chú không phải chỉ về trái tim hữu hình đang đập).Có người nghĩ rằng tâm ở trong bộ não, theo nghĩa tâm trí. Điều đó cũng sai, vì não và tim đều là hữu hình, là có thể nhìn thấy được, chụp hình được, giải phẩu được, cắt được, đụng được. Chúng đều là những bộ phận vật chất, không phải là thứ phi-vật-chất như định nghĩa của tâm. Tuy nhiên, Đức Phật cũng không nói là tâm nằm ở chỗ nào cụ thể trong thân. Phật chỉ gọi tâm như là một cái "hang" bên trong thân. Một số diễn dịch ẩn dụ khác về tâm được tìm thấy trong kinh điển và luận giảng:
"Vì chúng ta không thể thấy được tâm, nên chúng ta không thể nào chánh niệm (chú tâm) vào một mình tâm. Thay vì vậy, chúng ta chú tâm vào những thứ chứa trong nó...Ví dụ, làm sao để thấy hay biết những tâm tham, sân, si?. Bạn có thể khéo léo so sánh với những lúc mình không (ít) tham, sân, si.". Ví dụ, đó là cái tâm tức giận (sân) và ngu mờ (si) khi bạn uống rượu, thì bạn có thể nhận ra nó, vì bạn có thể so sánh nó với trạng thái tâm lúc bạn tỉnh táo, không uống rượu. Tuy nhiên, có những trạng thái tâm rất là tinh-vi mà bạn khó nhận biết để mà đối trị nó. Những loại này cần nhiều thời gian tu tập, rồi bạn sẽ thấy được chúng và đối trị được chúng. - Khi định nghĩa về tâm và sự tu hành, Đức Phật đã nói như vầy :
"Này các Tỳ kheo, tâm này là sáng tỏ, nhưng nó bị làm hư hỏng bởi những ô nhiễm ngẫu nhiên từ bên ngoài. Một kẻ phàm phu không được chỉ dạy không hiểu được điều này đúng như nó là. Vì vậy, đối với người ấy, không có sự tu dưỡng tâm. "Này các Tỳ kheo, tâm này là sáng tỏ, nhưng nó không bị dính những ô nhiễm ngẫu nhiên từ bên ngoài. Một đệ tử thánh thiện được chỉ dạy hiểu được điều này đúng như nó là. Vì vậy, đối với người ấy, có sự tu dưỡng tâm." Những câu kinh này có nghĩa là: Tâm vốn có hai trạng thái. Trạng thái vốn có của nó (chân-tâm) là trong-suốt và sáng-tỏ. Trạng thái thứ hai là bị làm hư hỏng bởi những ô nhiễm từ bên ngoài, tức bị lu-mờ và dơ-bẩn. Người không có trí (không học hiểu giáo pháp) thì không hiểu được, nên không thực hành việc tu dưỡng tâm. Người có trí (có học hiểu giáo pháp) thì hiểu được và nỗ lực tu dưỡng tâm, làm trong sạch tâm. Về mặt tu tập giới hạnh và thiền tập, có một số giảng giải như sau: Tâm vốn là tinh khiết và trong sạch. Nhưng vì chúng ta bị dính nhiều ô nhiễm và bất tịnh, như: tham, sân, si, và rất nhiều loại thói tâm lâu ngày và lâu đời (tập khí) thuộc ba nhóm tham, sân, si này. Vì có những thứ ô nhiễm đó, con người mới bị khổ đau vì luôn chạy theo khoái lạc nhục dục, chạy theo những niềm tin sai lầm, và tạo ra nghiệp xấu dẫn dắt mình vào vòng sinh-tử liên tục và đầy đau khổ. Phật giáo đã tìm ra những nguyên-nhân đó của sự khổ và sự luân hồi sinh-tử. Đó chính là dục-vọng và/do những quan niệm sai lầm và si mê (về cái ‘Ta’, bản ngã, linh hồn, về mê tín...).
Muốn hết khổ đau và sinh tử thì phải diệt trừ hết những dục-vọng và những tà-kiến sai lầm và si mê đó. Về mặt thực hành, đó là làm cho tâm trong sạch, loại trừ và tẩy sạch những ô nhiễm đã nói trên. Đó chính là sự tu tập tâm, tu dưỡng tâm. Đó là "thiền". Và những cách thức tu thiền đã được Đức Phật chỉ dạy, và các thầy tổ đã hướng dẫn qua bao đời. Vì vậy, việc tu hành theo đạo Phật cũng được gọi là "tu tâm", tức là tu sửa tâm: loại bỏ những tâm xấu. Tiến-trình làm trong sạch tâm nằm trong việc sống giữ giới hạnh, thực hành thiền tập để giúp tâm trong sạch [trong suốt] và trí tuệ [sáng tỏ] như bản chất chân-nguyên của nó. Khi nào tâm trở nên được trong sạch, tâm được giải thoát, và trạng thái giải thoát hoàn toàn đó được gọi là Niết-bàn: trạng thái cao quý nhất mà các bậc A-la-hán và Phật đã chứng đắc được. Nguồn:Vấn Đáp Phật Giáo- Lê Kim Kha (biên soạn) |
