Khó khăn khi triển khai đổi mới đánh giá kết quả học tập môn tiếng anh (3-12) trong trường thcs

Lạng Sơn là một tỉnh miền núi phía Bắc của Việt Nam, được các chuyên gia nhận định là “vùng trũng” về ngoại ngữ. Phần lớn HS là người dân tộc thiểu số, học ngoại ngữ là tiếp cận với ngôn ngữ thứ ba, sau tiếng mẹ đẻ và tiếng Việt. Phạm vi giao tiếp hẹp, khả năng giao tiếp hạn chế, vì vậy việc học ngoại ngữ gặp nhiều khó khăn. Để phát triển năng lực ngoại ngữ, giúp HS yêu thích, tự tin, tự học, thích ứng với cuộc sống và hoạt động nghề nghiệp trong thời kỳ hội nhập, đồng thời đáp ứng những kỳ thi chung là rất cần thiết. Tỉnh Lạng Sơn đã quan tâm đến việc đầu tư cho hoạt động dạy và học ngoại ngữ. Ngày 02/9/2011, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 1391/QĐ-UBND phê duyệt Đề án dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục tỉnh Lạng Sơn giai đoạn 2011- 2020 với mục tiêu chung là đổi mới toàn diện chất lượng dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục trên địa bàn tỉnh.

Trung học cơ sở (THCS) là cấp học bản lề, tạo nền tảng vững chắc cho HS bước vào trường trung học phổ thông, trung học chuyên nghiệp và tiếp theo là cao đẳng, đại học. Việc nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh bậc THCS giúp HS phát triển mạnh khả năng giao tiếp, tư duy, nâng cao năng lực ngoại ngữ nói riêng và năng lực hội nhập, thích ứng thực tiễn nói chung. Vì vậy, nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh theo hướng tiếp cận năng lực HS trường THCS trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn là một yêu cầu cấp thiết, có ý nghĩa lí luận, sư phạm và thực tiễn.

Trong lịch sử phát triển giáo dục có 3 cách tiếp cận: Nội dung, mục tiêu và tiếp cận phát triển (năng lực). Nếu tiếp cận nội dung chú trọng truyền thụ nội dung kiến thức, tiếp cận mục tiêu chú trọng đánh giá kết quả học tập (kiến thức, kỹ năng, thái độ) thì tiếp cận phát triển hướng tới năng lực người học. Dạy học TCNL được phát triển trên cơ sở của dạy học tiếp cận nội dung và tiếp cận mục tiêu. Đặc trưng cụ thể là phát triển năng lực người học (định hướng kết quả đầu ra của quá trình dạy học), phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực; chú trọng vận dụng kiến thức vào tình huống thực tiễn, chuẩn bị năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, giúp người học thích ứng với sự thay đổi của xã hội. Ở đây, giáo viên (GV) tổ chức, tư vấn, hỗ trợ giúp người học tự lực, tích cực và sáng tạo trong học tập. Người dạy chú trọng sử dụng các quan điểm, phương pháp, kỹ thuật, thủ thuật dạy học tích cực giúp người học trải nghiệm thực tế tìm kiếm và vận dụng kiến thức.

Các em học sinh trong một hoạt động nhóm học tập

Dạy học tiếng Anh theo hướng TCNL HS là dạy học đáp ứng chuẩn đầu ra, chủ yếu đánh giá năng lực tiếng Anh tổng hợp, được biểu hiện cụ thể ở khả năng sử dụng tiếng Anh một cách thành thạo cả 4 kỹ năng nghe, nói, đọc, viết và có thể vận dụng ngôn ngữ vào mọi tình huống giao tiếp. Vì thế, chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc mô tả chất lượng đầu ra, có thể coi là “sản phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học. Chương trình này không quy định những nội dung dạy học chi tiết mà quy định kết quả đầu ramong muốn của quá trình giáo dục, trên cơ sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc lựa chọn nội dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả nhằm đảm bảo thực hiện được mục tiêu dạy học. Hiện nay, hệ thống các trường cao đẳng, đại học cũng như các trường phổ thông đánh giá năng lực ngoại ngữ (tiếng Anh) theo Khung tham chiếu chung châu Âu về ngôn ngữ.

Qua điều tra khảo sát, tìm hiểu thực tế, chúng tôi khái quát thực trạng dạy học tiếng Anh theo hướng tiếp cận năng lực HS THCS trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn như sau:

Thực trạng quản lý hoạt động dạy học tiếng Anh ở trường THCS đã được thực hiện tương đối chặt chẽ, đặc biệt là hồ sơ dạy học. Các nhà trường đã chú trọng đầu tư cơ sở vật chất, tạo điều kiện và khuyến khích đội ngũ GV nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ.

Hoạt động dạy học tiếng Anh đã được thực hiện tương đối đa dạng bằng việc sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, sử dụng mô hình tiếng Anh cộng đồng, kết hợp các hình thức và phương pháp đánh giá định tính với đánh giá định lượng, đánh giá thời điểm và đánh giá quá trình. Tuy vậy, GV còn tuân thủ nghiêm ngặt các hoạt động được thiết kế trong sách giáo khoa, chưa có sự linh hoạt và mềm dẻo vì vậy chưa phù hợp với trình độ nhận thức và năng lực của HS. Việc sử dụng quy trình cũng như kỹ thuật dạy học cá nhân kết hợp với dạy học hợp tác, dạy học phân hóa còn có những hạn chế nhất định. Hình thức đánh giá quá trình chưa được thực hiện rõ nét, quan tâm nhiều đến thành tích hơn là phát triển năng lực học tập cho HS; rèn kỹ năng đọc và viết nhiều hơn là kỹ năng nghe và nói.

Năng lực tự học tiếng Anh của HS được đánh giá chủ yếu ở mức độ Trung bình và tự học trong điều kiện đa phương tiện còn nhiều hạn chế. Phần lớn HS chỉ thực hiện nhiệm vụ GV giao hoặc gắn với điểm số. Số ít HS yêu thích môn tiếng Anh mới tự giác hoàn thành bài tập, tham khảo tài liệu.

Năng lực tiếng Anh của HS được đánh giá chủ yếu ở mức độ Trung bình; năng lực nghe và nói yếu hơn đọc và viết. Nhìn chung HS nắm được kiến thức cơ bản về ngữ pháp, từ vựng; thực hiện các bài đọc hiểu như đọc và trả lời câu hỏi; đọc và lựa chọn đáp án đúng; đọc và điền từ…, hoàn thành bài tập sắp xếp các từ xáo trộn thành câu, viết lại câu, viết đoạn văn. HS còn mắc nhiều lỗi về ngữ pháp và từ vựng hoặc bỏ qua bài viết, hạn chế về năng lực nghe hiểu, năng lực thuyết trình, giao tiếp và viết bài luận.

Đại diện nhóm trình bày kết quả làm việc nhóm

Nguyên nhân của những hạn chế là do:

- Năng lực thực về chuyên môn, năng lực hiểu HS và tìm kiếm ngữ liệu của GV còn hạn chế. Kết quả khảo sát theo Khung tham chiếu năng lực ngôn ngữ Châu Âu (thời điểm tháng 01/2016), cấp THCS có 138/506 GV đạt chuẩn B2 trở lên (27,3%). Đến thời điểm tháng 01/2018, số lượng GV đạt chuẩn B2 trở lên chiếm 62%. GV chưa biết hướng dẫn cụ thể quy trình học cho HS cũng như chưa có kỹ năng phân tích kết quả thi, kiểm tra; còn khó khăn khi tổ chức dạy học thực hành, trải nghiệm cũng như kiểm tra, đánh giá (KTĐG) quá trình và xây dựng môi trường học tập mở.

- Hoạt động dạy học chủ yếu diễn ra trong nhà trường, lớp học; chú trọng dạy ngữ pháp, vốn từ, nặng về thi cử; đánh giá chủ yếu năng lực đọc, viết, nặng về điểm số.

- Phần lớn HS là người dân tộc thiểu số, sống ở vùng sâu, vùng xa. Môi trường học tiếng Anh, giao tiếp còn hạn chế, chưa được gia đình quan tâm đúng mực. HS chưa xác định được động cơ học tập và dành nhiều thời gian cho việc tự học; HS cảm thấy nặng nề trong học tập, học chủ yếu để thi cử; hiểu biết về văn hóa xã hội còn khiêm tốn.

- Một số trường đã có những câu lạc bộ tiếng Anh nhưng chưa nhiều, chủ yếu là dành cho HS khá, giỏi tham gia. Mô hình tiếng Anh cộng đồng như thư viện mở, góc tiếng Anh, các hoạt động ngoại khóa trong phạm vi toàn lớp, toàn trường, phong trào học ngoại ngữ còn mờ nhạt. Cơ sở vật chất, trang thiết bị, nguồn học liệu còn thiếu.

Từ thực trạng dạy học tiếng Anh nêu trên, một số giải pháp nâng cao chất lượng theo hướng tiếp cận năng lực học sinh THCS trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn được đề xuất là:

Các em học sinh trong một hoạt động học tập

Một là, nâng cao năng lực tiếng Anh cho đội ngũ GV trường THCS, trong đó chú trọng hình thức tự học và tự bồi dưỡng về kỹ năng phát âm, kiến thức ngữ pháp, từ vựng; kỹ năng nghe, nói, đọc, viết; đồng thời tích cực nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng cũng như tăng cường sinh hoạt chuyên môn.

Hai là, nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh và KTĐG theo hướng TCNL HS, trong đó chú trọng nâng cao năng lực dạy học kết hợp với kiểm tra - đánh giá quá trình, đánh giá theo chuẩn đầu ra, thể hiện: phát triển chương trình dạy học và khai thác nguồn học liệu đảm bảo tính phân hóa về nhận thức, trình độ và đặc điểm tâm sinh lý của HS.

Thiết kế đa dạng và linh hoạt các hoạt động trong mỗi tiết học như warm up, vocabulary, grammar, listening, writing, reading, speaking… hoặc bài tập củng cố kiến thức, tổ chức trò chơi, các hoạt động để đánh giá kết quả học tập. Trong mỗi hoạt động, xác định được mục tiêu, nội dung, cách thức, điều kiện tổ chức; phương thức kiểm tra, đánh giá người học cũng như dự kiến các phương án có thể xảy ra. Lựa chọn và thiết kế phiếu học tập, tranh ảnh, video… phục vụ cho các hoạt động học tập. Chú trọng trang bị kiến thức về văn hóa, tập trung phát triển kĩ năng nghe, nói qua các hoạt động project, hoạt động góc, tổ chức dạy học phân hóa theo trình độ nhận thức và đặc điểm tâm lý của HS.

- Bên cạnh sử dụng các phương pháp dạy học như trực quan, vấn đáp, thực hành…, GV cần áp dụng dạy học theo góc cho các giờ looking back, học theo dự án các tiết project; sử dụng kĩ thuật khăn trải bàn, mảnh ghép, sơ đồ tư duy, động não trong các giờ phát triển kĩ năng nói và viết.

- Đa dạng hóa môi trường học tiếng Anh thông qua các hình thức nhóm/cặp, cá nhân, toàn lớp, trò chơi học tập, sắm vai, sân khấu hóa… tạo sự đa dạng tương tác giữa GV với HS, giữa HS với HS, phát triển kỹ năng giao tiếp.

- Song song với việc sử dụng các bài kiểm tra thường xuyên, định kỳ, GV tăng cường đánh giá quá trình, kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò. Để đánh giá định kì, GV nắm vững kĩ thuật xây dựng ma trận đề thi, xác định được các trọng số của từng nội dung; ra đề; xây dựng được các tiêu chí chấm điểm, phân tích kết quả kiểm tra. Đánh giá quá trình trong tiết học dự án, sử dụng hồ sơ học tập, nhật ký học tập.

Ba là, rèn năng lực tự học tiếng Anh cho HS, trong đó, các giải pháp rèn năng lực tự học trên lớp như sử dụng ngôn ngữ đích (target language) bằng ngôn từ dễ hiểu để HS được quen với ngôn ngữ tiếng Anh; thiết lập và lưu giữ sổ từ vựng để ghi chép, lưu giữ từ mới, các thông tin liên quan; sử dụng phiếu ra/ vào lớp (admit and exit slips) để phản ánh về bài học/ bài tập đã học; sử dụng kĩ thuật Think- Pair- Share giúp HS suy nghĩ, thảo luận và chia sẻ về nội dung bài học. Các giải pháp nâng cao năng lực tự học ngoài lớp như dạy học dự án, ứng dụng công nghệ thông tin, sử dụng nhật ký học tập…

Bốn là, xây dựng mô hình tiếng Anh cộng đồng ở trường THCS như tổ chức câu lạc bộ tiếng Anh, góc tiếng Anh, cuộc thi và Gala tiếng Anh theo chủ đề, hoạt động ngoại khóa trong phạm vi toàn trường và lớp học với môi trường giao tiếp tiếng Anh tự nhiên như Đuổi hình bắt chữ, Người truyền tin, Câu đố tiếng Anh, Sự đa dạng của tiếng Anh, Phá vỡ sự im lặng, Ghế nóng… Tổ chức dạy học tiếng Anh qua mạng xã hội facebook, xây dựng mô hình thư viện đọc mở trong lớp học…

Tóm lại, dạy học tiếng Anh theo hướng tiếp cận năng lực học sinh THCS là dạy học theo hướng đáp ứng chuẩn đầu ra, là cách tiếp cận đảm bảo cho dạy học vừa tập trung vào phát triển năng lực, vừa dựa vào năng lực nền tảng của HS. Thực trạng dạy học tiếng Anh của các trường THCS trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn hiện nay đặt ra một số vấn đề cần thiết phải cải tiến để đáp ứng yêu cầu đổi mới mục tiêu giáo dục. Các giải pháp được đề xuất trên đây là những khảo nghiệm, định hướng cơ bản nhằm đổi mới, nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh trên địa bàn tỉnh, cần được sự quan tâm của các cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục, các nhà trường và đặc biệt là đội ngũ GV, HS - chủ thể của quá trình dạy học. Đồng thời, hệ thống giải pháp này cần được triển khai một cách đồng bộ, thống nhất.

TS. Phùng Quý Sơn, Trường Cao đẳng Sư phạm Lạng Sơn