Thân tặng học sinh của thầy, hy vọng món quà nhỏ này sẽ giúp các con có hứng thú hơn, dễ dàng khám phá chiều sâu rộng của văn chương.
Đoạn thơ này được sáng tác và chia sẻ bởi thầy giáo Lương Hải Đăng, giáo viên khoa Ngữ Văn của trường Spring Hill, trường song ngữ liên cấp nằm cách Hà Nội 40 km.
Chia sẻ trên trang cá nhân của mình, thầy Hải Đăng viết:"Sau một thời gian ngâm cứu, với mong muốn giúp các con lớp 9 dễ dàng ghi nhớ các mốc thời gian, tên gọi, nội dung,...mình viết ra đôi dòng lục bát đơn sơ giản dị này. Thân tặng các học sinh của thầy, hy vọng món quà nhỏ này sẽ giúp các con có hứng thú hơn, dễ dàng khám phá chiều sâu rộng của văn chương".
Từ những chất liệu tưởng như khô khan và nhỏ nhặt, thầy giáo đã tạo nên một đoạn thơ lục bát mang đến nhiều cảm xúc cho người đọc.
Lục bát là thể thơ dân tộc được hình thành trên những điều kiện cụ thể từ những đặc trưng ưu việt của tiếng Việt và những đặc điểm thẩm mỹ, văn hóa truyền thống của người Việt.
Tên gọi lục bát ý chỉ cặp câu thơ có dòng đầu 6 tiếng dòng sau 8 tiếng “thượng lục hạ bát”. Bài thơ ngắn nhất gồm có một cặp lục bát; trường hợp thứ hai bài thơ không hạn định về số lượng cặp câu (mở đầu bằng câu lục; câu lục rồi tới câu bát luân phiên nhau; và kết thúc ở câu bát).
Tuy nhiên, trong dòng chảy thời gian từ trước đến nay và ắt hẳn còn ở tương lai thơ lục bát luôn được sáng tạo linh động, với nhiều biến đổi mang tính dụng ý nghệ thuật. Sự biến đổi đó được đúc kết với tên gọi chung là biến thể trong lục bát hay “Lục bát biến thể”.
Như đã nêu, lục bát biến thể được nói cách khác là dụng ý nghệ thuật của người sáng tạo, đã làm cho câu thơ thêm phần sinh động và đặc biệt là tạo ra nhiều điểm độc đáo. Xét trên nhiều bình diện ta có thể tạm vạch ra những đặc điểm như sau:
Thứ nhất, số lời có thể bị kéo dãn ra hoặc phối hợp với thể nói lối:
Con rắn không chân đi năm rừng bảy rú
Con gà không vú nuôi chín mười con
Phải chi nhan sắc em còn
Anh vô chốn đó chiều lòn cũng ưng.
(Ca dao - Dân ca)
Hoặc:
Dẫu thương anh, em vẫn giữ đạo hằng
Anh về cậy mai tới nói, phụ mẫu bằng lòng em mới thuận ưng.
(Ca dao - Dân ca)
Hoặc nữa:
Miễn cho mở miệng em ừ,
Anh chẳng từ lao khổ,
Dẫu lên non tróc hổ,
Hay xuống biển nã rồng,
Anh đây cũng chẳng tiếc công,
Mong sao cho đặng tấm lòng em thương.
(Ca dao - Dân ca)
Thứ hai, lục bát thường theo vần bằng nhưng có những trường hợp biến thể theo vần trắc.
Tò vò mà nuôi con nhện
Đến khi nó đến nó quện nhau đi
Tò vò ngồi khóc tỉ ti
Nhện ơi, nhện hỡi! Nhện đi đằng nào?
(Ca dao - Dân ca)
Hoặc:
Gặp lúc đêm thanh trăng tỏa
Hát đôi câu cho rõ nhân tình
Phòng loan thục nữ một mình
Hay là đã biết duyên tình cùng ai?
(Ca dao - Dân ca)
Thứ ba, tiếng thứ 6 của dòng lục lại hiệp vần vói tiếng thứ 4 của dòng bát.
Con vua thì được làm vua
Con sãi ở chùa, thì quét lá đa.
(Ca dao - Dân ca)
Hoặc:
Tiếc thay hoa nở làm chi
Hoa nở lỡ thì, lại phải mùa đông.
(Ca dao - Dân ca)
Hoặc nữa:
Thu đi cho lá vàng rơi
Lòng em rối bời như là thu sang.
(Thu sang - Linh Giang)
Thứ tư, trong bài thơ lục bát có xen lẫn hai câu thất.
Bốn năm mới gặp lại em
Nỗi lòng vui sướng lòng tràn mừng vui
Nụ cười xinh đọng ướt trên môi
Chén hàn huyên một lời thành hai
Cha em xa cách lâu ngày
Cỏ cây mừng rỡ như là bài thơ xuân.
(Đưa em vào nắng mới - Linh Giang)
Hoặc:
Đêm qua nguyệt lặn về Tây
Sự tình kẻ ấy, người đây còn dài
Trúc với mai, mai về trúc nhớ
Trúc trở về, mai nhớ trúc không
Bây giờ kẻ Bắc, người Đông
Kể sao cho xiết tấm lòng tương tư.
(Ca dao - Dân ca)
Thứ năm, xuất hiện hiện tượng lạc vần.
Ta ngồi nhuộm lại thời xa
Tự mình có thể băng qua nỗi buồn?
Cái qua thì đã đâu còn
Cái sắp tới cũng mỏi mòn rụng rơi.
(Nhuộm tình - Hữu Phước)
Hoặc:
Năm mươi tóc đã bạc màu
Bây giờ môi đỏ, má đào còn đâu?
Nụ cười duyên dáng thành xưa
Duy còn mong nhớ như vừa hôm qua.
(Tình khúc tuổi năm mươi - Hữu Phước)
Thứ sáu, bài thơ lục bát xuất hiện với số lượng câu lẻ.
Ta còn ở tuổi… năm mươi
Ngất cao ngày tháng đất trời đã cho.
…
Đường đời ngắn lại lẽ thường
Trao yêu thương, gởi yêu thương nhé người!
Ta còn nhiều… tuổi năm mươi…
(Ta còn - Hữu Phước)
Hoặc:
Mình về đường ấy thì xa
Để anh bắt cầu sông Cái về qua Ninh Bình
Đất Ninh Bình có chùa Non Nước
Núi Phi Diên, Hồi Lạc xung quanh
Em về em nhớ quê anh.
(Ca dao - Dân ca)
Hoặc nữa:
Vô duyên vô phúc!
Múc phải anh chồng già
Ra đường người hỏi rằng cha hay chồng?
Nói ra đau đớn trong lòng,
Ấy cái nợ truyền kiếp có phải chồng em đâu!
(Ca dao - Dân ca)
Thứ bảy, là biến đổi về cấu trúc Bằng - Trắc.
Ðồ tế nhuyễn của riêng tây
Sạch sành sanh vét cho đầy túi tham
(Truyện Kiều - Nguyễn Du)
Hoặc:
Cưới vợ thì cưới liền tay
Chớ để lâu ngày lắm kẻ dèm pha
(Ca dao - Dân ca)
Thứ tám, là thay đổi hình thức câu thơ.
Chân qua
chín chín
chiếc cầu,
Thêm cây
cầu khỉ
thành câu
thơ tình.
(Lục bát - Nguyễn Chơn Thuần)
Hoặc:
Núi bài thơ
đứng bao giờ?
Biển nheo sóng biếc
mịt mờ trùng khơi.
Nghìn hồn đảo nổi chơi vơi,
Bức tranh
sơn thuỷ
tuyệt vời
Hạ Long.
(Vịnh Hạ Long - Nguyễn Chơn Thuần)
Có thể thấy, qua một số bình diện trên, câu thơ lục bát phù hơp cho việc truyền tải cảm xúc của người sáng tạo một cách đa dạng và phong phú. Đồng thời tính nhạc của câu thơ cũng được thể hiện rõ nét với những nhịp điệu khác nhau; lúc lên cao xuống thấp, lúc khắc khoải nghẹn ngào, lúc thiết tha tình cảm.
Và cũng chính những tác dụng từ việc sáng tạo mạng lại, đã tạo nên những nét riêng hết sức độc đáo cho câu lục bát biến thể mà vẫn không làm biến chất hay pha tạp ảnh hưởng đến câu lục bát chính thể. Nói cách khác câu lục bát biến thể đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trong công cuộc cách tân, làm mới thể lục bát, giúp đưa thể thơ này luôn đi song hành với người Việt ở mọi thời đại bởi sự linh hoạt và uyển chuyển của nó.
Nguyễn Thanh Toàn
--
Tài liệu tham khảo:
1. Nguyễn Du, Truyện Kiều, NXB Văn học.
2. Linh Giang, Đêm thao thức (Tập thơ), NXB Thanh Niên.
3. Giáo án điện tử (Đặc điểm thi pháp thơ Lục bát), Thạc sỹ Nguyễn Thị Chính, Trường Đaị học Đồng Tháp.