Âm nhạc là điều kì diệu bởi mỗi thể loại âm nhạc đều mang những nét đặc trưng và màu sắc rất riêng. Trong những năm gần đây ở Việt Nam, nhạc Jazz đang dần tạo ra được sức hấp dẫn với đông đảo khán giả. Đặc biệt trong năm 2016, từ bộ phim La La Land, nhạc Jazz ngày càng khẳng định vị trí của mình không chỉ với khán giả thế giới mà còn với khán giả Việt Nam. Qua bài viết này, mTrend sẽ tổng hợp những kiến thức cơ bản nhất về dòng nhạc Jazz để giúp bạn hiểu rõ hơn về dòng nhạc này nhé. Show Nhạc Jazz bắt nguồn từ cộng đồng người Châu Phi ở Mỹ vào cuối thế kỷ 19. Nó là sự kết hợp tinh tế và hài hòa giữa chất nhạc Blues với hòa âm của Cổ điển, pha trộn với một chút vui nhộn trong âm nhạc Châu Phi. Đến với nhạc Jazz, người nghe sẽ luôn cảm nhận được sự tự do sáng tạo của người nghệ sĩ để rồi dần hòa mình và cảm nhận được giai điệu Jazz đang lan tỏa. Tác giả, tác phẩm: Màn trình diễn Jazz của ca sĩ Tùng Dương và ban nhạc Jazz nổi tiếng Unit Asia tại Hà Nội Từ sự khác biệt về cách sáng tác nên cũng tạo ra sự khác biệt về mặt tác phẩm trong dòng nhạc này. Thông thường, dựa trên những chủ đề ngắn, các nghệ sĩ sẽ biểu diễn và biến tấu ngẫu hứng để tạo ra nét riêng. Chính vì vậy, các ngẫu hứng này không được ghi chép lại chính xác và đầy đủ như ở các dòng nhạc khác. Về sau này, các tác phẩm Jazz đã bắt đầu được ghi thành những bản tổng phổ hoàn chỉnh. Tuy nhiên, các nghệ sĩ vẫn sẽ thoải mái ngẫu hứng biến tấu dựa trên cảm xúc và cảm thụ âm nhạc, đưa tác phẩm ra khỏi khuôn khổ có sẵn. Như vậy mới đúng là chất của Jazz. Tiết tấu: Hãy cũng xem các ví dụ mTrend đưa ra dưới đây để dễ hiểu hơn về sự khác biệt trong tiết tấu của Jazz nhé. Ví dụ:Một dạng tiết tấu cổ điển trong bài Sonatine số 55 chương 1 – nhạc sĩ Friedrich Kuhlau. Ví dụ: Khi biến đổi tay phải thành các tiết tấu đảo phách nghịch phách ta sẽ có tiết tấu của Jazz. Ví dụ: Từ đó, bạn có thể nhận ra nhịp đập tiết tấu đặc thù của dòng nhạc Jazz là các tiết nhịp 2 phách trong hành khúc nhà binh được thay thế bằng nhịp 4 phách, nhấn mạnh phách 2 và phách 4 trong ô nhịp. Sử dụng nhiều các tiết tấu đảo phách, nghịch phách và nhấn vào các phách nhẹ là điểm đặc trưng ở các tác phẩm nhạc Jazz. Tiết tấu này được sử dụng ở cả hai tay hoặc tay phải đảo phách còn tay trái giữ nhịp. Trong mỗi trường phái Jazz đều có các dạng tiết tấu đặc thù để phân biệt chúng. Dưới đây là vài ví dụ mTrend đưa ra để giúp bạn biết thêm về các trường phái trong dòng nhạc Jazz. Ví dụ: Ragtime (sử dụng tiết tấu nghịch phách) Ví dụ: Tiết tấu Funk (trong Jazz 78 của Manfed Schmitz)Ở ví dụ trên sử dụng rất nhiều tiết tấu nghịch phách xuất hiện ngay ở ô nhịp 1 và ô nhịp 2. Nghịch phách ở nốt mi đen, nốt la đơn, ô nhịp thứ 3 là tiết tấu đảo phách ở hai nốt mi đơn. Phần tay trái được chia ra hai bè, bè trên và bè dưới. Đối với bè trên là tiết tấu đảo phách từ nốt fa đơn ngân sang nốt fa đen, có sự lặp lại ở các ô nhịp sau. Hòa thanh Vòng hòa thanh của dòng nhạc Jazz phức tạp hơn nhiều so với quy luật cổ điển. Cách sử dụng hợp âm đặc trưng trong hòa thanh nhạc Jazz bao gồm tăng, giảm, hợp âm 7, hợp âm thêm các âm ngoài hợp âm như âm 9, âm 13, âm 11, … Ví dụ: hòa thanh (trích) trong bài Israel của nhạc sĩ John Carisl Nhìn vào phần hòa thanh của ví dụ trên, ta có thể thấy các hợp âm thuộc T – S – D – TSVI của giọng nhưng không phải là các hợp âm T – S – D nguyên gốc, mà các hợp âm đã được biến đổi thành các hợp âm 7 (A7, Bb7, F7, Fmaj7), hợp âm tăng, giảm (Db5, A7(#9), G(#5), D7b9). Kết hợp các hợp âm lại với nhau để tạo thêm màu sắc cho hòa thanh. Ở phần cuối của bài không kết về hợp âm chủ mà được kết về hợp âm át (A7). Đây là một ví dụ điển hình cho việc sử dụng và kết hợp các hợp âm trong nhạc Jazz. Hòa thanh trong dòng nhạc Jazz được chuyển liên tiếp từ ô nhịp này sang ô nhịp khác với các hòa thanh khác nhau. Do đó, có thể mỗi một ô nhịp là một hòa thanh. Hòa thanh kết đặc trưng của Jazz là bậc II – V – I, khác biệt rất lớn so với hòa thanh kết truyền thống IV – V – I. Để tạo thêm nhiều màu sắc cho tác phẩm, các nghệ sĩ thường chú trọng vào tăng giảm các các hợp âm. Và dĩ nhiên, người nghệ sĩ chơi nhạc Jazz hoàn toàn có thể ngẫu hứng tự do sử dụng các vòng hòa thanh để tạo cho người nghe cảm giác hay và mới lạ, miễn sao vòng hòa thanh đó không đi lạc quá xa so với chủ đề của tác phẩm. Giai điệu Ban có thể thấy rõ giai điệu xuất hiện các nốt blues ở phần cuối chủ đề và phần đầu solo. Tính ngẫu hứng trong Jazz Chính vì vậy, người chơi nhạc Jazz khổng đơn thuần chỉ là một nhạc công mà còn phải là một nghệ sĩ biến tấu ngẫu nhiên. Ngay cả ở những dàn nhạc Jazz lớn và chuyên nghiệp, mặc dù đã có phần đệm được hòa âm phối khí chỉnh chu thì những người độc tấu vẫn được toàn quyền tự do biến tấu, sáng tạo với đoạn nhạc solo của chính họ. Những người đệm các nhạc cụ khác sẽ giúp họ phát triển ý định và các chủ đề dựa trên nền hòa âm. Đặc biệt hơn, các nghệ sĩ độc tấu không hề bị giới hạn bó gọn trong chủ đề mà có thể đi ra xa khỏi chủ đề, miễn sao vẫn dựa trên nền tảng các hợp âm nền để tạo ra giai điệu mới cho khán giả. Người nghệ sĩ độc tấu biến tấu ngẫu nhiên để tạo ra sự mới mẻ cho tác phẩm Jazz Tuy nhiên, nếu các nghệ sĩ nhạc Jazz biến tấu ngẫu nhiên liên tục bất kể thời điểm sẽ tạo thành một sự hỗn loạn trong giai điệu. Chính vì vậy, các nghệ sĩ độc tấu và những người đệm theo luôn có chung một số các chủ đề quen thuộc, lấy đó làm nền tảng để phối hợp ăn ý tạo ra tác phẩm nhạc Jazz hoàn chỉnh và mới mẻ. Tóm lại, điểm chung duy nhất giữa nhạc Jazz và nhạc Cổ điển là lúc bắt đầu trình diễn sẽ thể hiện chủ đề nguyên vẹn. Sau đó Jazz sẽ là nới những biến tấu ngẫu hứng thay thế cho các quy định phải tuân theo của Cổ điển. Nhìn chung, Jazz là một dòng nhạc luôn mang lại cho người nghe cảm giác mới mẻ và khác lạ về nhiều mặt trong âm nhạc, từ hòa thanh, giai điệu, tiết tấu đến cả cách thể hiện và trình diễn. Trong đó, điểm đặc trưng nhất chính là tính ứng tấu ngẫu nhiên của các nghệ sĩ chơi Jazz. mTrend mong rằng những thông tin chia sẻ trong bài viết này sẽ giúp bạn có hiểu rõ hơn về dòng nhạc nổi tiếng thế giới và cảm nhận được nét riêng biệt và khác lạ chỉ có ở Jazz nhé. mTrend tổng hợp Hình ảnh: Google
Vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, nhạc Jazz bắt đầu ra đời ở New Orleans, Louisiana, Mỹ. Ở giai đoạn ban đầu, Jazz là sự kết hợp của các yếu tố sau:
Nhạc Jazz có lịch sử lâu đời, kéo dài hơn 100 năm và có nguồn gốc từ những ca khúc được nô lệ gốc Phi hát trong khi lao động nên khó có định nghĩa hoàn chỉnh nhạc Jazz là gì. Ngày nay, Jazz có thể được hiểu là thể loại âm nhạc dựa trên sự ứng biến tài tính, sự cấp bách nhưng lại được phối hợp nhịp nhàng trong từng giai điệu. Sự ứng biến là cách mà nghệ sĩ Jazz thể hiện chính mình và sáng tạo âm nhạc ngẫu hứng theo mang đậm nét riêng.  Đặc trưng của Jazz là gì?Ngẫu hứng và nghệ sĩTác giả dòng nhạc Jazz có thể ngẫu hứng sáng tạo ra chủ đề. Trong khi đó, nghệ sĩ chơi có thể ngẫu hứng ra bài hát trên nền chủ đề sẵn có theo phong cách riêng để hoàn thiện bài hát, mang đậm màu sắc của mình. Việc sáng tác bài hát hầu hết được gắn liền với người nghệ sĩ biểu diễn. Chính vì vậy, đặc trưng của Jazz là sự ứng tấu ngẫu nhiên của những nghệ sĩ nhạc. Nhạc Jazz giống nhạc cổ điển ở chỗ lúc bắt đầu biểu diễn sẽ thể hiện theo đúng chủ đề. Khác nhau ở điểm, nhạc cổ điển phải tuy theo đúng quy tắc được xác lập bởi nhạc sĩ. Tuy nhiên, Jazz lại là sự ngẫu hứng của nghệ sĩ nên có khi cùng một bài nhạc nhưng màn trình diễn lại khác nhau. Giai điệu Jazz mang tính đặc trưng riêngĐược xây dựng chính trên thang âm có các “blue notes”. Tức nốt ở quãng ba và nốt ở quãng bảy của thang âm sẽ bị giảm về độ cao. Kỹ thuật sử dụng nhạc cụ được bắt đầu trực tiếp từ phong cách hát của người da đen. Những nhạc công sẽ sáng tạp ra loại kỹ thuật làm những nhạc cụ vang lên như giọng người. Cụ thể là đưa những nốt hoa mỹ, nốt hóa, nốt Blues, vibrato và glissando. Khi thưởng thức Jazz, chúng ta sẽ luôn cảm thấy được sự mới mẻ, khác lạ về giai điệu, hòa thanh, tiết tấu cũng như cách thể hiện. Ở Jazz, giai điệu đa màu sắc, thể hiện sự tự do trong âm nhạc. Mỗi bài hát của mỗi nguwoif nghệ sĩ sẽ có màu sắc, dấu ấn riêng, không ai giống ai. Tiết tấu nhạc JazzNhạc Jazz có tiết tấu khác biệt hoàn toàn so với nhạc cổ điển. Tiết tấu cổ điển là dạng không đòi hỏi quá phức tạp, nghe thuận tai và phần kĩ thuật chạy ngón được chú trọng. Còn riêng tiết tấu nhạc Jazz những tiết tấu nghịch phách, đảo phách, giật lại vô cùng chú trọng. Đây chính là điểm khác biệt giúp Jazz không bị nhầm lẫn với bất cứ dòng nhạc nào. Tiết tấu đặc thù của nhạc Jazz: Tiết nhịp 2 phách trong hành khúc nhà binh sẽ được thay thế bằng nhịp 4 phách, nhấn mạnh ở phách 2, 4 trong ô nhịp. Hòa thanh trong JazzHòa thành trong Jazz sẽ tạo cấu trúc, giai điệu rõ ràng và bản nhạc có màu sắc riêng. Vòng hòa thanh của Jazz phức tạp hơn rất nhiều so với quy luật cổ điển. Hợp âm được sử dụng đặc trưng nhất của Jazz là tăng, giảm, hợp âm 7 và hợp âm thêm những âm ngoài hợp âm, ví dụ như âm 9, 11 và 13. Hòa thanh của nhạc Jazz sẽ được chuyển liên tiếp từ ô nhịp này sang ô nhịp khác cùng với những hòa thanh khác nhau. Chính vì thế, mỗi ô nhịp được coi là một hòa thành. Loại hòa thanh kết đặc trưng của âm nhạc Jazz đó chính là bậc II, V và I. Trong khi đó hòa thanh kết truyền thống lại là IV, V và I. Đây chính là sự khác biệt vô cùng lớn của hòa thanh Jazz so với truyền thống. Jazz là dòng nhạc đa màu sắc nên nghệ sĩ chơi Jazz sẽ tăng, giảm hợp âm, ngẫu hứng sử dụng những vòng hòa thanh. Nhờ vậy mà sẽ đem đến cho khán giả cảm giác hay, mới lạ. Điều quan trọng nhất là vòng hòa thanh không được lạc đi quá xa so với chủ đề của bản nhạc. Nhạc cụ để chơi JazzCác loại nhạc cụ chơi Jazz là của châu Âu và phong cách diễn tấu mang phong cách của Mỹ. Chúng bao gồm:
Phong cách thể hiện dòng nhạc Jazz giống với Blues đều bắt nguồn từ các bản hợp xướng, bài ca tôn giáo của đạo Tin Lành. Sự phát triển của Jazz trên thế giới và ở Việt NamJazz với nền âm nhạc thế giớiDòng nhạc Jazz được coi là thể loại nhạc đa sắc tộc. Thể loại nhạc giúp xóa bỏ phần nào ranh giới sự phân biệt chủng tộc và góp phần làm thay đổi tích cực cho xã hội. Cho đến hiện nay, người da trắng yêu thích và chơi Jazz rất nhiều. Nghẹ sĩ da trắng chơi nhạc Jazz lớn nhất ở Mỹ là John McLaughlin. Ông vừa kết hợp với Miles Davis vừa chơi cùng bới những nhóm nhạc Ấn Độ và tham gia biển diễn ở Nhật. Jazz trong nền âm nhạc ViệtNhạc Jazz bắt đầu xuất hiện ở Việt Nam vào những năm 50 – 60 của thế kỷ trước, thời kì Pháp thuộc. Đầu tiên, Jazz được chơi bởi những nhạc công ở miền Bắc. Nhưng phong trào nhạc Jazz vẫn còn chưa phát triển, chỉ đến khi du nhập vào miền Nam nước ta cùng với quân đội Mỹ, Jazz mới được biết đến nhiều hơn. Khoảng từ năm 1989, nhiều band nhạc Jazz từ Pháp sang giao lưu văn hóa Việt Nam. Họ biểu diễn và tổ chức hội thảo, các buổi dạy về nhạc Jazz. Khi trở về nước, họ gửi các tài liệu về dòng nhạc này cho Nhạc viện Hà Nội (Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam). Đến đầu năm 1990, Nhạc viện Hà Nội đã quyết định đưa đào tạo nhạc Jazz vào thử nghiệm. Cho đến những năm 1996 – 2000, trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Quân đội (Đại học văn hóa nghệ thuật quân đội) đã góp phần không nhỏ vào việc thúc đẩy sự phát triển của nhạc Jazz. Đưa dòng nhạc này tiếp cận với lớp nghệ sỹ trẻ, được đào tạo bài bản dưới sự dẫn dắt của những nghệ sỹ đầu tiên được tiếp xúc với nhạc Jazz. Một số nghệ sĩ đi đầu về phát triển Jazz ở nước ta gồm:
Trên đây là một số giải đáp về nhạc Jazz là gì. Đây là loại nhạc nhiều màu sắc, cảm xúc và đa sắc tộc. Bạn hãy đến với Jazz và cảm nhận sự sáng tạo của người nghệ sĩ, hòa mình vào những giai điệu lan tỏa nhé! >> Có thể bạn quan tâm: Nhạc acoustic là gì? |
