Tôi cũng ấn tượng lắm những cánh chim câu tượng trưng cho hòa bình dập dờn bay trên trời cao, bên dưới, những đôi mắt em nhỏ ngước lên đầy hồn nhiên. Rồi khi yêu những cánh chim, tôi lại ao ước tìm về hỏi han những cách nuôi dưỡng, chăm sóc, dạy cho những chú chim cách chinh phục đỉnh cao để giành chiến thắng trong những hội thi vui nhộn. Không ít người mỗi khi nói về truyền thống một vùng nào đó thường rất hùng hồn rằng nơi đây là vùng đất địa linh nhân kiệt nhưng nếu hỏi thế nào là địa linh thì chỉ biết nói đó là vùng đất thiêng chứ không rõ hơn chút nào nữa. Còn khái niệm nhân kiệt thì ai cũng rõ rồi - đó là có nhiều người tài, giỏi… Khái niệm địa linh là sự mô tả một vùng đất có cấu trúc địa hình đặc biệt khác hẳn cấu trúc môi trường tổng thể xung quanh nó. Xét theo nghĩa rộng - địa linh là tổng hòa của yếu tố tâm linh, thổ nhưỡng và địa chất học. Nghĩa hẹp là vùng đất mà điều kiện tự nhiên, môi trường hoàn toàn phù hợp với con người sống ở đó. Địa linh luôn bắt nguồn từ gió, khí và nước, trong đó yếu tố khí là quan trọng: sinh khí hay nguyên khí là bản thể, nguồn gốc của vạn vật. Nguyên khí luôn gắn bó với nước. Nước giúp khí di chuyển. Nước di chuyển thì nguyên khí cũng di chuyển, nước dừng di chuyển thì nguyên khí cũng dừng. Sinh khí tụ mạnh nhất tại những nơi giao hội của nước (như vùng Lục Đầu Giang, Kim Đôi, Vọng Nguyệt…). Đặc điểm để nhận biết địa linh là: Trong một vùng đồng bằng, lại có một dãy núi sừng sững mọc lên, thì vùng đó là địa linh (ở Bắc Ninh - Kinh Bắc có nhiều vùng như thế). Có những con sông, con ngòi…nước đang chảy mạnh, tự nhiên có đoạn lại chảy quanh co bao bọc lấy một vùng đất nào đó và nước lại chảy hiền hòa hoặc ngược lại thì vùng đó là địa linh. Một trong những yếu tố không thể thiếu của địa linh là khí. Khí đi chìm, dọc theo các dãy núi - gọi là mạch núi hay long mạch (mạch rồng, mạch quý…). Địa linh theo các nhà khoa học và phong thủy học - thực chất long mạch (vùng đất có long mạch, tia đất chạy qua. Theo khái niệm trên nghiệm thấy Bắc Ninh - Kinh Bắc có rất nhiều vùng đất mang nhiều yếu tố địa linh, nên sinh ra lắm anh tài, riêng về khoa bảng thời phong kiến đã có tới gần 700 vị đỗ Tiến sỹ và hàng ngàn Cử nhân, Tú tài… Yên Phong - một vùng địa linh nhân kiệt, tiêu biểu như: Vọng Nguyệt - Tam Giang; Dũng Liệt; Đông Thọ; Yên Phụ… *Truyền thống giáo dục, khoa bảng vẻ vang tiêu biểu: Yên Phong là tên huyện có từ thời Trần, đến thời Hồng Thuận huyện Yên Phong đổi tên thành Yên Phú, sau đó lại lấy lại tên cũ. Từ đó đến nay không có sự thay đổi nữa, chỉ có địa giới một số xã thôn giáp danh với các huyện, tỉnh khác có sự thay đổi. Trải qua mấy lần thay đổi địa giới hành chính, đến nay huyện Yên Phong có 14 xã, thị trấn, bao gồm 74 thôn, làng, khu phố. Là một vùng đất của xứ Bắc ngàn năm văn hiến, con người Yên Phong đã sớm phát huy tinh thần yêu nước và truyền thống khoa bảng cử nghiệp. Trong các khoa thi Hán học, tuyển chọn nhân tài của các triều đại phong kiến Việt Nam, huyện Yên Phong đã đóng góp nhiều nhân tài cho đất nước. Theo địa danh địa giới hiện nay, từ người khai khoa cuả huyện Yên Phong - Tiến sỹ Chu Xa, người xã Yên Phụ đăng khoa năm Quý Sửu, niên hiệu Thuận Thiên 6 (1433) đời Lê Thái Tổ (Trước đó chưa có tài liệu nào cho biết có ai đỗ Tiến sỹ hay không) đến khoa thi cuối cùng huyện Yên Phong có 39 vị đỗ Đại khoa, trong đó có 2 vị đỗ Bảng nhãn, 2 vị đỗ Thám hoa, 34 vị đỗ Tiến sỹ, 1 vị Phó bảng. Làng Vọng Nguyệt, xã Tam Giang có số người đỗ Đại khoa nhiều nhất huyện - 8 vị, họ Ngô có tới 5 vị Đại khoa, trong đó có 3 vị Hoàng giáp. Các thôn làng khác của xã Tam Giang có 3 vị Đại khoa - thôn Như Nguyệt có 2 vị (Hứa Tam Tỉnh đỗ Bảng nhỡn, còn gọi là “Trạng Ngọt”; Nguyễn Quang Tán đỗ Tiến sỹ) và thôn Đông có 1 vị đỗ Đại khoa - Lê Duy Đản. Như vậy xã Tam Giang có 11 vị đỗ Đại khoa. Thôn Chân Lạc, xã Dũng Liệt có 4 vị với hai cha con đều đỗ Đại khoa - Ngô Phúc Tinh và Ngô Khánh Nùng. Thôn Đông Xuất, xã Đông Thọ và thôn Phú Mẫn, thị trấn Chờ đều có 3 vị đỗ Đại khoa. Thôn Đông Xuyên, xã Đông Tiến có 2 vị đỗ Đại khoa là hai cha con Nguyễn Thừa Hưu và Nguyễn An, thôn An Tập xã Yên Phụ có 2 ông cháu đều đậu Đại khoa là Bảng nhãn Nguyễn Chiêu Huấn và Tiến sỹ Nguyên Khắc Khoan. Trong số 14 xã, thị trấn của huyện Yên Phong thì 11 xã có người đỗ Đại khoa, những xã còn lại đều có người đỗ Cử nhân, Tú tài. Điều này chứng tỏ truyền thống hiếu học khoa bảng của Yên Phong rất vẻ vang, nhân kiệt khoa bảng có ở mọi vùng địa linh. Để phát huy truyền thống giáo dục khoa bảng vẻ vang của quê hương, ngay từ thời xưa, nhân dân Yên Phong đã xây dựng Văn chỉ hàng huyện, hàng tổng, hàng xã và các nhà thờ gia tộc… làm nơi giáo dục truyền thống hiếu học khoa bảng cho các thế hệ kế tiếp. Văn chỉ hàng huyện Yên Phong xưa được xây dựng ở xã Yên Phụ - là văn chỉ duy nhất trong 8 văn chỉ hàng huyện ở tỉnh Bắc Ninh hiện còn bia đá ghi khắc tên tuổi khoa danh của 41 vị Tiến sỹ thời xưa của cả huyện. Hàng tổng, hàng xã, thôn làng và các gia tộc phần nhiều đều xây dựng các văn từ, văn chỉ, từ đường gia tộc… làm nơi giáo dục phát huy truyền thống cho cho thế hệ kế tiếp. Ngày nay, để phát huy truyền thống hiếu học khoa bảng vẻ vang của cha ông, chính quyền các cấp và nhân dân các địa phương huyện Yên Phong rất quan tâm, chú trọng tới việc khôi phục, xây dựng, xếp hạng các di tích lịch sử văn hóa phản ánh sâu sắc về truyền thống hiếu học khoa bảng vẻ vang của cha ông. Đặc biệt là hệ thống từ đường, nhà thờ các gia tộc. Công tác khuyến học ở các cấp, thôn làng, gia tộc đều được Đảng, Chính quyền và nhân dân đặc biệt chú trong quan tâm. Nhiều hội khuyến học được thành lập và hoạt động có hiệu quả tích cực. LÊ VIẾT NGA Yếu tố địa linh nằm trong yếu tố thứ hai (điều kiện xã hội và địa lý tự nhiên), cùng hai yếu tố huyết thống (di truyền) và điều kiện vật chất (kinh tế), cấu thành truyền thống hiếu học - khoa bảng vẻ vang của huyện Yên Phong nói riêng và Bắc Ninh - Kinh Bắc nói chung./. |
