Trong phạm vi chuyên đề này, chúng ta đề cập đến công tác chỉ đạo, điều hành hoạt động của các cơ quan thanh tra nhà nước trên địa bàn tỉnh bao gồm: Thanh tra tỉnh; Thanh tra sở; Thanh tra huyện, thị xã, thành phố (gọi chung là Thanh tra huyện). Khái niệm thanh tra Theo Từ điển tiếng Việt phổ thông, thanh tra là: "kiểm soát xem xét tại chỗ việc làm của địa phương, cơ quan, xí nghiệp". Với nghĩa này, thanh tra bao hàm việc kiểm soát, xem xét và phát hiện ngăn chặn những gì trái với quy định. Thanh tra là hoạt động của một chủ thể có thẩm quyền: Người làm nhiệm vụ thanh tra, đoàn thanh tra và đặt trong phạm vi quyền hành của một chủ thể nhất định. Luật Thanh tra năm 2010 không quy định nhiệm vụ, quyền hạn chung của các cơ quan thanh tra nhà nước mà quy định cụ thể cho từng cơ quan thanh tra nhà nước, nhưng có thể khái quát nhiệm vụ, quyền hạn chung của các cơ quan thanh tra nhà nước là: quản lý nhà nước về công tác thanh tra; thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc quyền quản lý của thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước cùng cấp; thực hiện nhiệm vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng theo quy định của pháp luật về chống tham nhũng. Thanh tra có những đặc điểm chủ yếu sau đây: Một là, thanh tra gắn liền với quản lý nhà nước Với tư cách là một chức năng, là một giai đoạn của chu trình quản lý nhà nước, thanh tra gắn liền với quản lý nhà nước.Thanh tra là một phạm trù lịch sử, thanh tra gắn liền với vai trò của Nhà nước trong kiểm soát nhà nước, kiểm soát xã hội. Chính bản chất của quá trình lao động xã hội đã đòi hỏi tất yếu phải có sự quản lý của Nhà nước để điều hoà những hoạt động đơn lẻ và thực hiện những chức năng chung. Như vậy, việc xem xét, định hướng đánh giá kết quả quản lý là một phương diện của quản lý xã hội. Quản lý nhà nước là một bộ phận quản lý xã hội và ở đâu có quản lý nhà nước ở đó có thanh tra. Trong mối quan hệ giữa quản lý và thanh tra thì quản lý nhà nước giữ vai trò chủ đạo, chi phối hoạt động của thanh tra (quy định thẩm quyền của các cơ quan thanh tra, quy định về tổ chức, quyết định và kết luận thanh tra, sử dụng các kết quả, các thông tin từ phía các cơ quan thanh tra). Mặt khác, hoạt động chấp hành của quản lý nhà nước thường bao hàm cả sự điều hành, cho nên trong quá trình thực hiện các văn bản pháp luật đòi hỏi phải có sự kiểm tra nghiêm ngặt của các cơ quan có thẩm quyền. Quản lý nhà nước và thanh tra, có điểm chung là nhân danh quyền lực nhà nước thực hiện sự tác động lên các đối tượng bị quản lý. Song xem xét theo cơ cấu, chức năng của quản lý thì thanh tra chỉ là chức năng, là công cụ, phương tiện để quản lý nhà nước. Hai là, thanh tra là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước Tính quyền lực nhà nước của hoạt động thanh tra có mối liên hệ chặt chẽ với tính quyền uy - phục tùng của quản lý nhà nước. Là một chức năng của quản lý nhà nước, thanh tra phải thể hiện như một tác động tích cực nhằm thực hiện quyền lực của chủ thể quản lý đối với đối tượng quản lý. Nói về quyền lực nhà nước trong quá trình thanh tra cũng có nghĩa là xác định về mặt pháp lý tính chất nhà nước của tổ chức thanh tra. Vì vậy, thanh tra phải được Nhà nước sử dụng như một công cụ có hiệu quả trong quá trình quản lý. Có thể nói, thanh tra là một hoạt động luôn luôn mang tính quyền lực nhà nước. Chủ thể tiến hành thanh tra luôn luôn là cơ quan nhà nước. Thanh tra (ở đây được dùng với tính chất là một danh từ chỉ cơ quan có chức năng này) luôn luôn áp dụng quyền năng của Nhà nước trong quá trình tiến hành hoạt động của mình và nó nhân danh Nhà nước khi áp dụng quyền năng đó. Thanh tra chỉ xuất hiện từ khi Nhà nước ra đời trong lịch sử và nó cũng sẽ tiêu vong cùng với sự tiêu vong của Nhà nước. Theo Mác, đến một giai đoạn nào đó, Nhà nước sẽ tự tiêu vong và khi đó, chức năng thanh tra sẽ cùng với Nhà nước được "xếp bên cạnh chiếc xa kéo sợi và chiếc rìu đồng cổ". Tóm lại, chủ thể duy nhất tiến hành thanh tra là Nhà nước, thanh tra xuất hiện, tồn tại và tiêu vong cùng với Nhà nước. Ở các nước trên thế giới, dù mô hình tổ chức hoạt động thanh tra có khác nhau nhưng đều có chung đặc điểm này. Ở nước ta, Luật Thanh tra năm 2010 quy định: cơ quan thanh tra nhà nước trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình thực hiện và giúp cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện quản lý nhà nước về công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng; tiến hành thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng theo quy định của pháp luật. Ba là, thanh tra có tính độc lập tương đối Đây là đặc điểm vốn có, xuất phát từ bản chất của thanh tra. Đặc điểm này phân biệt thanh tra với các loại hình cơ quan chức năng khác của bộ máy quản lý nhà nước. Khác với hoạt động kiểm tra thường do bản thân các cơ quan, tổ chức tự thực hiện, hoạt động thanh tra thường được tiến hành bởi một cơ quan chuyên trách. Ngoài những nhiệm vụ như những cơ quan quản lý nhà nước khác, các cơ quan thanh tra có nhiệm vụ chủ yếu là xem xét, đánh giá một cách khách quan việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ của các cơ quan, tổ chức và cá nhân. Từ những phân tích nêu trên, Thanh tra được hiểu như sau: "Thanh tra là một chức năng thiết yếu của cơ quan quản lý nhà nước, là việc xem xét, đánh giá, xử lý của cơ quan nhà nước đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Hoạt động thanh tra được thực hiện bởi cơ quan chuyên trách theo một trình tự, thủ tục luật định, nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, phát hiện những sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với Nhà nước các biện pháp khắc phục; phát huy nhân tố tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả, hiệu lực của hoạt động quản lý nhà nước, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, các quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân". Những lưu ý trong công tác chỉ đạo, điều hành - Với cấp trên trực tiếp: Chánh Thanh tra phải bằng nhiều biện pháp tích cực để khẳng định được uy tín với cấp uỷ, chính quyền, thủ trưởng cơ quan quản lý cùng cấp và với cơ quan thanh tra cấp trên. Để có được điều đó phải bằng công việc cụ thể và có quá trình. Trong tham mưu đề xuất và triển khai nhiệm vụ phải thể hiện trách nhiệm cao và có hiệu quả thiết thực. Trong báo cáo công tác phải đảm bảo đúng theo quy định về thời gian, có chất lượng, thể hiện độ chính xác, tin cậy, qua đó, thể hiện tinh thần trách nhiệm, ý thức chấp hành nghiêm sự chỉ đạo của cấp trên; đồng thời phản ánh được năng lực, trình độ tư duy sáng tạo, sự vận dụng linh hoạt, sát thực tế của cấp dưới. - Với cấp dưới: Tôn trọng, lắng nghe ý kiến của cấp dưới, nhưng khi đã có chủ trương, quyết định đúng thì kiên quyết, nhất quán trong chỉ đạo, điều hành, tạo điều kiện thuận lợi cho cấp dưới thực hiện. Lãnh đạo (nói chung) là sự tác động đến con người, dẫn dắt một tập thể, ở đó mỗi con người đều có chức trách nhiệm vụ rõ ràng. Vì vậy, cần phải có phương pháp, cách thức lãnh đạo tốt để sao cho cấp dưới sẵn sàng cố gắng, nhiệt tình trong suy nghĩ và hành động vì mục đích công việc chung phát huy tối đa khả năng làm việc của họ. Đồng thời thông qua công việc mà xây dựng được tập thể đoàn kết, thống nhất. Sự lãnh đạo bao hàm ý nghĩa tuân thủ và sự phục tùng. Con người nói chung có xu hướng tuân theo những người lãnh đạo mà họ thấy ở đó sự tin tưởng, tính quyết đáp và lòng vị tha. Thủ trưởng cơ quan thanh tra là người lãnh đạo quản lý, thực hiện chức năng lãnh đạo trực tiếp một tập thể cán bộ, công chức, viên chức. Thông qua hoạt động thực tiễn để hiểu được tâm tư tình cảm, những nguyện vọng chính đáng của từng người, tạo điều kiện giúp đỡ và kịp thời động viên người tốt, việc tốt. Trong một tập thể, người quản lý phải xây dựng được những hạt nhân lãnh đạo ở từng bộ phận dưới quyền. Trong chỉ đạo xây dựng chương trình, kế hoạch và triển khai công việc phải chắt lọc được những ý tưởng tốt, từ cấp dưới đầu mối các phòng, ban, các bộ phận chuyên môn, thể hiện tính toàn diện, tính bao quát công việc trong tổng thể nhưng phải có trọng tâm, trọng điểm. Trong đó phải coi trọng xây dựng tổ chức, luôn quan tâm đến con người, xây dựng lực lượng và chăm lo những điều kiện phục vụ công tác. Làm sao không bộ phận và cá nhân nào cảm thấy mình chỉ luôn luôn "đóng vai phụ". Điều đó không chỉ bởi yếu tố tâm lý mà thực chất công việc cần làm. Trong chức năng, nhiệm vụ của mỗi tổ chức đã tính đến khả năng hoàn thành của từng bộ phận gắn với đội ngũ cán bộ, thanh tra viên mà ở đó đều phải có những con người cụ thể thực thi công việc cụ thể. Đối với cơ quan thanh tra cấp tỉnh, cấp dưới là cơ quan thanh tra cấp huyện, thanh tra cấp sở. Thanh tra tỉnh có nhiệm vụ chỉ đạo công tác thanh tra, hướng dẫn nghiệp vụ thanh tra hành chính đối với Thanh tra sở, Thanh tra huyện. Chánh Thanh tra tỉnh chỉ đạo thanh tra huyện, thanh tra sở, trực tiếp qua Chánh Thanh tra huyện, Chánh Thanh tra sở. Chánh Thanh tra tỉnh phải sâu sát, giúp đỡ Chánh Thanh tra huyện, Chánh Thanh tra sở, xây dựng được sự tin cậy bằng việc giúp họ tháo gỡ những khó khăn trong công việc, giữ uy tín cho họ, khơi dậy lòng nhiệt tình, trách nhiệm và động viên đúng lúc, đúng chỗ. Đối với Chánh Thanh tra bộ quản lý theo ngành dọc, Chánh Thanh tra bộ phải quan tâm sâu sát trong chỉ đạo cả về tổ chức, về chuyên môn nghiệp vụ. Chánh Thanh tra sở chính là "cánh tay dài" của Chánh Thanh tra bộ vươn tới các vùng lãnh thổ thuộc lĩnh vực quản lý của bộ. - Với các cơ quan hữu quan: Trong hoạt động thanh tra, với tư cách người quản lý, thủ trưởng cơ quan thanh tra phải tiếp nhận rất nhiều thông tin và phải xử lý thông tin thật chính xác, khách quan. Vì thế, ngoài việc xác lập các mối quan hệ theo cấp bậc trên, dưới, quan hệ giữa các bộ phận ngay trong cơ quan một cách ổn định bền vững, thủ trưởng cơ quan thanh tra còn phải xử lý các mối quan hệ giữa cơ quan thanh tra với nhiều cơ quan hữu quan, trong đó đặc biệt quan tâm mối quan hệ giữa thanh tra với các cơ quan thuộc khối nội chính, cơ quan kiểm tra đảng và các cơ quan thông tấn báo chí. Bởi vì, xét cho cùng thì giữa thanh tra với các cơ quan này đều có một mục đích chung là góp phần vào việc tăng cường pháp chế, làm trong sạch đội ngũ cán bộ công chức trong bộ máy của Đảng, Nhà nước, lành mạnh hoá các mối quan hệ xã hội. Tạo dựng được các mối quan hệ đó sẽ có lợi trên nhiều phương diện, thể hiện trên các mặt sau: - Trong xây dựng chương trình, kế hoạch thanh tra tránh được sự chồng chéo, hoặc bỏ trống địa bàn và lĩnh vực quan trọng. Sự phối hợp tốt giữa thanh tra với các cơ quan sẽ là cơ sở tốt cho việc tham mưu đề xuất các vấn đề thanh tra với cấp uỷ, chính quyền địa phương, với lãnh đạo bộ. - Trong triển khai thực hiện nhiệm vụ thanh tra hành chính, giải quyết khiếu nại tố cáo, rất cần tranh thủ sự đồng tình của các ngành trong khối nội chính, kiểm tra đảng. Sự hợp tác trong quá trình xác minh, kết luận, xử lý những vụ việc phức tạp, quan trọng để có tiếng nói chung giữa thanh tra với kiểm tra đảng, các cơ quan trong khối nội chính là rất quan trọng, rất cần thiết. Thực tế cho thấy, sở dĩ còn nhiều cuộc thanh tra hành chính, giải quyết các vụ việc khiếu tố kéo dài, kết thúc khó khăn, một trong những nguyên nhân là do trong quá trình thanh tra, xác minh, kết luận không phối hợp tốt, không tham khảo và tranh thủ sự đồng tình của các ngành hữu quan, vì thế khó khăn cho người có thẩm quyền quyết đáp cuối cùng. - Trong việc phát huy hiệu lực, hiệu quả hoạt động thanh tra, cũng cần có tiếng nói chung của các ngành, các cơ quan hữu quan. Uy tín của cơ quan thanh tra, của ngành thanh tra tuỳ thuộc chất lượng, hiệu lực, hiệu quả của việc thực hiện chức năng nhiệm vụ, đồng thời tiếng nói của các cơ quan thông tấn báo chí cũng có ý nghĩa quan trọng trong việc chọn vấn đề thanh tra, góp phần nâng uy tín của cơ quan, của ngành thanh tra. Sự phối hợp, tạo được mối quan hệ tốt với cơ quan thông tấn báo chí sẽ bớt đi những thông tin nhiễu, tăng thông tin chính xác, thiết thực phục vụ hoạt động thanh tra. Quan hệ tốt giữa trên - dưới, trong - ngoài nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp trong hoạt động thanh tra, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động thanh tra, qua đó củng cố thêm vị thế của cơ quan thanh tra, ngành thanh tra. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả chỉ đạo, điều hành hoạt động của các cơ quan thanh tra Thứ nhất, nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành về mối quan hệ giữa thanh tra và quản lý Đây là vấn đề vừa có tính lý luận vừa có tính thực tiễn. Bởi lẽ, về phương diện lý luận, thanh tra là một "nội dung" của quản lý. Chỉ đạo, điều hành hoạt động của các cơ quan thanh tra là trách nhiệm của thủ trưởng các cấp, các ngành. Nhưng trên thực tế, lãnh đạo các cấp, các ngành còn có nhận thức chưa đầy đủ về vấn đề này. Cá biệt, có tỉnh hoặc bộ coi việc chỉ đạo, thực hiện các chương trình, kế hoạch thanh tra như là công việc riêng của ngành thanh tra. Đặc biệt, khi các cấp thanh tra này thực hiện những cuộc thanh tra diện rộng, hoặc tham gia phối hợp giải quyết khiếu nại, tố cáo trong chương trình, kế hoạch dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Thanh tra Chính phủ. Đây là rào ngăn, cản trở cho công tác chỉ đạo, điều hành của Thanh tra các cấp, các ngành. Từ đó dẫn đến tình trạng là xây dựng lực lượng và củng cố tổ chức thanh tra gặp nhiều khó khăn; còn nhiều cấp, nhiều ngành có nhận thức sai lệch về vị trí của thanh tra trong công tác quản lý của cấp mình. Thứ hai, bám sát nhiệm vụ chính trị, sự chỉ đạo trực tiếp của thủ trưởng các ngành, các cấp và chỉ đạo, hướng dẫn của thanh tra cấp trên Công tác chỉ đạo, điều hành hoạt động của các cơ quan thanh tra, trước hết phải là sự thể hiện thống nhất trong công tác quản lý nhằm thực hiện nhiệm vụ chính trị của cơ quan, đơn vị. Thanh tra cấp phải thường xuyên bám sát chủ trương, kế hoạch, nhiệm vụ xây dựng, phát triển kinh tế, xã hội, giữ vững an ninh chính trị, trật tự và an toàn xã hội ở địa phương. Thanh tra bộ, ngành phải bám sát sự chỉ đạo thực hiện những chủ trương, chính sách cụ thể theo ngành, theo lĩnh vực trên toàn quốc. Đồng thời, nêu cao ý thức chấp hành sự chỉ đạo theo chương trình, kế hoạch, hướng dẫn về nghiệp vụ của Thanh tra Chính phủ để phối hợp điều hoà hoạt động thanh tra trong toàn quốc. Do vậy, một mặt phải nắm chắc nhiệm vụ chính trị của cơ quan, đơn vị ở mỗi giai đoạn, thời kỳ; mặt khác tranh thủ sự hướng dẫn, chỉ đạo phối hợp chung của cơ quan thanh tra cấp trên. Thực tiễn công tác chỉ đạo, điều hành hoạt động thanh tra những năm qua cho thấy, nơi nào bám sát nhiệm vụ chính trị của cơ quan, quán triệt đầy đủ tinh thần chỉ đạo nghiệp vụ của ngành thì nơi đó tiến hành cuộc thanh tra thuận lợi, đạt kết quả tốt và phục vụ thiết thực cho công tác quản lý. Thứ ba, đổi mới về quan điểm chỉ đạo, điều hành hoạt động thanh tra: phòng ngừa, ngăn chặn đi đôi với phát hiện, xử lý Tập trung chỉ đạo chuyển hướng mạnh vào thanh tra, kiểm tra trách nhiệm của thủ trưởng các ngành, các cấp. Phòng ngừa, ngăn chặn và phát hiện xử lý là hai mặt cơ bản có tác động qua lại với nhau, không được quá coi trọng hoặc xem nhẹ mặt nào. Tuy nhiên, cần phải thấy rằng phối hợp phòng ngừa, ngăn chặn và phát hiện, xử lý là quan điểm cơ bản của công tác thanh tra, kiểm tra, là "xây" đi đôi với "chống". Thanh tra các cấp phải thấu suốt quan điểm cơ bản của thanh tra là kết hợp tốt giữa "xây" và "chống". Lấy "xây là chính, là đích" ngay cả khi xử lý các vi phạm cũng là nhằm làm tốt công tác phòng ngừa, ngăn chặn. Thực tiễn cho thấy, thời gian vừa qua công tác chỉ đạo của các cơ quan thanh tra hướng vào xử lý vi phạm pháp luật là cần thiết, nhưng quan trọng hơn là cần chuyển hướng chỉ đạo chủ động bám sát nhiệm vụ chính trị, chủ trương, chính sách, chọn trúng vấn đề, từ đó dự báo trước được những hạn chế, tiêu cực phát sinh của quản lý, để có biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn một cách hiệu quả. Khắc phục tình trạng thanh tra chưa đúng tầm, không làm hết chức năng là cơ quan thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật; giúp chính quyền các cấp tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước. Nhiều khi chúng ta quá thiên về mục tiêu phát hiện các vi phạm và thu hồi về kinh tế nên chưa đưa ra được những kiến nghị thật xác đáng, hợp lý, hợp tình để các cấp, các ngành sửa chữa, khắc phục, hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý.Một cuộc thanh tra đúng tầm phải đưa ra được những kết luận một cách toàn diện, đầy đủ giúp cho lãnh đạo nhìn nhận đánh giá đúng tình hình và phải kiến nghị được những giải pháp cả về vi mô lẫn vĩ mô. Thanh tra viên cao cấp, Phó Chánh thanh tra tỉnh Hải Dương Đoàn Đức Vinh |
