Lão Hạc là một trong những truyện ngắn theo chủ nghĩa hiện thực tiêu biểu của Nam Cao được viết vào năm 1943.
Tác phẩm như một thước phim tái hiện chân thực cuộc sống của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám đồng thời lên án tội ác của chế độ phong kiến mục ruỗng đã đẩy nhân dân vào cảnh sống cùng cực.
Đôi nét về tác giả Nam Cao và tác phẩm Lão Hạc
Nam Cao là một nhà nhân đạo lớn trong xã hội đương thời, ông phê phán những mộng cảnh xa vời của văn học lãng mạn và coi đó như “ánh trăng lừa dối ”. Đồng thời, Nam Cao cho rằng văn học chân chính là cần nhìn thẳng vào sự thật, phản ánh đúng hiện thực đời sống xã hội lúc bấy giờ.
Thật vậy, ông là một trong những nhà văn tiêu biểu góp tiếng nói to lớn của mình cho chủ nghĩa hiện thực thời kỳ đó, trong các tác phẩm của Nam Cao luôn xuất hiện hai đối tượng chính là người tri thức nghèo sống mòn mỏi và người nông dân lầm than trong xã hội đầy bất công trước Cách mạng tháng Tám.
Những tác phẩm tiêu biểu của ông khi viết về đề tài này phải kể đến Chí Phèo, Đời Thừa, Mua Nhà, Dì Hảo, Nghèo, Một bữa no và Lão Hạc.
Sáng tác của Nam Cao luôn chứa đựng những triết lý sâu sắc về cuộc đời và luôn đau đáu, day dứt trước thực trạng xã hội vô nhân đạo đã đẩy con người vào cảnh sống khổ cực, tăm tối.
Lão Hạc là một trong những tác phẩm tiêu biểu mang đậm dấu ấn cá nhân của Nam Cao, đây là một truyện ngắn được sáng tác vào năm 1943 trong lúc đất nước đang bị Pháp xâm lược, cùng với đó là sự tàn suy của chế độ phong kiến khiến cho đời sống nhân dân rơi vào cảnh khốn cùng.
Lão Hạc lôi cuốn người đọc bởi sự chân thực trong từng câu chữ
Đến với tác phẩm, ta sẽ gặp lão Hạc là biểu trưng cho người người nông dân thật thà, chất phác nhưng bị cuộc đời đày đọa và hình ảnh ông giáo với số kiếp mòn mỏi cũng như bao nhà tri thức khác trong xã hội phong kiến xưa.
Cuộc đời của lão Hạc được miêu tả qua cái nhìn của ông giáo, đó là một người hàng xóm thân thiết của lão, khiến cho câu chuyện thêm phần chân thực và sống động.
Hình ảnh lão Hạc trong tác phẩm là một người nông dân nghèo, vợ mất sớm, con trai vì không đủ tiền lấy vợ nên phẫn chí đi làm đồn điền cao su bao năm chưa thấy trở về. Lão có một con chó tên là “cậu Vàng”, lão coi nó như một người bạn trong suốt quãng thời gian tuổi già cô độc:
“Những lúc buồn, có con chó bầu bạn cũng đỡ buồn một chút. Lão gọi nó là “cậu Vàng” như một bà hiếm hoi gọi đứa con cầu tự.”
Lão Hạc thương cậu Vàng nhưng bất hạnh thay, sống trong xã hội đó người ta không có quyền lựa chọn cho chính mình. Thế rồi, lão vẫn quyết định cắn răng bán đi “người bạn tâm giao” ấy.
Khi bán cậu Vàng, thân tâm lão ngập tràn trong nỗi xót xa, tủi nhục khi đã trót lừa một con chó:
“Khốn nạn… Ông giáo ơi! Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi về thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên. Cứ thế là thằng Mục với thằng Xiên, hai thằng chúng nó chỉ loay hoay một lúc đã trói chặt cả bốn chân nó lại. Bấy giờ cu cậu mới biết là cu cậu chết! Này! Ông giáo ạ! Cái giống nó cũng khôn! Nó cứ làm in như nó trách tôi; nó kêu ư ử, nhìn tôi như muốn bảo tôi rằng: “A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão như thế mà lão xử với tôi như thế này?”. Thì ra tôi già bằng này tuổi đầu rồi còn đánh lừa một con chó, nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó!”
Cả cuộc đời lão Hạc chìm đắm trong cái nghèo đói và bất công, tâm nguyện duy nhất của lão là trông nom mảnh vườn để con trai về còn có cái để làm ăn. Sau khi bán đi cậu Vàng, lão đã nhờ ông giáo giữ hộ mảnh vườn cùng với việc hậu sự sau này của mình.
Tâm nguyện được gửi gắm thành công thì cũng là lúc lão xa cách với mọi người, lủi thủi một mình trong tuổi già cùng với khó khăn và sự tủi nhục khi trót “đánh lừa một con chó”.
Trong những dòng cuối cùng của tác phẩm Lão Hạc, để kết thúc cho những tháng ngày đầy những dằn vặt ấy, lão đã xin ít bả chó của binh Tư, một người hàng xóm đã từng thiện lương nhưng bị cuộc đời khổ hạnh tha hóa, biến chất trở thành một tên lưu manh.
Những tưởng lão Hạc cũng đã bị cái nghèo đói dồn ép đến mức bán đi phẩm cách của mình chỉ để kiếm miếng cơm, nhưng không phải, lão dành cho mình ít bả chó ấy và đón lấy cái chết một cách thật đau đớn.
Ông giáo là một nhân vật quan trọng trong tác phẩm
Ông giáo trong Lão Hạc là một nhà tri thức nghèo, ông yêu những cuốn sách của mình bằng cả trái tim. Thế rồi, vì con mang bệnh mà không có tiền mua thuốc nên ông đã phải bán dần những cuốn sách mà mình coi như sinh mệnh.
Cái nghèo khổ của một đời tri thức được thể hiện lên trong lời nói của vợ ông giáo:
“Nhà mình có sung sướng gì mà giúp lão, chính con mình cũng đói…”
Sự nghèo đói, túng quẫn đã khiến con người trở nên cộc cằn và thô lỗ, họ làm sao có thể nghĩ cho người khác trong khi cuộc đời của họ cũng bị chèn ép bởi xã hội đương thời. Điều này được thể hiện rõ ràng qua lời của ông giáo trong truyện ngắn Lão Hạc:
“Vợ tôi không ác, nhưng thị khổ quá rồi. Một người đau chân có lúc nào quên được cái chân đau của mình để nghĩ đến một cái gì khác đâu…? Khi người ta khổ quá thì người ta chẳng bao giờ nghĩ đến ai được nữa.”
– Lão Hạc
Ông giáo hiện lên trong mắt người đọc là một người biết thương cảm cho những số phận bất hạnh ở quanh mình mặc dù chính ông cũng là một trí thức sống mòn mỏi, chết chìm trong cái nghèo đói như bao người khác trong xã hội đương thời.
Giá trị nhân đạo cao quý được gửi gắm qua tác phẩm
Qua truyện ngắn Lão Hạc, Nam Cao đã góp một tiếng nói to lớn cho chủ nghĩa hiện thực, thể hiện quan điểm cá nhân một cách rõ ràng và riêng biệt.
Hiện thực xã hội trước Cách mạng tháng Tám cũng được phơi bày một cách trần trụi trong Lão Hạc, đó là một xã hội bất công, mục ruỗng luôn đẩy người ta đến tận cùng của khốn khổ.
Như lão Hạc trong câu chuyện này, dù là một người nông dân lương thiện nhỏ bé nhưng đã bị chèn ép đến mức phải tìm đến cái chết để giữ lấy tôn nghiêm của bản thân.
Hay như một nhân vật khác trong tác phẩm Lão Hạc là ông giáo, dù yêu những cuốn sách của mình đến mức nào thì khi bị cái đói khổ và bệnh tật đè nén, ông cũng phải cắn răng mà bán chúng đi.
Ôi! Những thứ mà người ta trân trọng, yêu quý đến thế nhưng cũng bị cuộc đời bòn rút từng chút một, đến mức trắng tay, đến mức phải lấy mạng sống của mình để bảo toàn cho chút tôn nghiêm cuối cùng.
Tuy sống trong hoàn cảnh tàn nhẫn cùng đầy rẫy bất công nhưng cái đẹp phẩm chất con người lại len lỏi ngời sáng như bông sen trắng giữa mặt nước phẳng lặng, cao quý và đáng trân trọng hơn bao giờ hết. Đó cũng chính là tư tưởng nhân đạo mà Nam Cao gửi gắm qua Lão Hạc.
Những thành công mà Lão Hạc đem lại
Truyện ngắn Lão Hạc đã thành công trong lòng khán giả bởi tính chân thực không tô vẽ và giọng văn giản dị chất phác của Nam Cao.
Khi đến với tác phẩm, độc giả sẽ không khỏi xót thương cho những kiếp người bị bần cùng hóa trước Các mạng tháng Tám, đồng thời là thái độ lên án, căm ghét xã hội phong kiến mục ruỗng xưa đã cướp đi quyền sống, quyền tự do và hạnh phúc của con người.
Truyện ngắn Lão Hạc cùng với hai tác phẩm khác của Nam Cao là Chí Phèo và Sống Mòn đã được kết hợp lại rồi chuyển thể thành phim Làng Vũ Đại Ngày Ấy vào năm 1980.
Vai lão Hạc trong phim được lột tả hết sức chân thực qua diễn xuất của nhà văn, diễn viên Kim Lân, ông cũng được biết đến là một cây bút tiêu biểu viết cho chủ nghĩa hiện thực qua tác phẩm Vợ Nhặt và Làng.
Lão Hạc là một tác phẩm lớn, lên án mạnh mẽ chế độ phong kiến mục ruỗng đã khiến cho người dân rơi vào cảnh bần cùng hóa. Đồng thời, nhà văn cũng ca ngợi phẩm chất tốt đẹp của người dân Việt Nam xưa, dù trong bất cứ hoàn cảnh nào vẫn âm thầm tỏa sáng, để lại cho hậu thế những bài học vô cùng sâu sắc!
Huyền Trang