Tạp chí The Diplomat (Nhật) ngày 29-9 đã đăng bài viết với đầu đề “Hai năm sau: Nhìn lại Phong trào Dù vàng”.
Cuộc biểu tình đầu tiên của “Phong trào Dù vàng” được tổ chức hồi tháng 9-2014 trước tòa nhà Hội đồng Lập pháp Hong Kong ở Công viên Thiêm Mã với hàng trăm sinh viên tham dự.
Người biểu tình phản đối kế hoạch cải cách bầu cử đặc khu trưởng Hong Kong của Ủy ban Thường vụ Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc Trung Quốc.
Theo kế hoạch cải cách, Bắc Kinh có quyền sàng lọc các ứng cử viên. Trong khi đó, những người biểu tình đề nghị tổ chức phổ thông đầu phiếu.
Chính quyền trung ương Trung Quốc đã lên án và gọi các cuộc biểu tình là phi pháp, thậm chí còn dọa sẽ có thương vong nếu người dân Hong Kong không tuân thủ luật pháp.
Sau đó, một chế độ kiểm duyệt gắt gao với mọi loại hình truyền thông được áp dụng trên toàn Trung Quốc đại lục.
“Phong trào Dù vàng” cũng là bước ngoặt trong quan hệ giữa cảnh sát với người dân Hong Kong.
Ngày 28-9, hàng trăm người cầm dù vàng tập trung bên ngoài các công sở để ba phút thinh lặng đánh dấu năm thứ hai “Phong trào Dù vàng”. Ảnh: Wei Du
Cảnh sát Hong Kong từng được đánh giá tốt nhất châu Á vì mức độ tham nhũng thấp và hoạt động hiệu quả. Song vì hành động sử dụng vũ lực trấn áp biểu tình, cảnh sát Hong Kong đã bị chỉ trích.
Ngày 26-9-2014, cảnh sát đã dùng vũ lực buộc người biểu tình rời khỏi Công viên Thiêm Mã.
Sau đó, một số lượng sinh viên đông đảo hơn đã tập hợp biểu tình tại các trục đường chính ở trung tâm Hong Kong vào rạng sáng hôm sau. Chính quyền đặc khu bị sốc và hoàn toàn không chuẩn bị gì để đối phó.
Trong lúc lúng túng, ngày 28-9-2014, cảnh sát ném hơi cay vào người biểu tình. Người biểu tình đã phải dùng cây dù để bảo vệ bản thân. Tên gọi “Phong trào Dù vàng” ra đời từ đây.
Do tính toán sai mà cảnh sát đã vô tình khuyến khích giới trẻ Hong Kong tập hợp lại. Chỉ trong vài ngày, nhiều nhóm khác cùng tham gia.
Người biểu tình dựng hàng ngàn lều khắp đường phố, bao vây tòa nhà Hội đồng Lập pháp, chặn các trục phố chính và đường hầm xuyên biển, buộc chính quyền phải đặt chướng ngại vật trước các trụ sở cảnh sát.
Trong hơn hai tháng, hơn 100.000 người thuộc mọi tầng lớp đã chiếm đóng nhiều khu vực thương mại ở Hong Kong.
“Phong trào Dù vàng” không phải lúc nào cũng diễn ra ôn hòa. Theo tạp chí The Diplomat, chính quyền bị cáo buộc câu kết với xã hội đen phá lều của người biểu tình.
Nhiều công đoàn, liên đoàn thân Bắc Kinh hay thậm chí một số bang hội đã đụng độ với người biểu tình.
Đáng chú ý nhất là cảnh sát tiếp tục dùng vũ lực ép buộc người biểu tình rời đi. Có một vụ bảy cảnh sát tấn công một nhân viên xã hội đang nằm dưới đất đã được ghi hình lại.
“Phong trào Dù vàng” đã kết thúc sau 79 ngày. Nguyên nhân do thiếu kế hoạch phối hợp, do chính quyền Hong Kong chọn cách ngồi im chờ đợi và do người biểu tình mất lòng tin.
Theo kết quả bầu cử Hội đồng Lập pháp đặc khu Hong Kong ngày 4-9, các ứng cử viên ủng hộ quyền tự quyết cho Hong Kong đã chiếm 1/3 trong 70 ghế Hội đồng Lập pháp. Trong số người trúng cử có La Quán Thông, 23 tuổi, một trong những thủ lĩnh của “Phong trào Dù vàng” năm 2014, đại diện của đảng Demosistō (Đứng lên vì dân chúng). Báo South China Morning Post ghi nhận số ghế còn lại thuộc về các ứng cử viên thân Trung Quốc.
_________________________________
Mặc dù không làm chính quyền Hong Kong nhượng bộ nhưng “Phong trào Dù vàng” đã làm người dân Hong Kong thức tỉnh về chính trị. Thái độ thức tỉnh được thể hiện qua kết quả bầu cử Hội đồng Lập pháp ngày 4-9.
Người biểu tình ở Hong Kong một lần nữa chặn các con đường chính và các tòa nhà chính phủ, trong khi lực lượng cảnh sát bắn hơi cay và đạn cao su để đáp trả.
Nhìn bề ngoài, những cuộc biểu tình này là dự luật cho phép dẫn độ người từ Hong Kong sang Trung Quốc đại lục.
Nhưng đây không phải là tất cả. Có rất nhiều những số bối cảnh quan trọng, thậm chí kéo dài hàng thập kỷ có thể sẽ giúp giải thích những gì đang diễn ra.
1. Hong Kong có một vị thế đặc biệt ...
Điều đầu tiên quan trọng cần nhớ là Hồng Kông rất khác biệt so với các thành phố khác của Trung Quốc.
Hong Kong là thuộc địa của Anh trong hơn 150 năm. Đảo Hong Kong được nhượng lại cho Anh sau một cuộc chiến năm 1842. Sau đó, Trung Quốc cũng cho Anh thuê phần còn lại của Hong Kong trong 99 năm.
Hong Kong kể từ đó trở thành một cảng giao dịch bận rộn, một trung tâm sản xuất và nền kinh tế đã phát triển mạnh mẽ vào những năm 1950.
Lãnh thổ này cũng là nơi mà nhiều người di cư và những người bất đồng chính kiến tìm đến để chạy trốn khỏi sự bất ổn, nghèo đói hoặc đàn áp ở Trung Quốc đại lục.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Hong Kong năm 1997
Sau đó, vào đầu những năm 1980, khi thời hạn cho thuê 99 năm ngày càng đến gần, Anh và Trung Quốc bắt đầu đàm phán về tương lai của Hong Kong. Chính phủ cộng sản ở Trung Quốc cho rằng tất cả Hong Kong nên được trả lại cho Trung Quốc.
Hai bên đã đạt được thỏa thuận vào năm 1984 rằng Hong Kong sẽ được trả về cho Trung Quốc vào năm 1997, theo nguyên tắc "một quốc gia, hai chế độ".
Điều này có nghĩa là trong khi trở thành một phần với Trung Quốc, Hong Kong sẽ được hưởng "quyền tự chủ cao độ, ngoại trừ các vấn đề đối ngoại và quốc phòng" trong 50 năm.
Do đó, Hong Kong có một hệ thống pháp lý và biên giới riêng, và các quyền bao gồm tự do hội họp và tự do ngôn luận được bảo vệ.
Ví dụ điển hình chính là việc Hong Kong là một trong số ít nơi trên lãnh thổ Trung Quốc có thể tưởng niệm cuộc đàn áp Quảng trường Thiên An Môn năm 1989.
2. Nhưng mọi thứ đang thay đổi
Hong Kong vẫn được hưởng các quyền tự do vốn không tồn tại ở Trung Quốc đại lục nhưng giới chỉ trích cho rằng các quyền này đang bị suy giảm.
Các nhóm đấu tranh đã cáo buộc Trung Quốc can thiệp sâu vào Hong Kong, như các phán quyết pháp lý loại bỏ các nhà lập pháp ủng hộ dân chủ. Họ cũng lo ngại về sự mất tích 5 nhân viên nhà xuất bản sách Hong Kong và một nhà tài phiệt bị giam giữ ở Trung Quốc.
Một vấn đề khác là quá trình cải cách dân chủ.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Carrie Lam đứng cùng Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong lễ nhậm chức lãnh đạo Hong Kong của bà hồi 2017
Nhà lãnh đạo của Hong Kong, Carrie Lam, được bầu ra bởi một ủy ban bầu cử gồm 1.200 thành viên, hầu hết đều thân Bắc Kinh. Trong khi đó chỉ có 6% tổng số cử tri có quyền bầu các ủy viên này.
Theo Bản Hiến pháp của Hong Kong, Bộ Luật cơ bản, Hong Kong nên bầu lãnh đạo của mình theo một cách dân chủ hơn, nhưng có nhiều tranh cãi về việc thực hiện điều này.
Chính phủ Trung Quốc cho biết vào năm 2014 sẽ cho phép cử tri bầu chọn các nhà lãnh đạo từ một danh sách đã được ủy ban-thân-Bắc Kinh phê chuẩn, nhưng giới phê bình gọi đây là "nền dân chủ giả tạo" và nó đã không được thông qua tại Hội đồng lập pháp của Hồng Kông.
28 năm nữa là đến 2047, thời điểm Luật cơ bản sẽ hết hạn nhưng những gì sẽ xảy ra với quyền tự trị của Hong Kong vẫn chưa rõ ràng.
3. Hầu hết người Hong Kong không xem mình là người TQ
Trong khi hầu hết người Hong Kong là người gốc Hoa, và mặc dù Hồng Kông là một phần của Trung Quốc, phần lớn người dân ở đây không nhận mình là người Trung Quốc.
Các khảo sát từ Đại học Hong Kong cho thấy hầu hết mọi người tự nhận mình là "người Hong Kong" và chỉ có 15% tự nhận là "người Trung Quốc".
Sự khác biệt thậm chí còn lớn hơn trong giới trẻ. Trong một cuộc khảo sát năm 2017 cho thấy chỉ có 3% người trong độ tuổi 18-29 tự nhận mình là người Trung Quốc.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Một người phụ nữ Hong Kong vẫy lá cờ Anh Quốc
Người Hong Kong nêu rõ sự khác biệt về pháp lý, xã hội và văn hóa và thực tế Hong Kong là một thuộc địa riêng biệt trong 150 năm là lý do tại sao họ không đồng nhất với đồng bào của họ ở Trung Quốc đại lục.
Tuy nhiên, tinh thần chống Trung Quốc ở Hong Kong cũng tăng trong những năm gần đây, khi nhiều người người phàn nàn về những vị khách du lịch đến từ đại lục vô cùng thô lỗ, coi thường các quy tắc địa phương hoặc làm gia tăng chi phí sinh hoạt.
Một số nhà hoạt động trẻ thậm chí đã kêu gọi Hong Kong độc lập khỏi Trung Quốc, một điều rất đáng báo động đối với chính quyền Bắc Kinh.
Người biểu tình cảm thấy dự luật dẫn độ, nếu được thông qua, sẽ đưa lãnh thổ này đến gần hơn dưới sự kiểm soát của Trung Quốc.
"Hồng Kông sẽ trở thành một thành phố khác của Trung Quốc nếu dự luật này được thông qua", một người biểu tình, Mike, 18 tuổi, nói với BBC.
4. Người Hong Kong biết cách biểu tình
Nguồn hình ảnh, EPA
Chụp lại hình ảnh,
Cuộc biểu tình hôm 2014 kéo dài nhiều tuần
Vào tháng 12/2014, khi cảnh sát tháo dỡ những gì còn sót lại tại một địa điểm biểu tình ủng hộ dân chủ ở trung tâm Hong Kong, những người biểu tình đã hô vang: "Chúng tôi sẽ trở lại."
Thực tế việc các cuộc biểu tình trở lại không quá đáng ngạc nhiên. Hong Kong có một lịch sử về sự bất đồng chính kiến kéo dài nhiều năm qua.
Năm 1966, các cuộc biểu tình nổ ra sau khi Công ty Star Ferry quyết định tăng giá vé. Các cuộc biểu tình leo thang thành bạo loạn buộc chính quyền phải ra lệnh giới nghiêm và điều động hàng ngàn binh sĩ đã xuống đường.
Các cuộc biểu tình lại tiếp diễn từ năm 1997, nhưng những cuộc biểu tình lớn nhất thường có xu hướng chính trị và đưa người biểu tình vào cuộc xung đột với Trung Quốc đại lục.
Trong khi người Hong Kong có một mức độ tự chủ nhất định, họ có ít tự do trong các cuộc thăm dò, có nghĩa là các cuộc biểu tình là một trong số ít cách họ có thể đưa ra quan điểm của mình.
Có nhiều cuộc biểu tình lớn vào năm 2003 (lên tới 500.000 người xuống đường và dẫn đến một dự luật an ninh gây tranh cãi bị hủy bỏ) và các cuộc tuần hành hàng năm cho quyền bầu cử phổ quát cũng như việc tưởng niệm cuộc đàn áp ở Quảng trường Thiên An Môn, cho thấy bề dày lịch sử biểu tình của Hong Kong.
Các cuộc biểu tình năm 2014 đã diễn ra trong vài tuần và khi đó người Hong Kong yêu cầu được quyền bầu lãnh đạo của chính họ. Nhưng phong trào Dù vàng đã bị xẹp xuống mà không có bất kỳ sự nhượng bộ nào từ Bắc Kinh.