Nỗi lòng của nhà thơ thể hiện như thế nào qua hài câu thơ cuối qua bài Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi

1. Giới thiệu tác giả:

Đại thi hào Nguyễn Trãi có những đóng góp rất lớn đối với lịch sử văn hoá, văn học, đặc biệt là đóng góp về thơ văn. Nguyễn Trãi để lại rất nhiều bài thơ chữ Nôm có giá trị. Thơ của ông thể hiện một tấm lòng son sắt suốt đời vì dân vì nước, một nhân cách cao đẹp, một tâm hồn trong sáng, luôn dành cho con người và thiên nhiên một tình cảm dạt vào và tha thiết.

Thơ Nguyễn Trãi còn là nỗi niềm tâm sự của một con người tài năng, đức độ, suốt đời vì nước vì dân nhưng luôn bị bọn gian thần ghen ghét, ám hại. Thơ Nguyễn Trãi luôn trĩu nặng cái tình và cái tâm với đời.

2. Giới thiệu tác phẩm

“Bảo kính cảnh giới” (Cảnh ngày hè) là một bài thơ hay của Nguyễn Trãi. Bài thơ hội tụ đầy đủ vẻ đẹp của cái tài và cái tâm của nhà thơ. Bài thơ là một bức tranh tràn đầy sức sống của cảnh ngày hè rực rỡ. Bức tranh có đủ hình ảnh, âm thanh, phong cảnh và con người. Giữa bức tranh ấy là một nhân vật trữ tình, một con người có tình yêu thiên nhiên tha thiết và có tấm lòng cao cả với con người. Giá trị của bài thơ thể hiện ở sự kết hợp hài hoà giữa cảnh thiên nhiên tươi đẹp, âm sắc bình yên của cuộc sống và ước mơ cao đẹp của con người. Bài thơ thể hiện tình yêu lớn lao đối với thiên nhiên và cuộc sống của nhà thơ. Nhân cách của tác giả thể hiện ở một mong ước thật vĩ đại “Dân giàu đủ khắp đòi phương”.

3. Cách đọc và hiểu tác phẩm:

Cần hiểu rõ các chú thích để nắm được ý nghĩa của các từ cổ trước khi đọc bài thơ. Đọc chậm và chú ý ngắt nhịp 1/2/3, 2/2/3, 3/4, 3/4, 4/3, 4/3, 4/3, 3/3.

Tham khảo: Soạn bài Cảnh Ngày Hè

II – Kiến thức cơ bản

Nguyễn Trãi đã từng trải với một cuộc đời mà cả hạnh phúc lẫn thương đau đều được đẩy đến tột cùng. Trong khoảng thời gian đời người hơn 60 năm, đại thi hào đã để lại một gia sản vô cùng quý giá. Chỉ tính riêng trong lĩnh vực văn chương, lời nhận định kia đã không hẳn là đã đủ với những gì ông đã để lại cho hậu thế. Tài sản đồ sộ của Nguyễn Trãi không chỉ có thơ, có văn, mà có cả lịch sử, địa lí nữa. Riêng trong mảng thơ, bên cạnh tập thơ chữ Hán nổi tiếng ức Trai thi tập, thiết nghĩ còn cần phải đặc biệt chú ý vị trí vai trò của tập “Quốc Âm Thi Tập”. Tác phẩm xưa nhất bằng Việt ngữ mà chúng ta còn giữ được đến nay, không những chiếm địa vị quan trọng trong lịch sử văn học nước ta mà còn là tài liệu quý để nghiên cứu lịch sử phát triển của ngôn ngữ nước ta. Tuyển tập hợp những bài thơ viết rải rác trong suốt cuộc đời, “Quốc Âm Thi Tập” đã giúp người đọc khai mở nhiều phần sâu kín trong tâm hồn người thi sĩ bất hạnh vào loại bậc nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam.

“Quốc Âm Thi Tập” có một cấu trúc chỉnh thể gồm 4 phần. Trong đó phần vô đề gồm toàn bộ những bài thơ không có tựa đề, được chia thành các nhóm : ngôn chí, mạn thuật, trần tình, thuật hứng, tự thán, “Bảo kính cảnh giới” … Chùm thơ “Bảo kính cảnh giới” (Gương báu răn mình) có 61 bài; Những câu thơ trong “Bảo kính cảnh giới” – bài 43 luyến láy du dương, có chút vui điểm vào cuộc đời đầy uất hận của thi nhân Nguyễn Trãi.

Được viết theo kiểu một bài thất ngôn bát cú nhưng bài thơ lại mở đầu bằng một câu thơ thất luật, ngắt nhịp tự do, tự nhiên như lời nói thường ngày :

Rồi / hóng mát / thuở ngày trường ( 1/2/3 )

Khởi hứng bằng một tâm thế của một con người an nhàn hưởng thụ thiên nhiên. Bài thơ được làm trong một lần Nguyễn Trãi về ở Côn Sơn (theo Đào Duy Anh, trong đời mình Nguyễn Trãi có nhiều lần về ở Côn Sơn). Từ bỏ hết chốn phồn hoa đô hội, con người đến với thiên nhiên tự do, tự tại, giản dị không gò ép. Phải chăng, vì thế mà câu thơ cũng thoát ra khỏi cái khuôn khổ của thơ luật để giản dị, nhẹ nhàng như chính con người và cuộc sống chốn sơn lâm.

Khởi hứng bằng một tâm thế của một con người an nhàn hưởng thụ thiên nhiên. Bài thơ có lẽ được làm trong một lần Nguyễn Trãi về ở Côn Sơn (theo Đào Duy Anh, trong đời mình Nguyễn Trãi có nhiều lần về ở Côn Sơn). Từ bỏ ch bụi lầm của chốn phồn hoa đô hội, con người đến với thiên nhiên tự do, tự tại, giản dị không gò ép. Phải chăng, vì thế mà câu thơ cũng vuột ra khỏi cái khuôn khổ của thơ luật để giản dị, nhẹ nhàng như chính con người và cuộc sống chốn sơn lâm.

Câu thơ nhẹ nhàng gợi nghĩ đến hình ảnh một ông tiên trong chốn mây gió, hòa mình vào thiên nhiên. Từ rồi (có bản chép là rỗi) kết hợp với ngày trường cộng hưởng với nhịp thơ kéo giãn thời gian của một ngày. Cảm giác thư thái cũng theo đó mà ngân nga.

Nguyễn Trãi không phải người không biết giới hạn. Nhiều lần ông đã bày tỏ ý nguyện “công thành thân thoái”. Nếu phải viện đến lí do thì có lẽ nhiều người sẽ nghĩ đến sự gắn bó rất chân thành của tác giả với thiên nhiên. Những bức tranh thiên nhiên mà tác giả đã say đắm trong nét vẽ như ở trong bài thơ này đã chứng tỏ một điều cuộc sống đâu phải cứ giàu có thì mới tự do tự tại:

Hoè lục đùn đùn tán rợp giương Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương