Đây là hình thức nhân giống hoa tương đối phổ biến của một số loài hoa có hạt như: cẩm chướng, cúc, magic, mõm chó, su xi, hướng dương….
- Các phương pháp xử lý hạt giống trước khi gieo
- Kỹ thuật gieo
Một số loài hoa khác mặc dù phương pháp nhân giống vô tính là chủ yếu nhưng để phục vụ công tác nghiên cứu hoặc lai tạo người ta cũng dùng phương pháp nhân giống hữu tính lay ơn, lily. Phương pháp nhân giống bằng gieo hạt có các ưu nhược điểm sau:
Ưu điểm: Nhân giống nhanh, số lượng nhiều, hệ số nhân giống cao, có thể tạo giống mới từ phương pháp nhân giống này bằng khi lai tạo.
Nhược điểm: Do thụ phấn tự do trong tự nhiên nên dễ lẫn giống, cây con không đồng đều, năng suất thấp, hạt hoa thường nhỏ, không hoàn chỉnh nên tỷ lệ nảy mầm thấp. Nhân giống bằng gieo hạt ngoài áp dụng đối với một số cây hoa còn đừng để tạo cây gốc ghép từ cây thực sinh với bộ rễ khỏe, sinh trưởng mạnh. Mặt khác tuổi sinh lý của gốc ghép trẻ do vậy tuổi thọ của cây dài.
Tuỳ theo từng giống hoa, sau khi thu hoạch có thể phải gieo ngay, hoặc có thể bảo quản một thời gian để hạt hoàn thành quá trình chín sinh lý. Kích thước hạt và độ dày vỏ hạt có ảnh hưởng lớn đến chất lượng hạt giống, sức sống và khả năng nảy mầm. Những giống hoa có hạt quá nhỏ như hạt hoa phong lan và địa lan, hạt thường có câu tạo không đầy đủ có phôi nhưng không có nội nhũ nên chất dinh dưỡng chứa trong hạt không đủ cung cấp năng lượng cho quá trình nảy mầm của hạt. Hạt hoa lan cũng như một số loại hạt tương tự thường không bảo quản được lâu, phải gieo ngay sau khi thu hoạch hạt dược một vài ngày, muốn bảo quản được lau phải có phương tiện kỹ thuật bảo quản đặc biệt.
Sức sống và tỷ lệ nảy mầm của hạt độ thuần của hạt phụ thuộc nhiều giống, điều kiện ngoại cảnh và các phương pháp xử lý khi gieo. Đối với các giống hoa có nguồn gốc ôn đới và á nhiệt đới nhiệt độ khi hạt nảy mầm thường cần thấp hơn so với những giống hoa có nguồn gốc nhiệt đới.
Khi gieo hạt cần xác định lượng hạt gieo cho một đơn vị diện tích gieo trồng bằng cách căn cứ vào độ sạch, tỷ lệ nẩy mầm và khoảng cách cây gieo trên vườn ươm.
Cây con mọc từ hạt thường không duy trì được đặc tính tốt của mẹ và đa số cây giống có tỷ lệ kết hạt thấp, nhân giống hoa bằng hạt đối với hoa hồng chủ yếu là để tạo giống bằng phương pháp lai. Nhưng đối với một số giống tầm xuân nhiều hạt thì có thể dùng để tạo ra số lượng lớn gốc ghép. Gốc ghép gieo từ hạt đa số chọn loài tầm xuân dại ở bản địa vì nó có sức sống khoẻ, khả năng thích ứng tốt, chống bệnh cao, đây là những chỉ tiêu lý tưởng. Nhưng nhược điểm của phương pháp này là: tỷ lệ kết hạt thấp, hạt nảy mầm khó khăn và cây con không đều.
Các phương pháp xử lý hạt giống trước khi gieo
+ Phương pháp vật lý nhằm kích thích sự nảy mầm của hạt, sử lý hạt bằng cách ngâm nước nóng 50ºC trong 2 giờ, sau đó rửa nước chua 2 – 3 lần bằng nước lã, tiếp tục ngâm hạt trong nước ấm có nhiệt độ 22 – 30ºC trong 24 giờ, ủ hạt cho đến khi hạt nảy mầm.
+ Xử lý hạt bằng hoá chất nhằm diệt khuẩn có thể tiến hành khử trùng bằng thuốc tím (KMnO ) nồng độ 0,5% – 0,1% trong 2 – 3 giờ hoặc HBO nồng độ 0,02 – 0,05%, MgSO nồng độ 0,02 – 0,1%, CuSO nồng độ 0,005%, KNO nồng độ 0,05 – 2%.
Kỹ thuật gieo
+ Hạt loại nhỏ (lay ơn, cúc…): khi gieo phải trộn hạt với cát hoặc đất bột khác màu với đất mặt luống gieo. Khi gieo hạt phải chia hạt gieo nhiều lần để cho hạt phân bố đều trên luống, sau đó dùng đất bột màu khác rắc lên luống cho đến khi phủ kín hạt là được.
+ Những hạt loại vừa: trước khi gieo, trên luống đã chuẩn bị sẵn dùng cuốc rạch rãnh sâu 3cm rồi gieo hạt, hoặc gieo thẳng hạt vào bầu đất hoặc chậu với khoảng cách 2x2cm, độ sâu lấp đất 1 – 1 ,5cm.
+ Những hạt loại lớn: cũng gieo như hạt vừa nhưng độ rạch sâu 5 – 7cm, khoảng cách 3 x 3cm, gieo xong phủ 1 lớp đất dày 2 – 3cm lấp kín hạt.
Sau khi hạt nẩy mầm cần chăm sóc để cây đủ tiêu chuẩn thì có thể trồng cây con ra vườn sản xuất.
Em hãy so sách các ưu, nhược điểm của các phương pháp nhân giống hữu tính và vô tính cây ăn quả?
Phương pháp nhân giống bằng hạt
Ưu điểm
– nhanh tạo ra cây con
– cây tạo ra đồng loạt, cùng kích cỡ, độ tuổi
– nhân giống nhanh, đơn giản
– cây thích nghi tốt, bộ rễ khỏe
Nhược điểm
– dễ thoái hóa giống
– khó kiểm soát được các phẩm chất của cây con do có thể có hiện tượng biến dị di truyền
– cây chậm ra hoa, quả
Phương pháp nhân giống vô tính ví dụ như: giâm cành, chiết cành, ghép cành…
Ưu điểm:
– cây thích nghi tốt
– cây giữ được đặc tính của cây mẹ
– nhanh ra hoa, quả.
– tạo cây con nhiều, nhanh, đồng loạt( đối với giâm cành)
Nhược điểm
– qua nhiều thế hệ thì cây bị thoái hóa
– cây không có rễ cọc nên yếu
– không tạo được nhiều cây( đối với pp chiết cành)
Nhân giống bằng phương pháp hữu tính là quá trình tạo cây con từ hạt, thuộc phương pháp nhân giống cổ truyền, hạt được hình thành do kết quả thụ tinh của tế bào hạt phấn với tế bào noãn. Từ hạt sẽ mọc ra một cây mới mang đặc tính di truyền của cả cây bố và cây mẹ, hoặc nghiêng hẳn về phía cây bố hoặc mẹ. Hạt được hình thành do quá trình tự hoa thụ phấn (hoa lưỡng tính và có khả năng cách ly) có nhiều khả năng duy trì các đặc tính tính trạng của cây mẹ hơn.
Là một phương pháp tương đối đơn giản dễ làm, tốc độ nhân nhanh và trong đa số trường hợp hệ số nhân cao, nhanh chóng thoả mãn nhu cầu cây giống cho sản xuất.
Muốn hạt nảy mầm tốt cần chú ý tạo điều kiện nhiệt độ và ẩm độ thích hợp đối với từng loài cây ăn quả nhất định, độ sâu lấp hạt phải vừa phải để thoáng khí và tránh vườn đọng nước…
Trong vụ xuân và vụ thu ở nước ta, điều kiện nhiệt độ là yếu tố quyết định đến khả năng nảy mầm của hạt.
Các loài cây khác nhau, đòi hỏi điều kiện nhiệt độ khác nhau.
Muốn hạt nảy mầm tốt ngoài các yếu tố môi trường và đặc tính sinh học của giống loài, ta cần chú ý chọn lọc trước khi thu hoạch và trước lúc gieo.
* Những ưu điểm của phương pháp nhân giống bằng hạt.
- Kỹ thuật đơn giản, dễ làm.
- Chi phí lao động thấp, do đó giá thành cây con thấp.
- Hệ số nhân giống cao.
- Tuổi thọ của cây trồng bằng hạt thường cao.
- Cây trồng bằng hạt thường có khả năng thích ứng rộng với điều kiện ngoại cảnh.
* Những nhược điểm của phương pháp nhân giống bằng hạt
- Cây giống trồng từ hạt thường khó giữ được những đặc tính của cây mẹ.
- Cây giống trồng từ hạt thường ra hoa kết quả muộn.
- Cây giống trồng từ hạt thường có thân tán cao, gặp khó khăn trong việc chăm sóc cũng như thu hái sản phẩm.
Do những nhược điểm như vậy nên phương pháp nhân giống bằng hạt chỉ được sử dụng trong một số trường hợp:
- Gieo hạt lấy cây làm gốc ghép
- Sử dụng gieo hạt đối với những cây ăn quả chưa có phương pháp khác tốt hơn.
- Dùng trong công tác lai tạo chọn lọc giống.
Những điều cần chú ý khi nhân giống bằng hạt
Để hạt nảy mầm đều, tỷ lệ nảy mầm cao cần phải nắm được đặc tính sinh lý của hạt từ đó có các biện pháp xử lý thích hợp:
+ Một số giống cây ăn quả hạt chín sinh lý sớm, hạt có thể nảy mầm ngay khi quả chín, ví dụ: mít, cam, quýt, đu đủ…
+ Một số giống sau thu hoạch nên gieo ngay, càng để lâu sức nảy mầm càng giảm, như: vải, nhãn, đu đủ, na…
+ Một số giống muốn hạt nảy mầm tốt cần được bảo quản trong điều kiện nhiệt độ thấp khoảng 3 – 6°C từ 1 – 2 tuần, như: đào, mận, hồng…
+ Một số hạt có vỏ cứng cần được xử lý trước khi gieo như ngâm nước nóng, gọt bớt lớp vỏ ngoài, tác động cơ giới bằng cách đập nhẹ để tách được lớp vỏ cứng, xử lý hoá học đối với hạt đào, mơ, mận, táo ta… Riêng với dừa thì dùng dao phạt một lớp vỏ ngoài phía gần cuống cho đến gần sọ dừa …
Điều kiện ngoại cảnh để hạt nảy mầm tốt
– Nhiệt độ thích hợp đối với hạt giống cây ăn quả nhiệt đới: 23 – 35°c, cây ăn quả á nhiệt đới: 15,5 – 26,5C, cây ăn quả ôn đới: 10 – 21C.
– Độ ẩm đất: 70 – 80% độ ẩm bão hoà.
– Đủ ô xy: Đất gieo hạt phải tơi xốp, thoáng khí, không nên lấp hạt quá sâu nhất là với các loại hạt bé.
- Phải nắm được các đặc tính, sinh lý của hạt: một số hạt chín sinh lý sớm, nảy mầm ngay trong hạt (hạt mít, hạt bưởi); một số hạt có vỏ cứng cần xử lý hoá chất, bóc bỏ vỏ cứng trước khi gieo (hạt xoài, hạt mận) và một số hạt khi để lâu sẽ mất sức nảy mầm (hạt nhãn, hạt vải).
- Phải đảm bảo các điều kiện ngoại cảnh cho hạt nảy mầm tốt: nhiệt độ, không quá thấp hoặc quá cao, độ ẩm đất đảm bảo 70 - 80% độ ẩm bão hoà và đất gieo hạt phải tơi xốp, thoáng khí.
- Phải tuân thủ nghiêm ngặt các bước chọn lọc: chọn giống có khả năng sinh trưởng khoẻ, năng suất cao và phẩm chất tốt; chọn những cây mang đầy đủ các đặc điểm của giống muốn nhân; chọn những quả có hình dạng đặc trưng của giống; chọn những hạt to, mẩy, cân đối và chọn cây con to, khoẻ, sinh trưởng cân đối.
* Các phương pháp gieo hạt làm cây giống
- Gieo ươm hạt trên luống đất.
+ Đất gieo hạt phải được cày bừa kỹ, bón lót 50 - 70 kg phân chuồng hoai mục + 0,5 - 0,7 kg supe lân/100m2 và lên thành các luống cao 10 - 15 cm, mặt luống rộng 0,8 - 1,0 m, khoảng cách giữa các luống 40 - 50 cm.
+ Hạt được gieo thành hàng hoặc theo hốc với các khoảng cách tuỳ thuộc vào loại cây ăn quả, gieo ươm để lấy cây ra ngôi hoặc gieo trực tiếp lấy cây giống. Độ sâu lấp hạt từ 1 - 3 cm tuỳ thuộc vào thời vụ gieo và tuỳ thuộc vào hạt giống cây ăn quả đem gieo.
+ Các khâu chăm sóc phải được làm thường xuyên như: tưới nước giữ ẩm, nhổ cỏ, xới xáo phá váng, bón phân đặc biệt là theo dõi, phát hiện và phòng trừ bệnh kịp thời. Bón thúc bằng nước phân chuồng pha loãng 1/10 - 1/15 hoặc các loại phân vô cơ pha loãng 1%.
- Gieo ươm hạt trong bầu
Phương pháp gieo ươm hạt trong túi bầu được sử dụng cho cả phương pháp nhân giống bằng hạt và gieo ươm cây gốc ghép cho nhân giống bằng phương pháp ghép. Hạt giống được gieo trực tiếp vào túi bầu tiêu chuẩn hoặc gieo vào túi bầu nhỏ rồi tiến hành ra ngôi sau. Hạt giống thường được xử lý và ủ cho nứt nanh mới tiến hành gieo. Hỗn hợp bầu đang được sử dụng là đất + phân chuồng hoai mục với tỷ lệ là 1 m3 đất mặt + 200 - 300 kg phân chuồng hoai mục + 10 - 15 kg supe lân. Các khâu kỹ thuật chăm sóc được tiến hành tương tự như phương pháp gieo ươm hạt trên luống đất.
Kythuatnuoitrong.edu.vn, caytrongvatnuoi.com