Vàng da là hiện tượng rất phổ biến ở trẻ sơ sinh và thường không cần điều trị. Tuy nhiên, cũng có trường hợp trẻ vàng da nhiều nên can thiệp ngay từ đầu để tránh dẫn tới biến chứng nguy hiểm. Trong các biện pháp điều trị hiện nay, chiếu đèn được áp dụng nhiều nhất. Vậy cụ thể phương pháp này có hiệu quả như thế nào và trẻ sơ sinh bị vàng da chiếu đèn bao lâu? Mời bạn theo dõi bài viết dưới đây để có được câu trả lời.
Vàng da ở trẻ là bệnh gì?
Vàng da ở trẻ sơ sinh xảy ra do nồng độ bilirubin tăng cao trong máu. Đây là một chất có màu vàng, được giải phóng khi hồng cầu bị vỡ. Bình thường gan sẽ có nhiệm vụ chuyển hóa và thải trừ bilirubin qua phân và nước tiểu. Tuy nhiên trẻ mới sinh có chức năng gan chưa hoàn chỉnh. Cùng với đó hồng cầu của trẻ nhiều hơn và có đời sống ngắn nên dẫn tới bilirubin tồn đọng gây ra hiện tượng vàng da.
Trẻ thường có biểu hiện vàng da sau 3 ngày tuổi và tự hết sau 2 tuần tuổi. Ở trẻ sinh non, nguy cơ cao hơn, khoảng 5-7 ngày vàng da mới xuất hiện và kéo dài tới 3 tuần.
Vàng da ở trẻ sơ sinh xảy ra do nồng độ bilirubin tăng cao trong máu
Nếu bé nhà bạn bị vàng da, da của chúng sẽ trông hơi vàng. Triệu chứng thường bắt đầu từ đầu, mặt, trước khi lan xuống ngực, bụng. Một số trẻ còn vàng tới cánh tay và cẳng chân. Càng ở vị trí bên dưới thì mức độ vàng da càng nặng.
Đối với những trẻ da ngăm, sẽ khó quan sát hơn. Khi đó, cha mẹ có thể dựa vào các triệu chứng sau đây:
- Vàng trong phần trắng của mắt.
- Vàng trong miệng.
- Vàng ở lòng bàn tay, bàn chân.
Bên cạnh đó, trẻ sơ sinh bị vàng da cũng sẽ có biểu hiện buồn ngủ, không muốn ăn hoặc ăn ít đi, nước tiểu vàng đậm, phân nhợt nhạt.
Điều trị vàng da cho trẻ sơ sinh như thế nào?
Theo ước tính cứ 10 trẻ thì có 6-8 trẻ bị vàng da. Phổ biến là vậy nhưng chỉ có khoảng 1 trong 20 trẻ có nồng độ bilirubin trong máu cao cần phải điều trị. Điều này có nghĩa đa phần trẻ vàng da là sinh lý bình thường, chỉ một số ít là vàng da bệnh lý.
Các bác sĩ sẽ kiểm tra nồng độ bilirubin máu của trẻ trước khi quyết định điều trị. Theo định nghĩa, trẻ được coi là vàng da bệnh lý khi mức bilirubin gián tiếp > 12 mg/dl với trẻ đủ tháng, hoặc > 15 mg/dl với trẻ sinh non.
Lượng bilirubin trong máu cao có thể xâm nhập lên não và gây tổn thương nghiêm trọng. Do đó, đối với những trường hợp này cần can thiệp ngay từ đầu.
Hiện nay 2 phương pháp chính được áp dụng ở bệnh viện để chữa vàng da cho trẻ gồm chiếu đèn và thay máu. Trong đó, chiếu đèn là cách làm tương đối an toàn, hiệu quả và tiết kiệm chi phí.
Phương pháp chính điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh chủ là chiếu đèn và thay máu
Vậy chiếu đèn là gì? Trẻ sơ sinh bị vàng da chiếu đèn bao lâu?
Đây là phương pháp sử dụng một loại ánh sáng đặc biệt, không phải ánh mặt trời. Chiếu đèn giúp giảm mức bilirubin trong máu của trẻ thông qua quá trình quang oxy hóa. Cụ thể, bilirubin sẽ được gắn thêm oxy và trở nên tan tốt hơn trong nước. Nhờ đó, gan dễ dàng chuyển hóa và loại bỏ nó ra khỏi máu.
Có 2 kiểu chiếu đèn chính, gồm:
- Chiếu đèn thông thường: Trẻ được che mắt, đặt dưới bóng đèn halogen hoặc đèn huỳnh quang.
- Chiếu đèn sợi quang: Trẻ nằm trong chăn có gắn các sợi quang, ánh sáng truyền qua sợi này và chiếu vào lưng trẻ.
Các bệnh viện ở Việt Nam chủ yếu áp dụng chiếu đèn thông thường.
Dù là phương pháp nào đi nữa thì mục đích vẫn là để da trẻ tiếp xúc với càng nhiều ánh sáng càng tốt.
Sau mỗi 3-4 tiếng, bạn có thể tạm dừng chiếu đèn để cho trẻ ăn, thay tã hoặc âu yếm trẻ. Tuy nhiên nếu tình trạng vàng da của trẻ không cải thiện, việc chiếu đèn sẽ được tiến hành liên tục và trẻ sẽ ăn thông qua ống xông xuống dạ dày hoặc truyền qua tĩnh mạch.
Nồng độ bilirubin máu sẽ được kiểm tra sau mỗi 4-6 giờ để xác định hiệu quả. Nếu các chỉ số ổn định và bắt đầu giảm, xét nghiệm sẽ thưa hơn sau khoảng 6-12 giờ.
Thời gian chiếu đèn dài hay ngắn phụ thuộc vào nồng độ bilirubin máu của trẻ. Nếu chỉ số này ổn định và giảm xuống mức an toàn, bác sĩ sẽ cho phép ngừng chiếu đèn. Thông thường trẻ chiếu đèn mất ít nhất 1-2 ngày.
Thời gian chiếu đèn phụ thuộc vào nồng độ bilirubin máu của trẻ, ít nhất 1-2 ngày
Lưu ý cha mẹ khi trẻ sơ sinh bị vàng da
Trong quá trình chiếu đèn, cha mẹ cần theo dõi nhiệt độ của trẻ để đảm bảo trẻ không bị nóng quá.
Ngoài ra, chiếu đèn mặc dù khá an toàn nhưng vẫn có thể dẫn tới các tác dụng phụ như khiến trẻ mất nước, phát ban và tiêu chảy. Do đó, cần thông báo cho bác sĩ khi trẻ gặp phải các triệu chứng này.
Một số dấu hiệu mất nước cần lưu ý như: miệng khô, tiểu ít dưới 4 lần/ngày, nước tiểu vàng và có mùi, trẻ mệt.
Cha mẹ không nên tự ý chiếu đèn cho trẻ ở nhà. Đèn dùng cho trẻ vàng da không giống đèn thông thường, cần lựa chọn bước sóng, cường độ và để ở khoảng cách phù hợp. Vì vậy, nếu trẻ bị vàng da và phải chiếu đèn, nên đưa con đến cơ sở y tế để đảm bảo an toàn, hiệu quả.
Cuối cùng, trẻ bú sữa mẹ làm tăng thời gian vàng da sơ sinh lên khoảng 1 tháng hoặc dài hơn. Mặc dù chưa có cơ chế rõ ràng, nhưng tình trạng này thường không nghiêm trọng. Theo Bác sĩ Nguyễn Thị Từ Anh, Trưởng khoa sơ sinh Bệnh viện Từ Dũ, mẹ có thể hâm nóng sữa đến sủi tăm, sau đó để ấm cho trẻ uống. Áp dụng vài ngày sẽ giúp cải thiện vàng da. Xét về lợi ích, sữa mẹ là thức ăn tốt nhất cho sự phát triển của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Do đó, bạn vẫn nên cho bé bú đầy đủ trong thời gian vàng da này nhé.
Trẻ vàng da có thể hâm nóng sữa mẹ đến sủi tăm, để nguội cho trẻ uống
Trên đây là toàn bộ chia sẻ về điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh. Chiếu đèn là phương pháp được áp dụng nhiều nhất và khá hiệu quả. Trẻ sẽ được xét nghiệm nồng độ bilirubin máu để quyết định có cần điều trị không. Nếu có, thời gian chiếu đèn sẽ phụ thuộc vào mức bilirubin. Khi chỉ số này ổn định và giảm xuống ngưỡng an toàn, bác sĩ sẽ cho phép ngừng chiếu đèn. Thông thường trẻ chiếu đèn mất ít nhất 1-2 ngày.
Tham khảo NHS, Bệnh viện Từ Dũ
___________________________________________________________
Cảm ơn bạn đã đọc bài viết này. Hãy chia sẻ ý kiến của bạn ở phần bình luận bên dưới nhé.
Để biết thêm những thông tin sức khỏe hữu ích từ chuyên gia, mời bạn ghé thăm mục CHUYÊN GIA TƯ VẤN.
Để cập nhật những kiến thức chăm sóc trẻ em mới nhất, mời bạn truy cập vào mục MẸ THÔNG THÁI.
Nếu có bất cứ thắc mắc nào, bạn có thể gửi câu hỏi qua Facebook Thầy thuốc Lê Minh Tuấn hoặc liên hệ tới số điện thoại 092.919.7777. Các Dược sĩ Đại học Dược Hà Nội sẽ tư vấn trực tiếp, miễn phí.
Vàng da là hiện tượng thường gặp ở trẻ sơ sinh. Với trẻ sơ sinh đủ tháng, 60% trẻ có hiện tượng vàng da. Tỷ lệ này cao hơn ở trẻ sơ sinh non tháng (80%). Vàng da ở trẻ sơ sinh có 2 loại là vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý. Vàng da sinh lý chiếm 75% các trường hợp vàng da sơ sinh, trẻ có biểu hiện vàng da nhẹ, không ảnh hưởng đến trẻ nên không cần can thiệp điều trị. Tuy nhiên, với trường hợp vàng da bệnh lý có thể tiến triển nhanh, để lại di chứng nặng nề cho trẻ nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Vàng da sinh lý là tình trạng bình thường ở trẻ sơ sinh
BS.CKII Lê Tố Như, Trưởng khoa Sơ sinh BVĐK Tâm Anh Hà Nội cho biết, vàng da sơ sinh là hiện tượng da, kết mạc mắt trẻ có màu vàng, thường là do tăng bilirubin gián tiếp – một thành phần được giải phóng ra khi hồng cầu bị vỡ. Đây là hiện tượng thường gặp ở trẻ sơ sinh, xuất hiện ở khoảng 60% trẻ đủ tháng và 80% trẻ sinh non.
Vàng da sơ sinh có thể ở mức độ nhẹ (vàng da sinh lý) nhưng cũng có khi tiến triển nặng (vàng da bệnh lý). Nếu không phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có nguy cơ để lại biến chứng nhiễm độc thần kinh (bệnh lý não cấp và mạn do bilirubin), do bilirubin gián tiếp thấm vào não. Hậu quả là trẻ sẽ tử vong hoặc bị di chứng não suốt đời.
Trẻ sơ sinh có hiện tượng vàng da do trẻ có số lượng hồng cầu trong máu lớn, hồng cầu chứa HbF nên đời sống hồng cầu ngắn (hồng cầu vỡ ra giải phóng các yếu tố bên trong hồng cầu gây nên chuyển hóa tăng bilirubin tự do), chức năng gan của trẻ còn kém, đồng thời khả năng bài tiết mật của gan cũng chưa trưởng thành. Ở trẻ đủ tháng, sức khỏe bình thường thì vàng da được coi là sinh lý khi có đủ các tiêu chuẩn sau:
- Xuất hiện từ ngày thứ 3 sau sinh.
- Tự hết trong vòng 7-10 ngày.
- Vàng da ở mức độ nhẹ (chỉ vàng da vùng cổ, mặt, ngực và vùng bụng phía trên rốn).
- Chỉ là vàng da đơn thuần, không kèm theo các triệu chứng bất thường khác như thiếu máu, gan lách to, bỏ bú, li bì…
- Nồng độ bilirubin/máu không quá 12mg% ở trẻ đủ tháng.
- Tốc độ tăng bilirubin/máu không quá 5mg% trong 24 giờ.
Vàng da sinh lý không cần can thiệp y tế. Chỉ cần cho trẻ bú sữa mẹ đầy đủ, cơ thể sẽ đào thải bilirubin ra ngoài và tình trạng vàng da sẽ biến mất trong vòng 1 đến 2 tuần.
Vàng da được coi là bệnh lý khi vàng da xuất hiện sớm, vàng da tiến triển nhanh, mức độ vàng nhiều và thường kèm các triệu chứng bệnh lý khác. Những ngày đầu sau sinh là “thời điểm vàng” để bố mẹ theo dõi tình trạng vàng da ở trẻ. Những bất thường đó là:
- Vàng da đậm xuất hiện sớm, trong vòng 1-2 ngày sau sinh;
- Vàng da không chỉ xuất hiện ở mặt, mắt mà còn lan đến bụng, cánh tay, chân;
- Không hết vàng da sau 2 tuần với trẻ sinh đủ tháng và 3 tuần đối với trẻ non tháng;
- Vàng da kết hợp các triệu chứng bất thường khác như bỏ bú, nôn trớ, sốt, khóc nhiều, phân bạc màu…
- Vàng da ở trẻ sinh non, đặc biệt trẻ sinh non dưới 35 tuần tuổi thai
Khi đó, cha mẹ cần đưa trẻ đi khám bác sĩ chuyên khoa sơ sinh để được chẩn đoán và điều trị vàng da sơ sinh càng sớm càng tốt, tránh xảy ra biến chứng nhiễm độc thần kinh.
Vàng da xuất hiện đầu tiên ở mặt và củng mạc, tiếp đến là thân mình, đến cẳng tay, cẳng chân và cuối cùng tới lòng bàn tay và bàn chân. Bệnh được phát hiện bằng cách dùng ngón tay ấn vào da trong khoảng 5 giây, buông ra quan sát xem da có vàng không, tốt nhất là quan sát dưới ánh sáng tự nhiên.
Thông thường, bác sĩ sử dụng máy đo bilirubin qua da (BILI check) để kiểm tra mức độ vàng da. Tuy nhiên thực tế, kết quả qua máy đo này có thể sai số so với kết quả xét nghiệm máu khoảng 3-5 mg%. Do đó, nếu kết quả đo qua da bất thường nhiều thì bác sĩ sẽ xem xét cho xét nghiệm máu để định lượng bilirubin và xét nghiệm tìm nguyên nhân.
Mặt và củng mạc là những vị trí xuất hiện vàng da đầu tiên
Trẻ sơ sinh bị vàng da có thể do một trong các nguyên nhân sau:
Bilirubin dư thừa (tăng bilirubin trong máu) là nguyên nhân chính gây ra vàng da. Bilirubin là sắc tố có màu vàng cam, được hình thành trong quá trình phá vỡ hồng cầu bình thường trong máu. Các nguyên nhân gây tăng sản xuất bilirubin trong máu trẻ bao gồm:
- Bất đồng nhóm máu mẹ con: Nhóm máu mẹ và con bất tương hợp nên hệ thống miễn dịch của mẹ có thể phá hủy hồng cầu của con. Thường gặp là bất đồng nhóm mẹ- con máu hệ ABO (mẹ có nhóm máu O sinh con có nhóm máu A hoặc B) và bất đồng nhóm máu mẹ- con hệ Rh (mẹ có nhóm máu Rh âm, sinh con có nhóm máu Rh dương)
- Bệnh lý tại hồng cầu làm cho hồng cầu dễ vỡ: thiếu men G6PD, bệnh lý màng hồng cầu, Thalassemia.
- Vết bầm máu to ở trẻ khi sinh.
Nguyên nhân gây ra tình trạng này là do trẻ bị một trong các bệnh lý: hội chứng Crigler-Naajar, hội chứng Gilbert, bệnh lý chuyển hóa di truyền (galactosemia, suy giáp trạng bẩm sinh, rối loạn chuyển hóa tyrosin, methionin, thiếu α1 antitrypsin…), trẻ sinh non, thiếu hụt hooc-môn, mẹ bị chứng đái tháo đường thai kỳ.
Những trẻ sinh ra bị hẹp môn vị, tắc ruột non, phình đại tràng bẩm sinh, tắc ruột phân su, sử dụng thuốc gây liệt ruột… đều có nguy cơ tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột, dẫn tới vàng da.
Một số trẻ trong vài ngày đầu bú không đủ do trẻ gặp khó khăn khi bú mẹ hoặc mẹ chưa tiết đủ sữa. Tình trạng này khiến trẻ mất nước, thiếu năng lượng và tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột gây vàng da.
Để khắc phục, mẹ nên cho trẻ bú thường xuyên hơn và theo dõi cân nặng trẻ. Không nhất thiết phải ngưng bú mẹ nếu trẻ vẫn bú tốt, tăng cân và khỏe mạnh.
Theo BS.CKII Lê Tố Như, vàng da nhẹ thường sẽ tự hết khi gan của trẻ bắt đầu trưởng thành. Cho trẻ bú thường xuyên (từ 8 – 12 lần/ngày) sẽ giúp trẻ đào thải bilirubin qua cơ thể.
Tình trạng vàng da nặng hơn có thể cần đến các phương pháp điều trị khác, bao gồm:
- Chiếu đèn: là phương pháp điều trị vàng da sơ sinh hiệu quả nhất, khá an toàn, đơn giản và kinh tế.
- Thay máu: được chỉ định khi trẻ có triệu chứng đe dọa nhiễm độc thần kinh do bilirubin trong máu tăng cao.
Chiếu đèn là phương pháp điều trị vàng da sơ sinh an toàn và hiệu quả
Cách phòng bệnh vàng da sơ sinh tốt nhất là cho trẻ bú sữa đầy đủ:
- Nếu trẻ bú mẹ: Cho trẻ bú từ 8 – 12 cữ mỗi ngày để đảm bảo trẻ không bị mất nước, giúp cơ thể đào thải bilirubin nhanh hơn.
- Với trường hợp trẻ không được bú mẹ (do bệnh lý của mẹ), trẻ có thể phải bú sữa công thức: Cho trẻ bú khoảng 30 – 60 ml sữa công thức mỗi 2 – 3 giờ trong tuần đầu tiên.
Ngoài ra, mẹ nên xét nghiệm nhóm máu trước khi mang thai. Sau khi sinh, bé cũng sẽ được xét nghiệm nhóm máu. Việc làm này sẽ giúp loại trừ (hoặc xác định) nguy cơ bé bị vàng da sơ sinh do không tương thích với nhóm máu của mẹ, từ đó có biện pháp điều trị thích hợp.
Khi bilirubin tăng đến ngưỡng phải điều trị (ngưỡng này thay đổi theo ngày tuổi, cân nặng và tình trạng của bé), bác sĩ sẽ cho bé chiếu đèn đặc biệt để điều trị vàng da. Dưới tác dụng của ánh sáng đèn, bilirubin sẽ chuyển dạng, từ dạng không hòa tan trong nước thành dạng có thể hòa tan trong nước và sẽ được đào thải qua gan (qua mật) và thận (qua nước tiểu). Để chiếu đèn hiệu quả, ánh đèn cần chiếu trực tiếp trên da: trẻ được cởi hết quần áo, chỉ mặc tã và che mắt.
Trẻ sơ sinh bị vàng da được chiếu đèn và theo dõi sát sao tại Trung tâm Sơ sinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh
Đa số các trường hợp đều giảm vàng da sau chiếu đèn liên tục. Thời gian chiếu đèn phụ thuộc vào mức độ tăng bilirubin của trẻ. Nếu bilirubin tăng cao quá mức, có thể bé phải chiếu đèn hai mặt để nhanh chóng làm giảm bilirubin, tránh nguy cơ tổn thương não. Thông thường, sau ngưng chiếu đèn bé có thể vàng da lại, tùy mức độ vàng da và ngày tuổi của bé mà bác sĩ có thể cho chiếu đèn lại hay không.
Cho đến nay, chiếu đèn vẫn là biện pháp khá an toàn chấp nhận được so với nguy cơ tổn thương não và để lại di chứng não suốt đời nếu không điều trị vàng da, vì không còn biện pháp nào hiệu quả mà an toàn hơn. Chiếu đèn có thể có một số tác dụng phụ thoáng qua như: mất nước, tiêu lỏng, tăng hoặc hạ thân nhiệt, sạm da (da đồng), tổn thương võng mạc nếu không che mắt, tăng nhẹ nguy cơ một số ung thư và co giật ở trẻ em. Tuy nhiên, có thể hạn chế những tác dụng phụ này bằng cách cho trẻ bú thường xuyên hoặc truyền dịch khi bé ăn không đủ để tránh mất nước, che mắt cẩn thận khi chiếu đèn, lựa chọn đèn có ánh sáng và cường độ phù hợp như nguồn đèn LED ánh sáng xanh vốn ít tạo ra oxy hóa quang học.
Ánh sáng mặt trời không thể điều trị các trường hợp vàng da sơ sinh bệnh lý. Do đó, khi thấy trẻ vàng da thì phải sớm đưa trẻ đi khám ở bác sĩ chuyên khoa để được điều trị.
Trung tâm Sơ sinh Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh quy tụ các chuyên gia đầu ngành: TTUT.BS.CKII Lê Tố Như (Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội) và TS.BS Cam Ngọc Phượng (Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM) cùng các bác sĩ chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm với hệ thống trang thiết bị hiện đại như Máy đo độ vàng da sơ sinh Bilitest 2000, Đèn chiếu vàng da Lullaby – GE, Lồng ấp trẻ sơ sinh Giraffe – GE, Hệ thống Neopuff hồi sức trẻ sinh non giúp kiểm soát nồng độ Oxy và áp lực tránh tổn thương phổi, Máy thở cao cấp Babylog VN600 Drager thế hệ mới chuyên dụng cho trẻ sơ sinh… giúp điều trị thành công cho hàng ngàn trẻ sơ sinh mắc các bệnh lý về hô hấp, vàng da, chăm sóc trẻ sinh non và cực non… giúp trẻ phát triển tốt và tránh được các biến chứng về sức khỏe sau này.
Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh:
- Hà Nội:
- 108 Hoàng Như Tiếp, P.Bồ Đề, Q.Long Biên, TP.Hà Nội
- Hotline: 1800 6858
- TP.HCM:
- 2B Phổ Quang, P.2, Q.Tân Bình, TP.Hồ Chí Minh
- Hotline: 028 7102 6789