Basal lamina là gì

Mo hoc, sinh ly, sinh hoa da      Mo hoc, sinh ly, sinh hoa da

Tuan Anh Lam                                                                                                                                                                                    2 years ago

Nga Dao                                                                                          , SINH VIÊN                                                                                             at Đại Học Y Dược Thái Nguyên                                                            3 years ago

Tuan Anh Lam 2 years ago Tuan Anh Lam

Nga Dao                                                              , SINH VIÊN                                                                                             at Đại Học Y Dược Thái Nguyên                                                           3 years ago Nga Dao                                , SINH VIÊN                                                               at Đại Học Y Dược Thái Nguyên

Mo hoc, sinh ly, sinh hoa da

1. 1. MÔ HỌC, SINH LÝ, SINH HÓA      HỆ THỐNG DA BÌNH                  THƯỜNG              Ngày 25 tháng 07 năm 2012          Trình bày: BS. Trần Quang Dũng             Công Ty Cổ Phần Làn Da Việt
2. 2. MÔ HỌC HỆ THỐNG DA  Da là một hệ thống bao phủ mặt ngoài cơ thể, có   trọng lƣợng lớn hơn bất cứ cơ quan nào trong cơ thể:   ~ 16% khối lƣợng cơ thể  Diện tích da (BSA) trung bình ở ngƣời trƣởng thành   vào khoảng 1.73 m2  Diện tích da có nhiều ứng dụng l}m s{ng. Do đó cần   thiết phải biết một số công thức tính diện tích da của   ngƣời lớn và trẻ em.
3. 3. Formulas for Body Surface Area (BSA)of adult:      The Mosteller          BSA (m²) = ( [Height(cm) x Weight(kg) ]/ 3600 )½         formula     (recommended)            BSA (m²) = ( [Height(in) x Weight(lbs) ]/ 3131 )½                          BSA (m²) = 0.007184 x Height(cm)0.725 x Weight(kg)0.425  The DuBois and DuBois        formula                            BSA (m²) = 0.20247 x Height(m)0.725 x Weight(kg)0.425      The Haycock                          BSA (m²) = 0.024265 x Height(cm)0.3964 x Weight(kg)0.5378        formula  The Gehan and George                          BSA (m²) = 0.0235 x Height(cm)0.42246 x Weight(kg)0.51456        formula        The Boyd                  BSA (m2) = 0.0003207 x Height(cm)0.3 x         formula                   Weight(grams)(0.7285 - ( 0.0188 x LOG(grams) )
4. 4. Body Surface Area In Infants AndChildren (3  30 kg):     The Mosteller formula         BSA (m²) = ( [Height(cm) x Weight(kg) ]/ 3600 )       (recommended)                BSA (m²) = ( [Height(in) x Weight(lbs) ]/ 3131 )½                                 BSA (m²) = 0.007184 x Height(cm)0.725 x Weight(kg)0.425The DuBois and DuBois formula                                  BSA (m²) = 0.20247 x Height(m)0.725 x Weight(kg)0.425                                                 BSA (m2) = (P + 4)/30 Formulae without using length                                              BSA (m²) = (4P + 7)/(90 + P)
5. 5. Áp dụng BSA:    Chức năng thận    Chỉ số tim               GFR ~ C                                 Cr    Liều hóa trị ung thƣ      Formula    Liều cortisol duy trì trong điều trị suy thƣợng thận:            6-12 mg/m² BSA/day      Cockcroft       -Gault      formula         CCr     corrected      formula
6. 6. MÔ HỌC HỆ THỐNG DA    Hệ thống da bao gồm da và các     phần phụ nhƣ:       Lông tóc       Móng       Các tuyến:           Tuyến mồ hôi           Tuyến bã nhờn           Tuyến vú    Da đƣợc xem là bộ mặt của cơ     thể, trong nhiều trƣờng hợp da     có những thay đổi đặc hiệu cùng     với các bệnh khác nhau.    Da đƣợc cấu tạo bởi hai loại mô:     biểu mô và mô liên kết    Da đƣợc phân chia thành ba lớp:     thƣợng bì, chân bì, hạ bì.    Chiều dày da 0.5  5 mm
7. 7. MÔ HỌC HỆ THỐNG DA (tt)           Cấu tạo daThƣợng  bì Bì Hạ bì
8. 8. THƢỢNG BÌ                                               Thƣợng bì                                   Hình tháiMô học          Tế bào học                                             Sinh lý học                                     học            Tế bào thần kinh (TB                  Merkel)Mô liên Tế bào miễn dịch (ĐTB kết    Langerhan, Lymphocyte,             Mastocyte...)               Tế bào sắc tố                                                        Eleidin  Keratin giàu lƣu huỳnh (5% S)                                   Lớp sừng                                                    Nhân thoái hóa (chết)            Thể liên kết không còn                                                          Tonofibrile + Keratohyalin  Eleidin                                   Lớp sáng                                        Thể liên kết không điển                                                     Nhân thoái hóa (chết)                                                                                             hình                                                  Hạt keratohyalin (giàu protein) không có màng (chứaBiểu mô                                                         profilaggrin và loricrin) lát tầng       Tế bào sừng        Lớp hạt      Thể Odland có màng (giàu lipid) hòa màng xuất bàosừng hóa                                        phóng thích lipid gian bào tạo thành hàng rào bảo vệ có                                                 dạng phiến mỏng (skin lipid barrier lamellar structure)                                                        Tổng hợp bó sợi trƣơng lực (tonofibrile)                                   Lớp gai                                                               Liên kết gai giúp da bền chắc                                                       Tổng hợp siêu sợi trƣơng lực (tonofilament)                                   Lớp đ|y                               Biệt hóa                                                                         Sinh sản
9. 9. Biểu mô                                                                 Biểu mô                                                                 Biểu mô                                                                 Biểu mô                BIỂU MÔ LÀ GÌ ?                        Định nghĩa                        Định nghĩa                        Định nghĩa                        Định nghĩa                                                                                                  Đặc điểm                                                                                                  Đặc điểm                                                                                                  Đặc điểm                                                                                                  Đặc điểm                                                                    Các tế bào lân cận liên kết chặt chẽ với nhau bằng các hình thức liên kết                                                                    Các tế bào lân cận liên kết chặt chẽ với nhau bằng các hình thức liên kết                                                                    Các tế bào lân cận liên kết chặt chẽ với nhau bằng các hình thức liên kết                                                                    phong phú  khoảng gian bào khôngvới nhau bằng các hình thức liên kết                                                                    Các tế bào lânkhoảng gian bào không đ|ng kể                                                                    phong phú  cận liên kết chặt chẽ đ|ng kểTập hợp các tế bào xếp sát nhau tạo thành khoảng gian bàoTập hợp các tế bào xếp sát nhau tạo thành khoảng gian bào           phong phú  khoảng gian bào không đ|ng kểTập hợp các tế bào xếp sát nhau tạo thành khoảng gian bào           Có tínhphú cực: cực gian bào không môi trƣờng ngoài; cực đ|y dựa trên                                                                    phong phân cực: cực ngọn hƣớng về đ|ngtrƣờng ngoài; cực đ|y dựa trên                                                                    Có tính phân khoảng ngọn hƣớng về môi kểkhông đ|ng kể. bào xếp sát nhau tạo thành thể và các khoangTập hợp các kể. Tác dụng phủ mặt ngoài cơ khoảngcác khoangkhông đ|ng tế Tác dụng phủ mặt ngoài cơ thể và gian bào             Có tính phân cực: cực ngọn hƣớng về môi trƣờng ngoài; cực đ|y dựa trênkhông đ|ng kể. Tác dụng phủ mặt ngoài cơ thể và các khoang          màng đ|y (là màngcực ngọn hƣớng mô môimô liên kết)                                                                    Có tính phân màng ngăn cách biểu mô và mô liên kết) cực đ|y dựa trên                                                                    màng đ|y (là cực: ngăn cách biểu về và trƣờng ngoài;trong cơ thể (biểu mô phủ), hoặc tạo thành các và các ngoạikhôngcơ thể kể. Tác dụng phủ mặttạo thành thể tuyến khoangtrong đ|ng (biểu mô phủ), hoặc ngoài cơ các tuyến ngoại             màng đ|y (là màng ngăn cách biểu mô và mô liên kết)trong cơ thể (biểu mô phủ), hoặc tạo thành các tuyến ngoại          Khôngđ|ymạch máu. Biểu mô đƣợc mô vàdƣỡng nhờ thẩm thấu các chất từ                                                                    màng có (là màng ngăn cách đƣợc nuôi mô liên kết)                                                                    Không có mạch máu. Biểu mô biểu nuôi dƣỡng nhờ thẩm thấu các chất từtiết và cơ thể (biểu mô phủ), hoặc tạo thành các tuyến ngoạitrong nội tiết (biểu mô tuyến)tiết và nội tiết (biểu mô tuyến)                                    Không có mạch máu. Biểu mô đƣợc nuôi dƣỡng nhờ thẩm thấu các chất từtiết và nội tiết (biểu mô tuyến)tiết và nội tiết (biểu mô tuyến)                                    mô liêncó mạch màng Biểu mô đƣợc nuôi dƣỡng nhờ thẩm thấu các chất từ                                                                    Không kết qua máu. đ|y                                                                    mô liên kết qua màng đ|y                                                                    mô liên kết qua màng đ|y                                                                    Tái sinh mạnh màng đ|y                                                                    mô sinh kết qua                                                                    Tái liên mạnh                                                                    Tái sinh mạnh                                                                   Phânsinh mạnh                                                                    Tái                                                                   Phân loại                                                                   Phân loại                                                                          loại                      Theo hình dạng                      Theo hình dạng                               Phân loại                  Theo chức năng                                                                                               Theo chức năng                      Theo hình dạng                                                           Theo chức năng                      Theo hình dạng                           Biểu mô                                                               Biểu mô                         Theo chức năng                        Đơn                         Đơn                         Đơn                  Tầng                                               Tầng                                               Tầng                                                 Biểu mô tuyến                                                                                                     Biểu mô tuyến                         Đơn                   Tầng              phủ                                                                 phủ                      (simple)                      (simple)                      (simple)             (stratified)                                           (stratified)                                           (stratified)                      (simple)             (stratified)                                 Tuyến nội tiết                                                                                        Tuyến nội tiết              Tuyến ngoại tiết                                                                                                                    Tuyến ngoại tiết     Lát     Lát     Lát     Lát                               Sừng hóa: Thƣợng bì                                       Sừng hóa: Thƣợng bì                                       Sừng hóa: Thƣợng bì                                                 Chất tiết theo ống dẫn đổ ra môi                                                                                                          Chất tiết theo ống dẫn đổ ra môi                                                                                    Chất tiết ngấm thẳng                                                                                    Chất tiết ngấm thẳng                Màng tim, màng phổi,                Màng tim, màng phổi,                Màng tim, màng phổi,                                      Định                                                                           Định                           trƣờng bên ngoài cơ thể (đổ ra bề                                                                                                         trƣờng bên ngoài cơ thể (đổ ra bề (Tessellate, (Tessellate, (Tessellate,                                                                        vào máu, không có                                                                                     vào máu, không có (Tessellate,      màng bụng                   màng bụng                   màng bụng           Không sừng hóa:                                         Không sừng hóa:                                         Không sừng hóa:                  nghĩa                                                                          nghĩa                          mặt da hoặc vào trong các xoang tự                                                                                                         mặt da hoặc vào trong các xoang tự squamous,  squamous,  squamous,                                                                                ống dẫn                                                                                           ống dẫn  squamous,                            thực quản, giác mạc                                       thực quản, giác mạc                                       thực quản, giác mạc                                                              nhiên)                                                                                                                        nhiên) pavement)  pavement)  pavement)  pavement)    Vuông    Vuông    Vuông                               Ống dẫn tuyến mồ                                 Tế bào chế tiết                                                                                         Tế bào chế tiết               Tế bào chế tiết                                                                                                                       Tế bào chế tiết    Vuông            Ống thận           Ống dẫn tuyến mồ                                        Ống dẫn tuyến mồ                     Ống thận                     Ống thận                                            Cấu tạo                                                                         Cấu tạo (Cuboidal)                                    hôi                                              hôi                                               hôi (Cuboidal) (Cuboidal)                                                                              Lƣới mao mạch                                                                                         Lƣới mao mạch                 Tế bào ống dẫn                                                                                                                       Tế bào ống dẫn (Cuboidal)                    Dạ dày, ruột                    Dạ dày, ruột                    Dạ dày, ruột                                         Kiểu chế                                                                                                 Nguyên vẹn               Bán hủy Toàn hủy                                                                           tiết                         Giả tầng                         Giả tầng                        Giả tầng                (pseudostratified) có Một số ống dẫn của                 (pseudostratified) có                 (pseudostratified) có     Trụ                                 Một số ống dẫn của     Trụ     Trụ        lông chuyển (ciliated): Một số ống dẫn của               lông chuyển (ciliated): tuyến nƣớc bọt (dƣới                lông chuyển (ciliated):                     đƣờng hô hấp       tuyến nƣớc bọt (dƣới                                        tuyến nƣớc bọt (dƣới (Columnar)          đƣờng hô hấp                     đƣờng hô hấp               hàm)                                                                         Vd: (Columnar) (Columnar)                                     hàm)                                               hàm)                                                                                   Vd:                                                                                                             Vd: tuyến mồ tuyến mồ                   Giả tầng không có                   Giả tầng không có                   Giả tầng không có                                                Vd: tuyến tụy nội tiết                         tuyến bã                                                                                                              hôi nƣớc  hôi nhờn                 lông chuyển: ống dẫn                 lông chuyển: ống dẫn                lông chuyển: ống dẫn                                                                                                                                                                                                                                                            tinh                           tinh                          tinh   Đa dạng   Đa dạng      dạng   Đa dạng   Đa(transitional) Giả tầng: bàng quang                 Giả tầng: bàng quang(transitional) Giả tầng: bàng quang
10. 10. CÁC LOẠI BIỂU MÔ
11. 11. BIỂU MÔ LÁTBIỂU MÔ LÁT ĐƠN   BIỂU MÔ LÁT TẦNG
12. 12. BIỂU MÔ VUÔNGBIỂU MÔ VUÔNG ĐƠN   BIỂU MÔ VUÔNG TẦNG
13. 13. BIỂU MÔ TRỤ                  BIỂU MÔ TRỤ GIẢ TẦNG CÓBIỂU MÔ TRỤ ĐƠN   LÔNG CHUYỂN
14. 14. CÁC HÌNH THỨC LIÊN KẾT TRONG THƢỢNG BÌ
15. 15. Liên Kết Chặt (Liên Kết Vòng Bịt, Tight Junction):                               Màng bào tƣơng                               (thƣờng ở cực ngọn)                               của 2 tế bào nhƣ thể                               đƣợc may lại bởi                               những sợi chỉ                               protein
16. 16. Thể Liên Kết Vòng (Adherens Junctions, ZonulaAdherens, or "Belt Desmosome")                          Phân tử Cadherin trong                          khoảng gian bào neo giữ                          hai tế bào biểu mô bằng                          cách gắn vào những sợi                          actin trong bào tƣơng
17. 17. Thể Liên Kết (Desmosome)                            Mặt trong màng bào tƣơng                             của mỗi tế b{o đối diện có                             một mảng bám (attachment                             plaque) với những sợi                             protein xuyên qua.                            Các sợi protein xuyên màng                             đi từ tế b{o n{y đến tế bào                             kia v{ đan nhau ở khoảng                             gian bào.                            Thể liên kết của tế bào sừng ở                             lớp gai thƣợng bì gọi là liên                             kết gai.                            Liên kết gai l{ đối tƣợng                             nghiên cứu trong bệnh da                             bóng nƣớc.
18. 18. Liên Kết Khe (Gap Junction)                          Vai trò là kênh vận                          chuyển ion và các tiểu                          phân tử < 1000 Daltons
19. 19. Thể bán liên kết: Hemidesmosome
20. 20. CÁC LỚP CỦA THƢỢNG BÌ                Hình thái Vi thể                     Sinh lý học                  học                Lớp đáy                           Tổng hợp siêu               (Là 01 hàng sợi trƣơng lực                   tế bào  (tonofilament)                vuông đơn                  hoặc trụ               thấp có khả                năng sinh     Biệt hóa                sản, trong                đó khoảng                 10% là tế                  b{o đầu     Sinh sản                   dòng)
21. 21. CÁC LỚP CỦA THƢỢNG BÌ               Hình tháiVi thể                        Sinh lý học                 học                               Tổng hợp bó               Lớp gai        sợi trƣơng lực                               (tonofibrile)              (8-10 hàng tế               bào với khả               năng ph}n               chia bị giới                               Liên kết gai                  hạn)                               giúp da bền                                  chắc
22. 22. CÁC LỚP CỦA THƢỢNG BÌ             Hình tháiVi thể                         Sinh lý học               học                          Hạt keratohyalin (giàu                         protein) không có màng                         (chứa nhiều profilaggrin                               và loricrin)             Lớp hạt    Thể Odland (giàu lipid)                       có màng  hòa màng              (3-5 hàng xuất bào  phóng thích              tế bào)     lipid gian bào  tạo                       thành hàng rào bảo vệ có                        dạng phiến mỏng (skin                         lipid barrier lamellar                                structure)
23. 23. CÁC LỚP CỦA THƢỢNG BÌ               Hình tháiVi thể                       Sinh lý học                 học                            Tonofibrile +                            Keratohyalin               Lớp sáng       Eleidin                 (thƣờng             Thể               không thấy   Nhân                                   liên kết                đƣợc ở da   thoái                                    không                  mỏng)      hóa                                     điển                            (chết)                                     hình
24. 24. CÁC LỚP CỦA THƢỢNG BÌ             Hình tháiVi thể                       Sinh lý học               học                          Eleidin  Keratin                           giàu lƣu huỳnh                                (5% S)             Lớp sừng              (15-30            hàng tế bào    Nhân       Thể             đ~ chết)      thoái    liên kết                            hóa      không                           (chết)     còn
25. 25. Các tế bào khác của thƣợng bìCác tế bào khác của thƣợng bì (ngoài tế bào sừng), chủ yếu khu trú ở lớp                 đ|y v{ lớp gai, có bản chất mô liên kết   Tế bào sắc tố  (Melanocytes)
26. 26. Các tế bào khác của thƣợng bìCác tế bào khác của thƣợng bì (ngoài tế bào sừng), chủ yếu khu trú ở lớp                 đ|y v{ lớp gai, có bản chất mô liên kếtTế bào miễn dịch(ĐTB Langerhan,  Lymphocyte,  Mastocyte...)
27. 27. Các tế bào khác của thƣợng bìCác tế bào khác của thƣợng bì (ngoài tế bào sừng), chủ yếu khu trú ở lớp                 đ|y v{ lớp gai, có bản chất mô liên kết                 Cross-section showing two twin-groups of Merkel nerve endings from the                   tarsometatarsal skin. K, keratinocyte; M, Merkel cells with cytoplasmic              protrusions (arrows), T, nerve terminals; S, terminal Schwann cells (From: Halata                                                et al. 2003).Tế bào thần kinh (TB Merkel)
28. 28. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ  Là biểu mô lát tầng sừng hóa, thƣợng bì đƣợc ngăn   cách với chân bì bởi lớp m{ng đ|y.  Các tế bào sừng (keratinocytes) của thƣợng bì mang   đầy đủ các tính chất của biểu mô, bao gồm:     Khả năng t|i sinh mạnh     Các hình thức liên kết tế bào phong phú     Không có mạch máu nuôi dƣỡng trực tiếp.  Tế bào sừng hiện diện ở tất cả các lớp của thƣợng bì   với hình thái biến đổi dần từ dạng biểu-mô-vuông-   đơn (một hàng tế bào) ở lớp đ|y đến dạng biểu-mô-   lát-tầng-sừng-hóa ở lớp sừng.
29. 29. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ  Ngoài tế bào sừng, thƣợng bì còn chứa một số các tế   bào khác, khu trú chủ yếu ở lớp đ|y v{ đôi khi ở lớp   gai, là các tế bào có bản chất mô liên kết.  Các tế bào này bao gồm: tế bào sắc tố (melanocytes),   tế bào miễn dịch (đại thực b{o Langerhans, đôi khi l{   tế bào lympho và các tế bào miễn dịch khác), tế bào   Merkel (cùng với c|c đầu tận cùng thần kinh trần tạo   thành phức hợp Merkel xúc giác).  Các tế bào này không liên kết chặt chẽ với m{ng đ|y v{   những tế bào sừng xung quanh, vì thế chúng có thể di   chuyển đến những nơi khác (xuống lớp bì hoặc lên các   lớp cao hơn của thƣợng bì) và gây ra các phản ứng sinh   hóa khác nhau.
30. 30. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ C|c đặc điểm này của thƣợng bì có nhiều ý nghĩa trong việc ứng dụng sản xuất dƣợc mỹ phẩm: 1. Khả năng tái sinh mạnh của thượng bì:    a.   Giúp thúc đẩy tiến trình lành vết thương m{ không để lại sẹo,         miễn là tổn thƣơng không vƣợt quá lớp m{ng đ|y của thƣợng         bì (vết lở, trợt).         Trƣờng hợp vết thƣơng vƣợt quá lớp m{ng đ|y của thƣợng bì         (vết loét), các nguyên bào sợi (fibroblast) từ lớp bì có thể         xâm nhập vào thƣợng bì và tại đ}y, chúng biệt hóa         (differentiate) thành tế bào sợi trƣởng thành (fibrocyte).         Tập hợp các tế bào sợi trƣởng thành cùng với các sợi co thắt         (bản chất là collagen) do chúng tổng hợp nên chính là cơ sở         cấu tạo của vết sẹo.
31. 31. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ     Trên thực tế, vết sẹo không phải là hậu quả của sự thiếu     hụt collagen mà chính xác hơn là sự tổng hợp collagen     có cấu trúc khác thƣờng.     Các loại mỹ phẩm khoa học giúp l{m đầy sẹo dựa trên     hai nguyên tắc chính: (i) ly giải các sợi co thắt và (ii)     điều hòa quá trình biệt hóa của tế bào sợi. Còn các loại     mỹ phẩm có tác dụng tiêu sừng/lột da (chemical     peeling) chỉ mang tính chất làm mờ sẹo tạm thời do     làm giảm độ tƣơng phản giữa cấu trúc sẹo và cấu trúc     da bình thƣờng xung quanh. Tùy theo quan điểm của     nhà sản xuất, mỹ phẩm đặc trị sẹo có thể phối hợp     nhiều cơ chế khác nhau.
32. 32. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ b. Liên quan đến mụn trứng cá:      Khả năng sinh sản và biệt hóa nhanh chóng của thƣợng       bì, nhất là thƣợng bì nằm trong phễu nang lông, là một       trong các yếu tố góp phần vào sự hình thành nhân mụn       trứng cá      Nhân mụn trứng cá là sự kết hợp của những mảnh vụn       tế bào sừng, vi sinh vật, tế bào tuyến bã, các sản phẩm       lipid bị tho|i hóa ).      Các chế phẩm thoa tại chỗ với tác dụng tiêu sừng       và/hoặc ức chế hiện-tƣợng-sừng-hóa-phễu-nang-lông       cho hiệu quả nhất định trong việc điều trị/kiểm soát       mụn trứng cá. Ngƣợc lại, các sản phẩm chứa các loại       yếu-tố-tăng-trƣởng (Growth Factor) có thể tạo ra nhân       mụn trứng cá.
33. 33. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ 2. Hình thức liên kết tế bào phong phú:     Khi tế bào sừng biệt hóa đến giai đoạn tận cùng,      tức là khi tế bào chết bị đẩy lên đến lớp sừng, trở      nên những lá sừng rất dẹt với nhân biến mất      hoàn toàn và bào tƣơng chứa đầy sợi keratin,      chúng sẵn s{ng để rơi ra khỏi cơ thể một cách tự      nhiên hoặc do hoạt động cơ học (tắm rửa, kỳ      cọ).     Trong nhiều trƣờng hợp, lớp sừng này không bị      rụng đi. Chúng tạo thành một lớp dày, làm da xù      xì thô ráp, kém thẩm mỹ. Nguyên nhân có lẽ do      sự liên kết bền chặt giữa các tế bào sừng. Các liên      kết này bao gồm:
34. 34. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ    Liên kết giữa 02 tế bào: Trong lớp sừng, thể liên kết (desmosome)     điển hình của lớp gai bị thoái hóa, không còn thấy dƣới kính hiển vi     quang học, nhƣng vẫn còn lại phần protein xuyên màng (desmocolin     và desmoglein) gọi là corneodesmosome.    Liên kết giữa phần lipid gian bào (hydroxy-ceramide) và phần     protein trong tế bào (involucrin)    Liên kết giữa các protein bên trong tế bào (loricrin, involucrin,     keratin )
35. 35. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ  Các liên kết thƣờng chứa nhiều sợi protein, trong đó keratin l{   loại protein giàu lƣu huỳnh (~ 5%) v{ rất bền vững đối với nhiều   chất hóa học.  Nhiều loại mỹ phẩm chứa chất tiêu sừng (keratolytic), mà khi   đƣợc sử dụng cách cẩn thận, sẽ cho hiệu quả làm trẻ, làm sáng da,   thậm chí điều trị mụn trứng cá.  Chất tiêu sừng êm dịu (ít kích ứng da) và có hiệu quả có lẽ là các   chất làm phân hủy có chọn lọc cầu nối disulfide của sợi keratin, ví   dụ nhƣ lƣu huỳnh, thioglycolic acid v.v  Các loại acid lột kh|c (AHA, BHA, trichloracetic acid v.v) l{m   biến đổi sợi keratin bằng cách bẻ gãy nhiều loại liên kết hơn (liên   kết hydro, liên kết kị nƣớc, thậm chí cả liên kết peptide), điều đó   đồng nghĩa với việc tác dụng tẩy tế bào chết hiệu quả hơn, và mức   độ kích ứng da cũng nhiều hơn.
36. 36. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ 3. Không có mạch máu nuôi dưỡng trực tiếp:      Thƣợng bì chỉ đƣợc nuôi dƣỡng bằng sự thẩm thấu các       chất dinh dƣỡng từ mạch máu của lớp bì bên dƣới.      Việc bổ sung vào mỹ phẩm các chất dinh dƣỡng với       kích thƣớc phân tử vừa phải (vd: hyaluronic acid trọng       lƣợng phân tử thấp, acid amin, vitamin, khoáng chất       v.v) có thể giúp cải thiện hoạt động chuyển hóa tế       bào, duy trì sự săn chắc, tƣơi tắn cho làn da, thậm chí       có tác dụng hỗ trợ điều trị một số bệnh lý da.      Tuy nhiên, các chất dinh dƣỡng có kích thƣớc phân tử       lớn (vd: collagen) không thể đƣợc vận chuyển qua lớp       sừng; các chất này không có tác dụng dinh dƣỡng,       nhƣng có thể giữ ẩm tốt cho da.
37. 37. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ    Hiệu quả của hoạt chất trong mỹ phẩm sẽ tăng lên đ|ng     kể khi da có một lớp sừng mỏng (ví dụ: sau khi tẩy da     chết).    Vì thế nhiều loại mỹ phẩm kết hợp acid lột (vd: acid     salycilic, acid glycolic, acid mandelic, acid mono-, di-,     thậm chí trichloroacetic v.v) với các loại vitamin và     khoáng chất trong một chế phẩm duy nhất nhằm làm     tăng hiệu quả và uy tín của thƣơng hiệu.
38. 38. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ 4. Sự hiện diện của các tế bào mô liên kết:       Không giống nhƣ biểu mô, các tế bào mô liên kết không        có những hình thức liên kết chặt chẽ, chúng đứng xa        nhau với khoảng gian bào quanh chúng tƣơng đối rộng.       Trong cấu trúc của thƣợng bì, các tế bào nhƣ tế bào sắc        tố và tế bào miễn dịch cũng không liên kết chặt chẽ với        các tế bào sừng xung quanh, chúng có thể di chuyển vì        những lý do chƣa đƣợc biết rõ.       Tế bào sắc tố di chuyển xuống lớp bì có thể làm cho        bệnh lý sạm da trở nên khó điều trị hơn.       Trong khi đó tế bào miễn dịch di chuyển nhiều hơn vào        thƣợng bì có thể làm trầm trọng thêm các bệnh da        miễn dịch - dị ứng (nhƣ chàm thể tạng).
39. 39. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ    Vì lý do này mà các loại mỹ phẩm dành cho da dị ứng     thƣờng bổ sung các chất có cấu trúc tƣơng tự hàng rào     lipid bảo vệ da (là lớp lipid bao phủ xung quanh các tế     bào sừng, thƣờng đƣợc ví nhƣ lớp xi măng bao phủ xung     quanh các viên gạch) nhằm ngăn cản sự tiếp xúc giữa tế     bào miễn dịch và các kháng nguyên (thƣờng trú trên bề     mặt da cũng nhƣ trong môi trƣờng xung quanh).    Một trong các loại kháng nguyên có tính sinh miễn dịch     mạnh là kháng nguyên từ thảm vi khuẩn da (có lẽ vì thế     mà một số b|c sĩ da liễu sử dụng kháng sinh nhƣ một     trong các biện pháp hỗ trợ khi điều trị bệnh da miễn     dịch - dị ứng. Vd: kháng sinh trị tụ cầu cho bệnh nhân     chàm thể tạng).
40. 40. ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ, SINH HÓA CỦATHƢỢNG BÌ    Các sản phẩm làm sạch da (sữa rửa mặt, x{ phòng) cao     cấp có khả năng l{m sạch chất nhờn (bản chất là lipid),     bụi bẩn, vi khuẩn, tế bào chết  m{ vẫn không, hoặc ít     làm suy yếu hàng rào lipid bảo vệ da. Đó l{ nhờ các sản     phẩm này chứa một hệ thống tá dƣợc nhũ tƣơng dạng     phiến mỏng độc đ|o, đƣợc chiết xuất từ dầu-thực-vật-     đ~-qua-xử-lý. Các chiết xuất thực vật n{y cũng có t|c     dụng kháng viêm, và kiểm soát sự phát triển của một số     chủng vi sinh vật có tính sinh miễn dịch mạnh nhƣ     P.acnes, S.aureus, S.epidermidis.    Tƣơng tự, các sản phẩm dƣỡng da (cream, gel, lotion)     cao cấp cũng bổ sung chất béo tƣơng tự chất béo sinh lý     của thƣợng bì nhằm cải thiện tình trạng da khô và viêm     da dị ứng.
41. 41. HÀNG RÀO DA-LIPID: MÔ HÌNH GẠCH-XI MĂNG A. Tế bào sừng: những    viên gạch   1.   Cấu tạo của tế bào sừng        ở lớp sừng: Một số điểm        nổi bật        Khi tế bào sừng bị đẩy        đến lớp sừng, màng bào        tƣơng của chúng trở nên        cứng chắc giống nhƣ một        lớp vỏ sừng (cornified        envelope, CE). Đó l{ do        sự liên kết chéo        (crosslink) giữa nhiều        loại protein khác nhau        nằm sát ngay dƣới màng        tế bào.
42. 42. CẤU TẠO CỦA TẾ BÀO SỪNG Ở LỚP SỪNG     Liên kết chéo giữa các protein trong lớp sừng
43. 43. CẤU TẠO CỦA TẾ BÀO SỪNG Ở LỚP SỪNG Trong số các protein tham  gia tạo lớp vỏ sừng (CE), có  02 loại protein quan trọng  là Involucrin và Loricrin. Sự xuất hiện của 02 loại  protein này có thể đƣợc  phát hiện sớm trong tế bào  sừng lớp hạt. Loricrin nằm trong hạt  keratohyalin (hạt sừng  trong), còn Involucrin thì  hiện diện trong bào tƣơng.
44. 44. CẤU TẠO CỦA TẾ BÀO SỪNG Ở LỚP SỪNG  Ngoài ra còn nhiều loại   protein kh|c cũng tham   gia tạo lớp vỏ sừng, nhƣ:       keratin,       envoplakin,       periplakin,       elafin,       small proline-rich        proteins (SPRs) v.v
45. 45. CẤU TẠO CỦA TẾ BÀO SỪNG Ở LỚP SỪNG  Để tạo ra lớp vỏ sừng, các   protein này liên kết   (cross-link) với nhau để   tạo thành các liên kết hóa   học (bonds) bền vững.  Trong số các liên kết hóa   học góp phần tạo ra lớp   vỏ sừng, có hai loại liên   kết quan trọng là liên kết   ε(-γ-glutamyl)-lysyl   isopeptide và liên kết   disulfide (-S-S-).
46. 46. CẤU TẠO CỦA TẾ BÀO SỪNG Ở LỚP SỪNG Trong lớp sừng, các  protein tạo ra liên kết  ε(-γ-glutamyl)-lysyl  bằng c|ch: nhóm ε-  amino của lysine (trên  chuỗi protein này) liên  hợp với γ-glutamyl  (trên chuỗi protein  kia), với xúc tác là men  transglutaminase-lệ-  thuộc-nồng-độ-canxi-  nội bào
47. 47. CẤU TẠO CỦA TẾ BÀO SỪNG Ở LỚP SỪNG Mỗi khiloricrin,phân tử filaggrin     Ngoài có một trong hạt Quá trình này tiếp diễn liên tục từ     keratohyalin (lớp hạt) còn chứa   lớp ra khỏi chuỗi profilaggrin,   rời hạt xuyên suốt đến hết lớp   phân loại protein gọi tên là     một   sừng. tử filaggrin đó cũng loại bỏ     profilaggrin. Tại nhóm lớp sừng, fillagrin ra   c|c bề mặt phosphate v{ để lộbị vị  trí gắn kết vớiđƣợc cấu tạo bởi nhiều     Profilaggrin   thoái hóa hoànkeratin. thành các                     toàn tạo     (khoảng 10-12) đơn vị filaggrin. acid amin, pyrrolidone carboxylic   Một khi quá trình gắn kết các  acid, và lactic tất, phân tử filaggrin     Chức năng của filarggrin là giúp   keratin hoàn acid (các sản phẩm   thoái kết các sợi keratin khác. ẩm     gắn khỏi bó sợi keratin giữ   rời rahóa này có tác dụngbằng   cách chuyển đổi một là natural của     Các chuỗi đƣợc gọi acid amin  nên thƣờngfilaggrin (trong phân tử   nó là arginine thànhnối NMF, và     profilaggrin) đƣợc citrulline   moisturizing factor, hay với nhau   thƣờng đƣợcđiện). trong các   (không tích vùng liên kết giàu     bởi những bổ sung     tyrosine, v{ đƣợc phosphoryl hóa   thành phần mỹ phẩm). Filaggrin l{vị trí có chứa serin.     tại những đối tƣợng đƣợc nghiên  cứu đặc biệtfilaggrin có thể gắn từ     Mỗi chuỗi trong các bệnh da     10-20 phân tử phosphate.   miễn dịch  dị ứng  Vai trò của phosphate l{ ngăn cản     sự gắn kết giữa filaggrin và     keratin.
48. 48. CẤU TẠO CỦA TẾ BÀO SỪNG Ở LỚP SỪNG                     Profilaggrin biến đổi dần trong                      quá trình biệt hóa của thƣợng bì.                     Trong lớp hạt, profilaggrin đƣợc                      tích lũy trong c|c hạt sừng-trong                      dƣới dạng bất hoạt, không hòa tan.                     Khi nồng độ ion canxi nội b{o tăng                      lên, hạt sừng-trong phóng thích                      các chất của nó vào dịch nội bào.                     Tại đ}y profilaggrin bị khử                      phosphoryl và bị thủy phân qua                      nhiều giai đoạn bởi các enzyme                      protease để trở th{nh c|c đơn vị                      filaggrin tự do.                     Riêng đoạn filaggrin với đầu N-tận                      đƣợc vận chuyển vào trong nhân tế                      bào rồi bị thoái giáng thành chuỗi                      A và chuỗi B.
49. 49. CẤU TẠO CỦA TẾ BÀO SỪNG Ở LỚP SỪNG                     Trong lớp sừng, các phân tử filaggrin                      tự do liên kết với sợi keratin, làm cho                      các sợi keratin xếp chồng chất lên                      nhau thành bó sợi có mật độ d{y đặc.                     Các bó sợi này sẽ tạo liên kết chéo                      (cross-link) với nhau dƣới xúc tác                      của các men transglutaminases                      (TGMs) v{ sau đó phóng thích                      filaggrin với xúc tác của các men                      peptidylarginine deiminases (PADs,                      là men chuyển arginine thành                      citrulline).                     Sau đó filaggrin trải nhiều quá trình                      thoái giáng với các men protease                      (trong đó có caspase 14) v{                      hydrolase để tạo thành acid amin tự                      do và các chất khác nhƣ acid                      urocanic (UCA) và acid pyrrolidone                      carboxylic (PCA). Những acid này                      thƣờng đƣợc gọi là các chất giữ ẩm da                      tự nhiên (NMF).
50. 50. CẤU TẠO CỦA TẾ BÀO SỪNG Ở LỚP SỪNG                     Nhƣ vậy trong lớp sừng, mặc dù                      các tế bào sừng đ~ chết, nhƣng                      những phản ứng sinh hóa vẫn diễn                      ra hết sức nhộn nhịp và phức tạp.                     Kết quả là các tế bào sừng đƣợc                      bao bọc bởi một lớp vỏ sừng                      (cornified envelope, CE) không                      thấm nƣớc, có cấu trúc dẻo dai, bền                      vững.                     Có thể ví tế bào sừng nhƣ những                      viên gạch xây nên một bức tƣờng                      là hàng rào chống đỡ của cơ thể                      ngăn cản sự xâm nhập của các tác                      nh}n không đƣợc ch{o đón (ví dụ                      nhƣ: dị ứng nguyên, vi trùng).
51. 51. HÀNG RÀO DA-LIPID: MÔ HÌNH GẠCH-XI MĂNG A. Tế bào sừng: những viên gạch   2.    Sự sinh sản và biệt hóa của tế bào sừng: Từ lớp đ|y đến lớp         hạt         Ngƣời ta ƣớc tính rằng một tế bào sừng bình thƣờng             (không bệnh lý) mất khoảng 28-30 ng{y để di chuyển từ             lớp đ|y đến tầng thấp nhất của lớp sừng (tức là tƣơng ứng             với một chu kỳ kinh nguyệt).         Tế bào này cần có thêm 15-45 ngày nữa để di chuyển             trọn vẹn bề dày của lớp sừng.         Nhƣ vậy trung bình tế bào sừng mất khoảng từ 45-75             ng{y để di chuyển từ lớp đ|y đến tầng cao nhất của lớp             sừng (rồi rơi khỏi cơ thể vào môi trƣờng xung quanh).         Thông thƣờng mỗi ngày lớp sừng mất đi một hàng tế bào             (lớp sừng có khoảng 15-30 hàng tế b{o), v{ cũng có một             hàng tế bào mới đƣợc đẩy lên lớp sừng.
52. 52. SỰ SINH SẢN VÀ BIỆT HÓA CỦA TẾ BÀO SỪNG  Để duy trì sự toàn vẹn cấu trúc da, số lƣợng tế bào mới đi v{o lớp   sừng phải cân bằng với lƣợng tế bào bị mất đi.  Sự cân bằng n{y đƣợc giữ ổn định là nhờ quá trình sinh sản và   biệt hóa của tế bào sừng bị kiểm soát nghiêm ngặt.  Các yếu tố tham gia điều hòa sự sinh sản và biệt hóa của tế bào   sừng có thể đƣợc liệt kê một cách chƣa đầy đủ nhƣ sau:        Receptors        Cytokines        Ion        Enzyme
53. 53. RECEPTORS  Các thụ thể (trong nhân tế bào, trong bào tƣơng, trên màng tế   bào) là yếu tố quan trọng tham gia điều hòa hoạt động phân chia,   biệt hóa và chuyển hóa của tế bào sừng. Nhiều loại dƣợc mỹ phẩm   cao cấp hiện nay sử dụng các chất đồng vận hoặc đối vận để điều   hòa hoạt động của các thụ thể nhằm đạt đƣợc mục đích điều trị.  Một cách tổng quát, mỗi thụ thể (receptor) có chất gắn (ligand)   tƣơng ứng. Thông thƣờng các thụ thể nằm trong nhân tế bào có   chất gắn là lipid, còn thụ thể trên màng tế bào thƣờng gắn với   protid.  Kết quả của sự gắn receptor-ligand là một loạt các phản ứng hóa   học xảy ra liên quan đến sự sinh sản, biệt hóa, chuyển hóa (kích   thích/ức chế tổng hợp protid/lipid/glucid) v.v  Với cùng một ligand, thụ thể ở những mô khác nhau có thể cho   hiệu ứng sinh lý khác nhau, thậm chí trái ngƣợc nhau (ví dụ:   nhóm thuốc fibrate làm tế bào gan giảm bài tiết triglycerides vào   máu, nhƣng có thể l{m tăng b{i tiết tuyến bã nhờn vào nang   lông).
54. 54. THỤ THỂ NHÂN  Đặc điểm chung của các thụ thể nhân của tế bào   sừng là làm tế bào sừng giảm sinh sản m{ tăng biệt   hóa.  Bảng sau đ}y mô tả đặc điểm sinh lý (trên da) của   một số thụ thể nhân ở da và các phần phụ của da:     thụ thể retinoids     thụ thể vitamin D     thụ thể PPAR
55. 55. THỤ THỂ NHÂN  Loại thụ thể                             Tác dụng                   Tăng tổng hợp collagen (type I, III, VII) và                   glycoaminoglycans                   Ức chế thoái giáng collagen                   Tăng sinh mạch máu (angiogenesis) lớp bì                   Tăng ph}n chia, biệt hóa tế bào thƣợng bì (in vivo)                   Tiêu sừng, làm mỏng lớp sừng                   Tăng hoạt tính transglutaminase, tăng tổng hợp                   involucrin, filaggrin v.v (chú ý: không cải thiện lipidThụ thể retinoid                   da)                   Thúc đẩy sự lành vết thƣơng                   Ức chế sự sinh sản, biệt hóa, bài tiết của tế bào tuyến bã                   nhờn                   Kháng viêm                   Ức chế hoạt tính tyrosinase                   Giảm tổng hợp melanin                   Ức chế sự chuyển melanosome (vào tế bào sừng)
56. 56. THỤ THỂ NHÂN                      Giảm phân bào (giảm hoạt tính men                      protein kinase D)                      Tăng biệt hóa (tăng hoạt tính men                      phospholipase D1)                      Tăng hoạt tính tyrosinase  Thụ thể vitamin D   Tăng sản xuất melanin                      Giảm apoptosis                      Kháng viêm (giảm IL-18, giảm tỉ lệ IL-                      1a/IL-1 receptor antagonist, giảm IL-2,                      IL-12, INFa, TNFa)                      Phục hồi hàng rào da
57. 57. THỤ THỂ NHÂN                                                                                  PPAR anphaThụ thể PPAR (peroxisome proliferator-           PPARα (và PPARγ) có ảnh hƣởng không đ|ng kể trên sự biệt hóa tế bào biểu mô,activated receptor) TRÊN DA có các tính chất     mặc dù trong môi trƣờng nuôi cấy tế bào sừng của ngƣời, sự bổ sung clofibratetổng qu|t sau đ}y:                               hoặc chất đồng vận (agonist) khác của PPARα làm tăng sự biểu hiện của involucrin1.    Ức chế phân bào (giảm số lƣợng tế bào)     và transglutaminase, là những tác nhân cần thiết cho sự hình thành của lớp sừng.2.    Kích thích biệt hóa (tế bào nhanh chóng    Giảm bề dày thƣợng bì      trƣởng thành)                              Thúc đẩy tiến trình phục hồi hàng rào da: tăng tổng hợp involucrin, profilaggrin3.    Tăng tổng hợp các chất (lipid, protid      filaggrin, loricrin v.v, tăng tổng hợp thể Odland-có-màng, tăng tổng hợp lipid      v.v)                                      gian bào.Cụ thể hơn (nhƣng chƣa đầy đủ), PPARs có các     Biệt hóa tế bào tuyến bã (giai đoạn sau cùng)  gây chết tế bào (apoptosis)  tạotác dụng trên từng loại tế bào nhƣ sau:          thành nhân mụn trứng cá (comedogenesis)-     Tế bào sừng:                               Giảm tác dụng gây viêm của các acid béo nhƣ arachidonic acid và leucotriene B4      Ức chế phân bào (ngoại trừ trƣờng hợp      (LTB4 đƣợc cho là có liên quan đến các bệnh lý miễn dịch  dị ứng nhƣ: vảy nến,      vết thƣơng): giảm bề dày thƣợng bì         viêm đa khớp dạng thấp, viêm loét đại tràng )      Kích thích biệt hóa: tế bào nhanh chóng      hóa sừng                                                                     Leucotriene      Phục hồi hàng rào bảo vệ da: tăng tổng      hợp protid (involucrin, profilaggrin                             (+)                       (+)      filaggrin, loricrin v.v) và lipid (thể      Odland)                                                Gắn v{o PPARα                              Gây viêm                                                                                          (-)-     Tế bào tuyến bã:      Biệt hóa tế bào tuyến bã      Tăng b{i tiết tuyến bã                     Giảm bớt tình trạng viêm da (chàm tiếp xúc, chàm thể tạng)-     Tế bào nang lông: phát triển nang lông     Giảm tác hại của tia UVB: tăng liều đỏ da tối thiểu (minimal erythema dose)-     Tế bào sắc tố:                             Gây sạm da      Ức chế phân bào                            Số lƣợng PPARα giảm đi sau khi tiếp xúc với TNFα, giảm trong bệnh vảy nến, trong      Biệt hóa tế bào                            viêm da dị ứng, giảm sau khi tiếp xúc tia UVB, tăng trong vết thƣơng da      Tăng hoạt tính tyrosinase, tăng tổng hợp   Ligands: NSAIDs; nhóm fibrates (gemfibrozil, bezafibrate, fenofibrate, clofibrate);      melanin                                    axit béo mạch dài (nhất là các acid béo không no nhiều nối đôi) nhƣ: palmitic acid,                                                 oleic acid, linoleic acid, arachidonic acid, leucotriene.
58. 58. THỤ THỂ NHÂN                                 PPAR beta hoặc deltaBiệt hóa tế bào sừngThúc đẩy tiến trình lành vết thƣơng, ngăn cản tế bào sừng chết-theo-chƣơng trình-do-TNFα-gây-ra (TNFα-induced apoptosis), duy trì số lƣợng tế bào sừng còn sống quanh mép vếtthƣơngBiệt hóa tế bào tuyến bã (giai đoạn sau), tăng tổng hợp lipid tuyến bã nhờn (mạnh nhấttrong các PPARs)Phát triển nang lôngSố lƣợng PPAR β/δ gia tăng sau khi tiếp xúc với interferon-γ, TNFα (là những chất gâyviêm/hoại tử), tăng trong bệnh vảy nến, tăng trong vết thƣơng da, giảm sau khi tiếp xúc tiaUVB.Ligands: Tetradecylthioacetic acid (gắn vào PPAR β/δ mạnh nhất); acid béo (prostaglandinPGD2, PGA1, PGA2, PGI1, acid linoleic, acid linolenic, acid palmitic, acid eicosapentaenoicabbr.EPA); fibrates (bezafibrate)                                     PPAR gammaÍt liên hệ đến sự biệt hóa tế bào sừngPhát triển tế bào tuyến b~ (giai đoạn sớm), tăng tổng hợp lipidGây sạm daGiảm trong bệnh vảy nến, viêm da cơ địa, giảm sau khi tiếp xúc tia UVB.Ligands: NSAIDs; thiazolidinediones (ciglitazone, troglitazone, rosiglitazone, pioglitazone,englitazone), acid béo (a.linoleic, a.linolenic, EPA), fibrates
59. 59. THỤ THỂ MÀNG
60. 60. THỤ THỂ BÀO TƢƠNG
61. 61. IONS  Nồng độ ion canxi cũng có ảnh hƣởng đến sự sinh   sản và biệt hóa của tế bào sừng.  Nồng độ ion canxi thấp (0.04mM) làm cho các tế bào   sừng chỉ sinh sản mà không biệt hóa, tế bào nuôi cấy   có kiểu hình giống tế b{o đ|y.  Nồng độ ion canxi cao (0.14mM), tế bào sừng ngừng   sinh sản nhƣng chuyển sang biệt hóa mạnh, tăng   tổng hợp các chất đặc trƣng cho quá trình biệt hóa   (hạt keratohyalin, thể Odland).
62. 62. CYTOKINES
63. 63. ENZYMES
64. 64. HÀNG RÀO DA-LIPID: MÔ HÌNH GẠCH-XI MĂNG B. Lớp lipid gian b{o: Xi măng    1.    Cấu tạo của lớp lipid gian bào da::          Lipid chiếm khoảng 10% khối lƣợng ƣớt và khoảng 30%             khối lƣợng khô của lớp sừng.          Các phân tử lipid gian bào hiện diện trong lớp sừng có             nguồn gốc từ các thể Odland có màng trong lớp hạt.          Tại ranh giới lớp hạt và lớp sừng, thể Odland đƣợc bài tiết             vào khoảng gian bào bằng cơ chế xuất bào.          Tại đ}y, c|c ph}n tử lipid tiếp tục đƣợc biến đổi dƣới xúc             tác của các men chuyển hóa lipid.          Thành phần lipid điển hình trong lớp sừng chứa chủ yếu             là cholesterol, ceramides, và các axít béo tự do với tỷ lệ             khoảng 25:50:15 (theo phần trăm trọng lƣợng), còn lại             khoảng 10% là các chất béo khác.
65. 65. CẤU TẠO CỦA LỚP LIPID GIAN BÀO DA  Bất cứ sự thay đổi nào về   thành phần, cấu trúc của từng   loại lipid cũng dẫn đến những   rối loạn da, đôi khi nghiêm   trọng.  Các rối loạn này có thể liên   quan đến:      gene (vd: chàm thể tạng)      môi trƣờng:          dinh dƣỡng không hợp lý           (vd: thiếu các acid béo thiết           yếu)          sử dụng chất tẩy rửa mạnh           để vệ sinh cơ thể (vd: anion           surfactant)          do khí hậu (lạnh quá, nóng           quá, hoặc khô quá).
66. 66. CẤU TẠO CỦA LỚP LIPID GIAN BÀO DA  Lớp lipid da có tính đặc trƣng vì chúng gần nhƣ không   chứa phospholipid (phospholipid là thành phần   thƣờng đƣợc tìm thấy trong màng sinh học khác).  Trong quá trình biến đổi để tạo ra các chất béo của lớp   sừng:     phospholipid (hiện diện trong thể Odland) xem nhƣ hoàn      toàn bị bãi bỏ (tỉ lệ phospholipid trong lớp sừng < 1%) và      chuyển đổi thành các axit béo tự do.     Glucosyl ceramides (còn gọi l{ cerebroside, cũng có mặt      trong các hạt Odland) đƣợc chuyển đổi thành ceramides.     Sulfate cholesterol đƣợc chuyển thành cholesterol tự do.
67. 67. CẤU TẠO CỦA LỚP LIPID GIAN BÀO DA  Lớp lipid gian bào do tế bào sừng tổng hợp và bài   tiết vào khoảng gian bào quanh lớp sừng, nó khác   với chất tiết tuyến bã nhờn.  Chất bã nhờn do tế bào tuyến bã tổng hợp, bài tiết   vào nang lông rồi trào lên bề mặt da, chứ không nằm   trong khoảng gian bào.  Lipid tuyến bã nhờn cũng bảo vệ da, nhƣng còn có   liên quan đến mụn trứng cá.  Thành phần lipid gian bào ở các lớp khác nhau của   thƣợng bì đƣợc minh họa trong bảng sau:
68. 68. CẤU TẠO CỦA LỚP LIPID GIAN BÀO DA Tỉ lệ phần trăm c|c loại lipid (theo khối lƣợng) trong các                     lớp của thƣợng bì     Loại lipid      Lớp đáy/gai      Lớp hạt     Lớp sừng  Phospholipid            63            25            0   Sphingolipid            7            10            0    Ceramides              0            15           50   Cholesterol            10            21           25  Acid béo tự do           7            17           15  Chất béo khác           13            12           10
69. 69. ĐẶC TÍNH TỪNG LOẠI LIPID DO TẾ BÀO SỪNG TỔNG HỢP VÀ BÀI TIẾT
70. 70. PHOSPHOLIPIDS
71. 71. SPHINGOLIPID
72. 72. CERAMIDES  Trong số các ceramide, ceramide-1 là thành phần   quan trọng để ổn định lớp lipid da.  Tỉ lệ wt% các loại ceramides nhƣ sau:  - Ceramide-1: ~ 8%  - Ceramide-2: ~ 42%  - Ceramide-3, -4, -5, -8, -9: ~ 30%  - Ceramide-6, -7: ~ 20%
73. 73. CERAMIDES   Ceramide-1 có nguồn gốc từ Glyco-    Sphingolipid A.   Glyco-Sphingolipid A còn gọi là Acyl-    Glucosyl-Ceramide.   Công thức cấu tạo của Glyco-    Sphingolipid A: acid béo  ω hydroxy    acid béo  sphingosine  glucose.   Mặc dù Glucosyl-Ceramide A chiếm    đến 56 wt% các loại Glyco-    Sphingolipid, nhƣng Ceramide-1 chỉ    chiếm 8 wt% các loại Ceramides.   Nguyên nhân là do phần lớn    Ceramide-1, sau khi đƣợc thành lập,    lại bị chuyển thành ω-hydroxy-    Ceramide (rồi ω hydroxy-Ceramide    lại tạo liên kết chéo (cross-link) với    glutamate trong phân tử involucrin    để làm vững chắc hơn hàng rào da).   Vitamin C đóng vai trò cho nhóm     OH để tạo thành OH-Ceramide.
74. 74. CERAMIDES  Chiều dài của chuỗi acid béo trong phân tử ceramide cũng ảnh   hƣởng đến cấu trúc lipid da.  Đa số các ceramide có chuỗi acyl (gốc acid béo) dài, từ 24-26   nguyên tử C (chỉ có một tỉ lệ nhỏ ceramide với chuỗi acyl từ 16-18   nguyên tử C).  Chuỗi hydrocacbon càng dài, tính kị nƣớc càng lớn. Ceramide với   mạch cacbon dài sẽ làm giảm tính thấm của lớp lipid da với môi   trƣờng bên ngo{i, v{ cũng ngăn cản tình trạng mất nƣớc qua da   (giữ ẩm).  Tuy nhiên, các nhà sản xuất mỹ phẩm có kinh nghiệm thƣờng chỉ   tổng hợp các ceramide với mạch acyl từ 14-18 nguyên tử C, mạch   acyl phải thẳng (không phân nhánh) và bão hòa. Có nhiều lý do   cho việc này: Các nghiên cứu động học phân tử cho thấy các   ceramide ngoại lai đạt đƣợc hiệu quả cao nhất với mô hình vừa   nói đến, đặc biệt là khả năng giữ nƣớc (đƣợc đo bởi độ dẫn điện   qua da). Tất nhiên là các ceramide có cấu trúc ngoại thƣờng nhƣ   vậy đòi hỏi kỹ thuật sản xuất phức tạp và chi phí cao.
75. 75. CHOLESTEROL Ngoài ceramide, lớp lipid gian bào còn chứa cholesterol  cũng rất quan trọng để duy trì sự toàn vẹn cấu trúc da. Tỉ lệ cholesterol vào khoảng 25% theo khối lƣợng, bao  gồm cholesterol tự do và cholesterol ester hóa (rƣợu  cholesterol liên hợp với acid vô cơ/acid béo hữu cơ). Vai trò, tỉ lệ từng loại cholesterol nhƣ sau:
76. 76. ACID BÉO TỰ DO  Thành phần chiếm khối lƣợng đứng hàng thứ 3 trong lớp lipid da   là các acid béo tự do.  Hầu hết là acid béo bão hòa, có chuỗi hydrocacbon từ 20-30   nguyên tử cacbon. Trong đó C24:0 v{ C26:0 chiếm tỉ lệ cao nhất,   nhƣ đƣợc minh họa trong bảng sau:  Các acid béo này góp phần ngăn cản sự tụ tập (t|ch pha) cũng   nhƣ thúc đẩy sự khuếch tán của các loại ceramide.
77. 77. SỰ TỔNG HỢP VÀ BÀI TIẾT LỚP LIPID GIAN BÀO DA Một số yếu tố ảnh hƣởng đến sự tổng hợp và bài tiết lớp lipid da:  Acid retinoids: Acid retinoid (dạng thoa) có thể làm    biến đổi một c|ch đ|ng kể tỉ lệ các loại lipid gian    bào. Cụ thể nhƣ sau:     Phospholipid: tăng từ 3-4 lần     Sphingolipid: giảm 3 lần, kéo theo sự sụt giảm đ|ng kể      ceramide     Ceramide-1: giảm 9 lần     Cholesterol các loại: giảm 2 lần     Lanosterol (tiền chất của cholesterol): giảm 6 lần     Acid béo tự do: giảm 3 lần
78. 78. SỰ TỔNG HỢP VÀ BÀI TIẾT LỚP LIPID GIAN BÀO DA    Acid retinoid (dạng thoa) đem lại hiệu quả không thể chối c~i trong điều     trị một số bệnh da nhƣ: mụn trứng cá, sạm da sau viêm, l~o hóa da v.v     Tuy nhiên hiệu quả của retinoids không thể tách rời khỏi các phản ứng     phụ ngoài da, thƣờng xảy ra trong những tuần đầu điều trị dƣới dạng gây     kích ứng, đặc trƣng bằng những hồng ban khô, hơi đau. C|c phản ứng phụ     này có lẽ có liên quan đến sự thay đổi lớp lipid bảo vệ da, đặc biệt là sự     suy giảm ceramide-1.    Trong lớp sừng da của ngƣời, có 3 loại ceramide có cấu trúc khác thƣờng.     Đó l{ c|c loại: ceramide-1, -4, và -9. Các ceramide này chứa một liên kết     ester giữa acid linoleic và một loại acid béo đặc biệt: acid béo omega     hydroxy, mà chuỗi hydrocacbon của acid-béo-ω-hydroxy này thì rất dài     (30-32 nguyên tử Cacbon). Trong số các loại ceramide-linoleate, thì     ceramide-1-linoleate có vai trò quan trọng nhất. Sự suy giảm ceramide-1     có thể gây ra phản ứng viêm da, lão hóa da.    Retinoids thƣờng đƣợc sử dụng trong điều trị lão hóa da, giúp giảm bớt     các nếp nhăn da. Có lẽ hiệu quả làm trẻ hóa da l{ do retinoids l{m tăng     tổng hợp collagen, chứ không liên quan đến ceramide-1-linoleate. Nhìn     chung retinoids vẫn đem lại lợi ích nhiều hơn so với những bất lợi mà nó     có thể gây ra, miễn là bệnh nh}n đƣợc tƣ vấn tốt và hợp tác tốt.
79. 79. SỰ TỔNG HỢP VÀ BÀI TIẾT LỚP LIPID GIAN BÀO DA  Acid linoleic: Thiếu hụt linoleic acid làm ceramide-   linoleate bị thay thế bởi ceramide-oleate, làm suy   giảm hàng rào da.  Vitamin C: Vitamin C, ngƣợc lại, có tác dụng làm   tăng ceramides, đặc biệt là ceramide-6 và -7, làm   tăng hiệu quả hàng rào bảo vệ da. Vitamin C đóng   vai trò là chất cho nhóm OH để tạo thành hydroxy-   ceramide, là chất có thể gắn với các protein của lớp   vỏ sừng.  Vitamin E: Vitamin E thì dƣờng nhƣ không có tác   dụng gì trên lớp lipid da, mặc dù đ}y l{ vitamin tan   tốt trong chất béo.
80. 80. SỰ TỔNG HỢP VÀ BÀI TIẾT LỚP LIPID GIAN BÀO DA  Nicotinamide: Hiệu quả rất tốt:     Làm tăng nồng độ ceramide từ 4.1-5.5 lần chỉ sau 6      ngày.     Làm tăng nồng độ glucosyl ceramide lên gấp 7 lần .     Làm tăng hoạt tính men serine palmitoyl transferase,      một loại enzyme có nồng độ thấp nhƣng lại rất cần thiết      để tổng hợp sphingolipid.     Tăng nồng độ acid béo tự do gấp 2.3 lần.     Tăng tổng hợp cholesterol gấp 1.5 lần.     Khôi phục lớp lipid da, giảm mất nƣớc qua da      (transepidermal water loss, TEWL)
81. 81. SỰ TỔNG HỢP VÀ BÀI TIẾT LỚP LIPID GIAN BÀO DA  Ion canxi:     Nồng độ calcium (ngoại bào) thấp nhất ở lớp đ|y v{ cao      nhất ở lớp sừng.     Nồng độ canxi ảnh hƣởng lên sự sinh sản và biệt hóa của      tế bào sừng. Còn sự-thay-đổi-đột-ngột nồng độ canxi thì      ảnh hƣởng lên sự tổng hợp và bài tiết lipid của tế bào      sừng.     Nếu lớp sừng bị tổn thƣơng cấp tính  nồng độ canxi      sụt giảm đột ngột  Lớp hạt lập tức tăng tổng hợp và      bài tiết thể Odland  khôi phục hàng rào da-lipid     Nếu lớp sừng bị tổn thƣơng, nhƣng nồng độ canxi đƣợc      giữ nguyên  không có hiện tƣợng tăng b{i tiết thễ      Odland, cũng không có sự sửa chữa hàng rào da.     Nếu lớp sừng không bị tổn thƣơng, nhƣng nồng độ canxi      sụt giảm đột ngột  thể Odland vẫn tăng b{i tiết.
82. 82. SỰ TỔNG HỢP VÀ BÀI TIẾT LỚP LIPID GIAN BÀO DA  Enzyme: Protein kinase C l{m tăng hoạt tính men serin-   palmitoyl-transferase và glucosylceramide-synthase. Cả hai   enzyme n{y l{m tăng tổng hợp ceramides  Cytokines: IL-1 và IL-6 là hóa chất g}y viêm, v{ l{m tăng tốc sửa   chữa hàng rào da. Ngƣợc lại, tổn thƣơng da cũng l{m tăng tổng   hợp IL-1, IL-6  Receptors:      Proteinase-activated receptor 2 (PAR-2) không chỉ làm ức chế sự sinh       sản tế bào sừng lớp đ|y, m{ còn l{m ức chế sự phục hồi hàng rào da. Khi       da bị tổn thƣơng, pH da thay đổi từ 5.5 đến 7. pH trung tính l{m tăng       hoạt tính men trypsin, một loại serin protease. Serin protease hoạt hóa       PAR-2. PAR-2 ức chế sự lành vết thƣơng.      Thụ thể thrombine (ThrR): Mặc dù l{m tăng sinh tế bào sừng lớp đ|y,       ThrR làm giảm sự tổng hợp transglutaminase và involucrine ở các lớp       cao hơn.  Nitric oxide: NO làm ức chế sự khôi phục hàng rào da.
83. 83. SỰ TỔNG HỢP VÀ BÀI TIẾT LỚP LIPID GIAN BÀO DA
84. 84. MÀNG ĐÁY  L{ m{ng ngăn c|ch giữa biểu mô và mô liên kết.   M{ng đ|y đƣợc cấu tạo bởi hai lớp. Lớp ở trên tiếp   xúc với thƣợng bì gọi là lớp đ|y (basal lamina). Lớp   bên dƣới tiếp xúc với bì gọi là lớp lƣới (reticular   lamina, hoặc lamina reticularis). Hai lớp n{y đƣợc   kết nối với nhau bởi các sợi fibrils.  Basal lamina lại đƣợc chia thành hai lớp: lớp sáng   (lamina lucida) và lớp đặc (lamina densa). Trong đó   thành phần cấu tạo chủ yếu của lamina lucida là các   glycoprotein, còn thành phần cấu tạo chủ yếu của   lamina dens  Các thành phần cấu tạo của m{ng đ|y v{ trật tự sắp   xếp của chúng đƣợc minh họa nhƣ sau:
85. 85. MÀNG ĐÁY
86. 86. MÀNG ĐÁY
87. 87. BÌ VÀ HẠ BÌ                                         Lớp bì                                                           Bì nhú:                                                           Bì nhú:                                       Mô liên kết thƣa độiBì nhú: bì lên tạo thành các                                                            thƣợng                                       Mô liên kết thƣa đội thƣợng bì lên tạo thành các                                       nhú                                       nhú                                       Lƣới mao mạch nông sát ranh giới bì  thƣợng bì.                                       Lƣới mao mạch nông sát ranh giới bì  thƣợng bì.                                       Nhiều tế bào (nguyên bào sợi, tế bào miễn dịch),                                       ít sợi                                                          Bì lƣới:                                                     Nhiều sợi, ít tế bào                                   Mô học: Mô liên kết   Tế bào liên kết                   Chất căn bản                             Sợi                                    Nƣớc, điện giải Nguyên bào sợi / tế                                                Sợi tạo keo. Chủ yếu là       bào sợi                                                      Sợi tạo keo. Chủ yếu là                                                                           collagen I.                                   Nƣớc, điện giải                       Glyco-amino-glycan (GAGs), còn gọi là Nguyên bào sợi / tế                                                       collagen I.                     mucopolysaccharides, vd: hyaluronic acid, Hệ thống đơn nhân       bào sợi                                                        Sợi lƣới (reticulin).                        chondroitin sulfate, heparan sulfate,      thực bào:                                                     Reticulin đƣợc cấu tạo                     dermatan sulfate v.v C|c GAGs có thể kết monocytes, đại thực                                                chủ yếu từ collagen III.                        hợp với protein gọi là proteoglycan. bào, lymphocytes,   mastocytes                                                       Sợi đ{n hồi (elastin)                     Glyco protein, vd: fibronectin, laminin v.v
88. 88. HẠ BÌ: MỠ DƢỚI DA
89. 89. CÁC PHẦN PHỤ CỦA DA           Bán hủy (tuyến mồ hôi         nhờn): một phần cực ngọn          của tế bào trở thành chất         tiết, đƣợc bài tiết vào phễu                  nang lông.Tuyến    Nguyên vẹn (tuyến mồ hôimồ hôi     nƣớc): chất tiết (mồ hôi)         đƣợc hình thành và bài tiết         liên tục theo kiểu xuất bào.          Chất tiết đổ lên bề mặt da,         không bao giờ đổ vào nang                     lông.
90. 90. CÁC PHẦN PHỤ CỦA DA        Chế tiết kiểu       toàn hủy: cả tếTuyến bào biến thành        Chế tiết kiểu bã       toàn hủy       chất tiết, đƣợc      bài tiết vào nang             lông.
91. 91. CÁC PHẦN PHỤ CỦA DA           Tuyến ngoại tiết kiểu bánTuyến vú                    hủy
92. 92. CÁC PHẦN PHỤ CỦA DA        Lông        Móng
93. 93. THANK YOU FOR YOUR PATIENCE !

Share Clipboard        Name*        Description          Others can see my Clipboard CancelSave